Katalog

Tl P dan yola çıkıldı Ve yolun sonunda şu gerçekle karşılaşıldı Araştırma sonuçlarına göre çocukluk dönemınde annenın çocuğuna yeterlı ılgı ve şefkat göstermesı, çocuğun amaçlarına ulaşması ıçin ona yardım etmesı ve çocuğa tutarlı (değışmeyen, açıkseçık, belırgın) bir dlslplin uygulaması, çocukta gıderek kendıne guvenlı, davranışları ıle sonuçları arasında nedensonuç ılışkı sını görmesını dığer bır deyışle "Içsel denetımlı" olmasını sağladığı anlaşılıyordu Tersıne annenln çocuğuna karşı aşırı koruyucu olması, ona sıklıkla duygusal ve fızıksel ceza uygulaması ve yaşıtları arasında daha başarılı olması ıçın baskı yapması, çocukta gıderek sonuçları denetlemenın kendı elınde olmadığına ınanmasını, çaresızlığı benımsemesını dığer bır deyişle dışsal denetımlı olmasını nedenledığı anlaşılıyordu Çok sayıda okur, dergimizde birçok kez yer aldığı hafde, şeker hastalığına ilişkin sorularına yanıt istiyor. Sayın Doç. M. Temel Yılmaz, soruları 6 bölümde yanıtlıyor. Doç. Dr. M. Temel Yılmaz I.U. Tıp Fak. İç Hastalıklar, Diyabet Billm Dalı öğretim UyeaJ 1. Şeker hastalığı nedlr? Konu: Şeker hastalığı kabul etmekte ve kendı savunma sisteml ıle kendı hucrelerını yok edecek mekanızmaları harekete geçırmektedır (otoımmunıte) Bu olaylar dızısı beta hucrelerını %90'ından fazlası tahrıp oluncaya kadar surmektedır Sonuçta hastanın pankreasında ınsulın hemen hıç salgılanmadığı ıçln, yaşamını surdurebılmek ıçın dışarıdan ınsulın almak zorunda kalmaktadır Tip 2 diyabet ıse, şeker hastalığının daha yavaş ılerleyen bır formudur Bu tıp hastalarda, şeker hastalığı uzun yıllar klınık olarak belırtı vermeyebılır Yaşamın ılerı yıllannda araya gıren bır enfeksıyon, strees, amelıyat, gebelık ya da fazla kılo alınması, zaten azalmış beta hucre rezervının daha da duşmesıne neden olarak hastalığı klınık olarak ortaya çıkarabılır Burada önemle belırtmek ıstedığımız bır nokta var Hastalık, klınık belırtı vermeden yıllar öncesınden ıtıbaren vucutta tahrıbatını yapabılır Bazen şeker hastalığının teşhısı, hastalığın oluşturduğu tahrıbatla ortaya çıkarılabtlır Bu ıkı tıp dıyabetın dışında pankreasın kronlk lltlhabı, pankreas tumörlerı ve amelıyatları, bazı hormon hastalıkları (hıpertroıdı, akromegali vb) ve genetık b o zukluklar nedenı ıle diyabet görulebılır 3. Şeker hastalığından korunmak Içln ne yapılmalıdır? öncelıkle şeker hastalığından korunmak ıçın hastalığın erken tanısı şarttır Şeker hastalığının erken tanısı dıyabetologların en guncel sorunlarından bırısıdir Bugun, şeker hastası annenın doğum kılosu 4 kg'dan fazla olan bebeğı, hem anne hem de baba tarafından yuklu diyabet öykusu onlar, bır kardeşı dıyabetık olan ıkızler, kanında adacık antıkoru pozıtıf olan ınsanlar potansıyel şeker hastası olarak kabul edılmektedır Bu gruptakı kışıler mutlaka koruma altına alınmalıdır Modern tıpta, uygun beslenme programı ya da ımmün koruma tedavılerı uygulanarak, dıyabetın ortaya çıkışı uzun yıllar ertelenebılır Diyabet kuşkusu olan okurların daha ayrıntılı bılgı almak uzere, İstanbul Tıp FaküttesJ Diyabet Blllm Dalı'na başvurmasını salık veririm öte yandan aılesınde şeker hastalığı bulunan, ağır bır yemekten kısa bır sure sonra terleme, açlık hıssı, sınırlılık gıbı kan şekerı duşmesı (reaktıf hıpoglısemı) atakları