Katalog

TEKNOLO Jİ Doku transplantasyonu, özellikle fetüa dokularının, sözgelımı fetus beyın dokusunun Parklnson, Alzhelmer, Huntlngton koresl, şlzofrenl gıbı beyın hastalıklarında kullanımı, son yılların en ilgl çekcl konularından Ancak burada tıbbın ahlakı tartışmalarından biri yaşanıyor Fetus dokusu nakli, tıbbın ahlakı ılkelerıne uygun mu, değil mı? 1988 aralığında ABD Ulusal Sağlık Enstıtusu tarafından konuya ılışkın olarak düzenlenen bir tıbbl etlk kurulunda 21 üyeden 17'sı olumlu görüş bıldırırken, 1'i çekımser kalmış, 3'ü ıse fetüsten doku naklını şıddetle reddetmış Tıp ahlakını son on yılda ılgilendiren başka bir konu da kışının kendı yaşamına son verme hakkı anlamına gelen ötenazl; Kalifornıya'da 1988 yılında ötenazının yasallaşması ıçın 175 000 ımza loplanmış Ölümoul ve acı çeken bir hastanın kendı ısteğıyle ölümü seçtığı aktıf gönüllu ötenazı konusunda sıcak tartışmalar halen surmekte Beyln ölümü konusu da ölüm kavramına yenı bir yaklaşım getınyor özellikle beyin ölumune uğrayan hastalar uygun organ verıcılen sayıldığından, hangı hastaların ölmuş kabul edıleceğı sorusu, ahlakı ve tıbbı önem taşımayı surdüruyor rahl dallarda da ılgınç gelışmeler yaşandı, yenı bir cerrahı yaklaşımla hastada mümkün olan en kuçuk doku hasarıyia en büyuk yararı sağlama amaçlandı Sözgelımı, mesane taşlannı çıkarmada açık mesane operasyonu yerıne ıdrar yolundan gırılerek, kapalı ınstrumental taş kırma teknığıyle ölüm rıskı %40'tan %1 'e düşürüldü Böbrek taşlarımn kırılmasında ıse, olağanustu bir yenılık, dıştan verılen ses dalgalarıyla böbrek taşlarının parçalanmasıydı (ekstrakorporai sok dalgasıyla lıtotrıpsı) Prostat büyümesl amelıyatları ıse ıdrar yolundan gırılerek buyümüş prostat dokusunun yontulması şeklınde uygulanmaya başlandı (transuretral rezeksıyon) Endoskopl (dışarıdan sokulan, görmeyı sağlayan esnek tupler yardımıyla ve uygun aygıtlarla amelıyat bölgesıne ulaşılması) cerrahide yıldızı parlayan bir teknıktı Bronşlara tüp sokularak (bronkr>skopı) hava yollarını tıkayan tümörler lazerle tahrlp edıldı Endoskopıyle safra taşları parçalandı Ülser ve pollpler lyıleştırildı, eklem Içl endoskopıyle ortopedistler eklem ıçı hasarları onardılar insan vücudunun mükemmel ıç görunumlerını sağlayan nıtelıkh görüntüleme yöntemlerl, çağdaş teknolojının son on yılda tıbba sunduğu en buyük hızmetlerden bırıydl Daha 1978'de bılgısayarlı tomografı aygıtı yenı duyulmaya başlanmışken, gunümüzde bu cıhaz gunlük tıbbı uygulamanın sıradan bir parçası durumuna geldı Bılgısayarlı tomografı, epeydır nörologlar ve beyın cerrahlarının teşhıs yöntemlerı arasında ılk sırada yer alıyor Ancak Manyetlk Rezonans Görüntülemesl (MRI) (eskı adıyla Nukleer Manyetık Rezonans, NMR) bllglsayariı tomografiyi "solladı" Dünyanın bınlerce katı guçundekı bir manyetik alanda, hıdrojen atomlarının tıtreşım lerini düzenleyerek ayrıntılı görüntüler sağlayan bu yöntem, gıderek yaygınlaşıyor Pozltron Emlsyon Tomograflsl (PET), dıjıtal tek foton emısypnu bılgisayarh tomografısı (SPECT, sıngle photon emıssıon computed tomography) nükleer tıbbın yenı gözdelerı Bu aygıtlar organların bölgesel kımyasal yapılarını ve bunların değışımlerını başanyla saptıyor Pozıtron ve gamma ışını yayan radyoaktıf belırteçlerin ızlenmesıyle sara, kalp hastalığı, bunama, kanser gıbı bırçok hastalığın "veaikalık" fotoğrafı çekılıyor PET yöntemı ıle ınsan beyınde heyecan, panlk, llaç bağımlılığı, şlzofrenl, Parkinaon hastalığı, davranıslar gıbı bırçok fızyolojık ve patolojık olayın cephesı görüntülenerek açıklığa kavuşuyor PET, beyın kımyası ıle ınsan davranışının karşılıklı etkıleşımını bıze yansıtan değerli bir ayna. Geçen yılların kayda değer ılerlemelerınde bırı de doğumdan önce hasta fetuslerın saptanması (antenatal tanı), fetuslerden kan örneğı ve plasentadan doku örneğı alınmasıyla doğuştan mevcut hastalıklann doğumdan önce bellrtenmesl alanında yasandı Göbek kordonundan fetus henuz ana rahmındeyken alınan kan ve doku örneklerınde yapılan tahlıllerle, gebelığın üçuncü ayından önce 72 saatte kromozom anormallıklerı dahıl bırçbk hastalığın çocuk doğmadan teşhıs edılmesı mümkün Kanaer araştırmalarında yönelınen yeni bir tedavı çızgısı ınterleukın 2 (IL2) ve lerv fokın ıle aktıflenen katıl hucrelerdı Tumör ınfıltre eden lenfosıtlerın IL2 ıle uyarılması sonucunda tumör öldurucü etkınlık gösteren bu hücreler tumör boyutlarında anlamlı kuçulmeler sağladı Kanserden korunmada ıse, gelışmış ulkelerde bıle kamuoyunun yeterlı bılınce erışmedığı, son yılların üzucu tahmınlerındendı Kırk yaşın uzerındekı kadınların yuzde 6O'ı, m«me kanseıi tanısında ucuz ve guvenılır bir yöntem olan mamogram taramasından geçmemıştı Şayet 4049 yaş arasındaki kadınlar yılda bir defa mamogram kontrolu yaptırsa, yıllık meme kanserı ölumlerının erken teşhısle %24 oranında azalacağı hesaplanmış Aynı durumun benzerı, dışkıda gızlı kan aranması, dığer bazı laboratuvar testlerı ve kalın bağırsağın son bölümunün ıncelenmesı (proktoskopı) gıbi ıncelemeler ıçın geçerlı Yeni antıbıyotıkler, yenl kontakt lensler, yenl yapay organlar, yenl tanı yöntemlerı kısacası her geçen gun bıraz daha karmaşıklaşan tıp uzmanlığının yenı çehresı karşımızda Daha çok bılgısayar, daha ılerı teknolojl ve daha çok hastalık Ilerı ülkelerın super tıp olanakları ve aradakı açığı kapayamayan ülkelerın kısıtlı kaynaklarla temel tıp hızmetlerını yurütme çabasıyla seksenlı yılların defterıni kapadık Yırmı bırincı yuzyıla on kala, tıptakı gelişmelerı sadece blrer teknolojık yenllik olarak görmenın ötesınde, tümüyle tıbbı duşünce yapısında bazı değışımlerın olabıleceğını gözden kaçırmamak gerekıyor D Bir Türk araştırıcının başarısı Profesör Murat Tekalp, fotoğraflardaki fluluğu gideren sistem geliştirdi. ochester Unıversıtesı'nden bıri Turk ıkı araştırmacı, bulanık fotoğrafları netleştırecek bir teknık gelıştırdıler Nevvsvveek Dergısı'nde verılen habere göre (otoğraflardakı netlığın