Katalog

TEKN İK Yangına karşı kurtarma tüneli Finİsveç buluşu, yangından etkin ve güvenli bir kaçış sağlıyor angın sözcuğu bıze panık ve korkuyu anımsatır Dumandan boğulma ve yanma korkusu, dayanılmaz sıcaklık, yardım ısteyenlerın çığlıkları, ıtfaıye sırenlerı gozumuzde canlanır Yangın ortamında kaçmaya çalışan her kesın aklında şu soru vardır Kendlmi buradan nasıl atayım, kurtulayım? * Isaac Asimov Yaşam nasıl başladı? Canlı biçimlerin oluşumunda anahtar süreç, nükleik asitlerin kendilerini enzimler yardımıyla kopya yeteneğidir. Peki, ilk kopyalama, enzim olmadan nasıl gerçekleşti? Soruya yanıt olacak ilk adım atıldı: Laboratuvarda, kendini kopyalayan basit bir molekül yapıldı... Y Alevlerın sardığı bır bınadan kurtulma konusunda yangın kurbanları ıçın fazla seçSnek yok Yangın merdıvenlerı çoğunlukla yeterlı olmuyor Yangın merdlvenı kapılarının guvenlık nedenıyie kılıtlı olması, merdıvenın çoğunlukla depo olarak kullanılması yuzunden geçışı engelleyen eşyalarla doldurulması, hastane, huzurevı gıbı yapılarda felçlı ve guçsuz kımseler ıçın kullanışsız olması yangın merdıvenlerının oiumsuz yanları Bugun, acıl durumlarda yuksek bınalarda mahsur kalanları kurtarmada çok etkın bır sıstem olarak tanımlanan "Kurtarma Tüneli" Fınlsveç ortak yapımı Tunel uç katmandan oluşuyor Tunelın ıç cıdarı çelıkten on kat daha yuksek gerılme dırencine sahlp Kaymayı kolaylaştırmak ıçın esnek bır madde olan surtunmeden ılerı gelen yanma ve yaralanmaları önleyen keviar maddesınden yapılmış Kurtarılacak ınsanlar tek tek tunele gırer, yavaşça aşağı kayaHar Duşuş hızı, dırsek ve dızlerı kanala bastırarak ayarlanabılır Tunelden kaymak ıçın ön eğıtım ve alıştırma gerekmez Çok gırışlı tunel sıstemlerı binanın her katından tunele gırış sağlar Tunelın dış katmanı fiberglas malzemeden yapılma, 800 °C sıcaklığa dayanıklı Tunele duman gırmez, ıçı beyaz olduğundan aydınlıktır, su hıçbır şekılde tunel ıçındekı surtunmeyı etkılemez Çok katlı eskı bınalara kolaylıkla monte edılen kurtarma tunelının bugun bırçok Avrupa ulkelerı, Sovyetler Bırlığı Japonya, ve Suudı Arabıstan'da kullanıldığı belırtıliyor Otuz katlı yuksek yapılarda bıle başarıyla denenmış Ikı sanıyede bır kıslnln kurtarılablldiğl tunel, itfaiye aracmın hldrollk merdlvenıne monte edllerek, seyyar olarak da kullanılmakta Okullar, otel, blok apartmanlar, hastane gıbı kalabalık ve» buyük bınalarda butun önlemlere karşı halen önemlı bır soru n oluşturan yangına karşı' Kurtarma Tunelı" (Ingström Escape Chute) etkın ve guvenlı bır kaçış sağlıyor (Daha fazla bHgi ıçın Tel Ank 1674138) G eçenlerde MIT'ten uç bılımadamı, Julius Rebek, Tjama Tjıvıkua ve Pablo Ballester, canlı sıstemlerın anahtar karakterıstığıne sahıp bır sentetık molekul urettıler, bu molekul, Dunya'da yaşamın nasıl başladığına daır bir ıpucu verebılır Bütun canlılar kendilerini çoğaltabılır ya da "ürer"ler Insanların çocuğu olur, en buyuğunden en kuçuğune ötekı canlıların hepsı döl verır Sadece tek bır hucreden oluşan organızmalar bıle ıkıye bölunebllir, bır hucre ıken ıkı hucre olurlar Butun hucrelerın en kuçüğü olan bakterıler de dahıl olmak uzere, tek hucrelı organızmaların hepsı ıçın bu geçerhdır Bu, butun canlıların ıçerdığı ve genellıkle DNA ve RNA dıye sımgelenen bellı nükleik asıtler sayesınde mumkun olmaktadır DNA, RNA'ya göre daha temel bır nukleık asıttır Bu nukleık asıtler, butun hucre kımyasını çalıştıran ve bütun organızmaları canlı tutan enzımlerın yapımını yönetırler Canlı oluşumunda anahtar süreç Nukleık asitlerin "replikasyon" (kendmın kopyasını çıkarma) yeteneğı vardır Nükleik «sitler, "nükleotıd" dıye adlandırılan bırımlerın oluşturduğu uzun zıncırlerdır Bır nukleık asıt, hucre sıvısındakı nukleotıdlerı tek tek kendıne çekerek bunları belırlı bır duzen ıçerısınde dızer, öyle kı bu nukleotıdler, tıpkı o nukleık asıte benzer ıkıncı bır nukleık asıt oluştururlar Böylece yenı yenı hucreler ve yenı yenı organızmalar ıçın sureklı nukleık asıtler oluşur