geçıren şa Okur soruları hıslar bır hekıme başvurup kontrol olmalıdır 4. Aşın mlktarda seker ylyen Insanda şeker hastalığı olusablllr ml? Yukarıda belırttığımız knterler, yanı hazırlayıcı etkenler, genetık zemın ve metabolık bozukluk olmadan aşırı şeker alımı ıle şeker hastalığı oluşması arasında bır ılışkı yoktur Sağlıklı ınsanların fazla mıktarda şeker alması, şeker hastalığını ortaya çıkarıcı bır faktör değıldır S Baba davranışları Baba davranışlanna gelince' Sonuçlar annenınkılerden pek farklı değıl öyle kı babanın çocuk yetıştırme tutumları ıle gencın denetım odağı arasındakı ılışkı de aynı yönde bulunmuştur Buna göre babanın da çocuğuna ılğı, şefkat göstermesı, ona amaçlarına ulaşması ıçın destek olması ve dısıplınınde tutarlı davranması, onda içsel denetımı gelıştırırken, fızıksel ve duygusal cezalar vermesı ve başarılı olması ıçın çocuğa baskı yapması, onda dışsal denetımı gelıştırmektedır Tek istisna, babanın çocuğuna karşı fazla ya da az 'koruyucu' davranması, gencın denetım odağı ıle ılışkılı bulunmamıştır Ve şımdılık sonuçları tartışmayı ve neler yapılabıleceğını duşunmeyı sızlere (ya da sonrakı bır yazıya) bırakarak butun bu bılgılerı annebabaların ılgısıne sunarak "Dıkkat!" çekelım D eker hastalığı, ınsanda pankreas adı verılen organ ıçınde, adacıklar + şeklınde kumelenmış 13 farklı hücre grubundan, beta hucresı olarak nıtelendırılen ve ınsulın hormonu salgılayan hucrelerın, herhangı bır nedenle sayısında ya da fonksıyonlarında ılerleyıcı azalma ya da bozukluk oluşması sorrucu başlayan bır hastalıktır Bu hucrelerın azalması veya hıç kalmaması, ınsulın hormonu salgısında yetersızhğe neden olur Vucutta bu hormonun azlığı veya yokluğu, organızmanın enerjı ıçın gereksınımı olan şekerın (glıkozun) hucre ıçınde kullanılamamasına ve kanda yukselmesıne neden olur Organızma enerjı sağlamak ıçın başka mekanızmaları harekete geçırır Bu olaylar vücudun metabolık dengesını olumsuz yönde etkıler Sonuçta, hemen her organı etkıleyen bır dızı metabolık bozuklukla ortaya çıkan bu tabloya, kısaca seker hastalığı ya da dıyabetes mellıtus Ismı venlır 2. Şeker hastalığının klmlerde ve nasıl oluştuğu hakkında bilgi verlr mlalnlz? Şeker hastalığı kalıtsal bır hastalıktır Anne veya baba tarafından kromozomlarla taşınan diyabet genı hastalığın başlangıcını daha anne karnından ıtıbaren belırler Fakat burada bır noktayı önemle belırtmek gerekir Anne ya da babada şeker hastalığı olması, çocukta mutlaka bu hastalığın ortaya çıkması ıçın bır krıter değıldır Dıyabetln genetık olarak ortaya çıkışını birçok faktör ve bırden fazla gen etkılemektedır Bazen bırkaç kuşakta ust uste hastalık görulebıldığı gıbı bazen uç dört kuşakta hastalık ortaya çıkmayabılır Şeker hastalığının bırbırınden farklı ıkı klınık şeklı vardır Hastaların %25'ı genellikle çocukluk ve gençlık çağında başlayan, insülın kullanmak zorunda olan ve Tip 1 diyabet olarak nıtelendırılen, dığer %75'ı ıse genellıkle erışkın yaşta ortaya çıkan ve ınsulıne gereksınım duymayan ve Tip 2 diyabet olarak ısımlendırılen gruptadır Her ıkı tıpte şeker hastalığının ortaya çıkmasında değışık faktörler rol oynar Tip 1 dlyabette, genetik yatkınlığı olan kışılerde vırusler veya bılınmeyen başka bır nedenle, beta hucresının yapısı