bılgısayar yardımıyla arttırılması yöntemi uzun şuredlr uygulanıyor Rochester Universıtesı'nden elektrık mühendıslığı profesöru Murat Tekalp ve öğrencısi Godana Pavlovlc'ın gelıştırdıklerı teknık ıse, mevcut yöntemlerden çok daha tyı sonuç verıyor Ekıbın gerçekleştırdığı matematıksel formul, fotoğrafta saklı gizlı bılgılerı açığa çıkarmak ıçın kullanılıyor Netleştirılmek ıstenen fotoğrafın negatıfını ınceleyen araştırmacılar, fotoğraftakı göruntüyu elektronık olarak açık ve koyu 2 mılyondan fazla pıksel'e (fotoğrafı oluşturan noktalar) çevıren bir "dıgıtızer" (sayısallaştırıcı) kullanıyorlar Bu yolla elde edılen rakamlara dönüştürulmüş bılgıler, daha sonra bılgısayara yuklenıyor Tekalp ve Pavlovıc'ın gelıştırdıklerı program, pıksel'leri inceleyerek fotoğraftakl fluluğun tam odaklanmamış mercekten mı, hareket eden objeden mı, yoksa kameranın oynatılmasından mı kaynaklandığını saptıyor Daha sonra başka bir matematiksel formül, hareket eden obje veya kameranın hızını veya mercektekı kaymayı hesaplıyor Bu nedenlerden herhangi bırı yuzunden resımdekı bılgıler bırblrıne gırmış olabılıyor Bu aşamadan sonra bilglsayar gerlye doğru çalısarak, bulanık ve karışık görüntuyu bırbırinden ayırarak net bir resım elde edıyor Tekalp ve Pavlovlc'ın çalışmaları, ABD Adalet Bakanlığı tarafından destekleniyor Casusluk ve polısıye araştırmalarda buyuk yararlar sağlayacağı duşunülen teknık sayesınde hızla geçen bir arabanın fotoğrafından plaka numarasının tespıt edılebıleceğı, gızlı kameranın kaydettığı banka hırsızının kimllğinln saptanabıleceğı ve uydu yoluyla elde edılen fotoğrafların daha lyı ıncelenebıleceğı belırtılıyor Bu teknık şımdılık son derece pahalı Fakat eğer genış kapsamlı uygulamalarda laboratuvar çalışrnalarında elde edılen başarılar sağlanırsa, kısa surede yaygınlaşacağa benzıyor Yöntem başarılı olursa, artık fotoğraf makınesının önunde bir turlu rahat durmayan bebeklerın ve hayvanların resımlerını çekmek, sorun olmaktan çıkacak R Fetüste tanı Böbrek taşlan Geçen on yılda cer Galllco III, vücudu yanan blnnln derialnIduğu Için bir parça gazlı beze illştlrilmlş >ay eklem ve kemlkler, yapay kulaklar, apay kalp ve yapay kan, yırmı bırıncı yuzıl tıbbında, gunluk bıyoteknolojik uyguımalar arasında sayılacak Daha şımdıden ABD'de her yıl 1 mılyon lözlçi lens, 100 000 kalp plll, 193 000 'apay kalça ekleml, 88 000 dlz ekleml, \2 000 kalp kapakçığı, 150 000 yapay calp damarı, 50 000 sl ve ayak parma|i ekleml, 71 000 yapay Iç ve orta kuak, bınlerce yapay eklem hastalara taılıyor 1986'da bıldırilen doğal transplantaaon rakamlan ıse şöyle 31.000 kornea, ı.OOO böbrek, 900 karaclğer, 140 pankeas, 45 kalpakclğertakımı ve 1987de k başarılı tam bacak tranaplantasyonu Pensılvanya Unıversıte Hastanesı) llk karaciğer nakllnl 1967de yapan Dr. r.E.Starzl (Pıttsburgh Hastanesı) on yıl >nce bu rakamlara kımsenın ınanmayaağını belırtırken, ufukta ınsan doku najllerının belırdığını sözlerıne eklıyor