Ve butun canlı biçimlerinln oluşumunda anahtar süreç, ışte bu nukleık asıt replıkasyonudur Nükleik asıt replıkasyonu, hucrenın nükleus'undakı "kromozom" denen kuçuk yapılarda gerçekleşır Bakterılerden de daha kuçuk olan ve "vırus" denen canlı bıçımlerı, âdeta başıboş kromozomlardan ıbareftır Bır vırus, bır hucreye gırdı mı defalarca replikasyon yapabılır Peki, bu iş nasıl başladı? Bıyologlar, dunyanın 4 5 mılyar yıllık yaşamı boyunca canlı organızmaların yavaş yavaş evrim geçırmış olduğu duşuncesınden hoşnut Dunyanın oluşmasından bir mllyar yıl kadar sonra İlk canlı blçlmlerl, bakterıye benzer hucreler halınde ortaya çıktı ve tam iki mllyar yıl boyunca gezegende yaşayan tek şey bunlar oldu Daha sonra daha karmaşık hucreler gelıştı, bunları bırden çok hucreden oluşan çok hucrelı organızmalar ızledı Bu bılgılerı, sadece mevcut canlı bıçımlerının kapsamlı ve ayrıntılı ıncelenmesınden değıl, aynı zamanda çoktan ölmuş olan organızmalardan kalan fosıllerın ıncelenmesınden de öğrenıyoruz Bılemıyoruz işı daha da z*rlaştırrn, nükleik asitlerin replikasyon yapmak ıçın enzlmlerden yararlanmak zorunda olmasıdır Oysa enzimler, nukleık asıtler onların yapımını yönettığı ıçın vardır Ikısı de ne nukleık asıt ne de enzım Bır dığerı olmaksızın ışlev göremez Peki, önce hanglsi vardı? Nukleık asıtler, dunyanın ilk mılyar yılı ıçınde evrılmış olmalı, ancak bu surece aıt hlçblr Iz kalmamıştır Ne olmuş olablleceğl hakkında şu söylenebıhr Dunyanın gençlığınde var olan kuçuk ve çok yaygın bulunan molekuller olan su, metan, amonyak, karbon dloksld vb , bırbırlerı ıle (guneş ışığı ya da volkan ısısı enerjısınden yararlanarak) bırleşmış, bu suretle ortaya daha buyuk, daha karmaşık molekuller çıkmıştır Ve nıhayet öyle bir molekul gellştl kl bu molekul, enzım yardımı olmaksızın replikasyon yapabıldı Bu molekul, bıraz acemıce de olsa, replikasyon yaparken arada bir, kendısınden bıraz daha karmaşık bır benzerını de yapıyor, bu benzerı ıse daha başarılı bır replikasyon yapabılıyor, hatta belkı enzım yapımını bıle yönetebılıyordu Derken bu enzimler de surece katıldılar, replıkasyonu daha verımlı kıldılar ve böylece yasamın İlk en basit blçlmlerl ortaya çıktı Enzım yardımı olmaksızın replikasyon yapabılen o ilk çok basit blleşlk neydi? Bu bıleşık, şu anda dunyada bulunmayabılır, ama kuşkusuz kımyagerler laboratuvarda bu maddeyı uretebılırler Laboratuvarda üretiliyor Rebek ve ekıbı adına amlno adenozln trlasld ester denen bır bıleşık yapmıştır, bu bıleşık, enzım olmaksızın replikasyon yapma yeteneğine sahıp gozükuyor Bıleşık, ıkı bölumden oluşmakta Bolumlerden bırı, bır nükleotıd parçasına benzıyor (adına A dıyelım), ötekı bölum ıse nukleotıdlere ılışkın bır şey değıl (adına B dıyelım) Bu ıkısını bır araya getırmek mumkun, böylece AB oluyor Eğer AB'nın çevresınde tek tek A'lar ve B'ler varsa, AB'nın A bölümu bır B'yı çekıyor B bölumu ıse bır A'yı çekıyor Çekılen A ve B, AB'ye bağlanıyorlar ve sonra bırbırlerıne kopçalanıp bır BA oluşturuyorlar Daha sonra bırleşık molekulun ıkı bölumu bırbırınden ayrılarak ıkı AB oluşturuyor Bunlardan her bırı, aynı sürecı tekrar edebılıyor ve sonunda çozeltlnlzde onblnlerce AB molekülü meydarta gelmış oluyor Böylece ilk kez bır nukleık asıtten çok daha basıt olan bir molekülün replikasyon yeteneği olduğu bulunmuştur Sureç, nukleık asitlerin baş döndurucu hızı ıle karşılaştırıldığında, gayet yavaş ve acemıcedır Ama amlno adenozln trlasld ester denen bu basıt bıleşığın replikasyon ıçın enzımlere ıhtıyacı yoktur, ışte Acaba bundan çok çok öncelerı dunyada böyle bır bıleşık mı ortaya çıkmıştı? Bu bıleşık evrımle nukletk asıtlere mı dönüştu? Kımbılır belkı de! G ilk nükleik asit nasıl oluştu? Butun bu organızmalarda, en kuçuklerınde bıle, nukleık asıtler vardı Ne kı en basıt organızmadakı nukleık asıt molekullerı bıle, en karmaşık organızmadakı onbınlerce nükleotıd ıçeren molekuller kadar karmaşıktır Peki, o zaman, ilk nukleık asıt molekulu nasıl oluşmuştur?