değışmekte, organızmanın savunma sıstemı kendı hucresını, yabancı bır doku olarak 5. Şeker hastalığının kesin tedavlsl mümkün mü? Bugunku modern tıpta şeker hastalığının tedavısınde Ikl ana hedef vardır Blrinclsl hastanın yaşam suresını uzatmak ve yaşam kalıtesını yukseltmek, şeker hastalığının neden olduğu sıstemık bozuklukları mınımuma ındırmek, Iklncisi şeker hastalığını kesın (radıkal) olarak tedavı etmek Uygun dıyet ve egzersız programı, ınsulın ya da oral antıdıyabetık tedavı, bırıncı grup tedavı programı ıçıne alınabılır Şeker hastalığının kesın (radıkal) tedavı yöntemlerı arasında pankreas transplastasyonu, adacık naklı veya Tıp 1 dıyabetin hemen başlangıcında veya ortaya çıkmadan hemen önce uygulanacak ımmun sıstemi baskılayıcı ya da koruyucu tedavıler örnek olarak gösterılebılır 6. Şeker hastası, konsantro seker ylyeblllr ml? Neden? Şeker almazsa seker Ihtlyacını nasıl karsılar? Şeker hastasının konsantre şeker (sanayı şekerı ıle yapılmış tatlılar, pastalar, reçeller vb) alması dogru değıldır Konsantre şeker ya da şekerlı gıdaların alımı hastanın bır yandan vucutta çok azalmış ınsulın gereksınıminı arttıracak, öte yandan hastanın kılo almasına neden olarak metabolık dengeyı bozacaktır insan organizması, enerjı ıçın gereksınımı olan glıkozu, ıçınde konsantre şeker olan yıyecekler dışındakı birçok gıda maddesınde (et, sut ve suturunlen, meyve, ekmek vb) bulunan karbonhıdratlardan sağlayabılır Konsantre şeker alımı sadece hastanın ınsulın gereksınıminı daha da arttıracak, metabolık dengeyı olumsuz yönde bozacak ve şeker hastalığının ıstenmeyen yan etkılerının ortaya çıkışını hızlandıracaktır Kaldı kı organızma sadece karbonhıdratlardan değıl, proteın ya da yağlardan da enerjı sağlama yeteneğıne sahıptır Bu nedenle şeker hastaları, dıyabetologlar tarafından önerılen tedavı programı dışında metabolızmayı zorlayacak konsantre şeker alımından veya dıyet kaçamaklarından sakınmalıdır Hastanın yaşam kalıtesını olumsuz yönde etkılemeyecek, guncel yaşamla uyumlu ve dengelı, uygun bir dıyet programının uygulanması, şeker hastalığının ıstenmeyen yan etkılerınden korunmayı sağlayacak en güvencelı yöntemdır D Seçilmiş kaynaklar DAVİS W L ve E Phares 1969 Parental Antecedents of InternalExtemal Cont rol of Reınfofcement" Paychologlcal Raport* 24 427436 JOE V C 1971 Revıevv ol the Internal External construct as a personalıty varıable Psychological Report 28 619 640 LEFCOURT H M 1976 Locus of Control Current Trenda In Theory •nd Research Hıllisdale New Jersey Lawrence Ertbaum Assocıates PHARES E J 1976 Locus of Control A Peraonallty Determlnant of Rehavlor Morrıstovvn New Jerney General Le arnlng Press ROTTER, J B 1966 Generalined Expectanc!es for ınternal versus external control of reınforcement" Paycholoclal Monographa 80 (No 609) ROTTER, J B J E 1972 Chance ve G J Phares Appllctlona of a soclal Learnlng Theory of Personellty New York Holt, Rırehart and vvınston STRİCKLAND B R 1977 'InternalExternal Control of Reınforcement' Personallty Vaıiablet In Social Behavlor ın T Blass (Ed ) Hlllsdale New Jersey Lawrence Erl baum Ass YEŞİLYAPRAK B 1988 LİM öğrencllerlnln I C M I Ya da Dısaal Den«Umll Olualannı EtMtoysn Etımnlar (Yayınlanmamış Doktora Tezl) Ankara Hacettepe Unıversitesi