Katalog

KISA HABERLER ASTRONOMİ Yıkıcı bir depremin işaretleri mi? S on uç yıl ıçınde Los Angeles cıvarında alışılmışın dışında çok sayıda kuçuk deprem oldu Sonuncusu 12 hazıran gunu meydana geldı Los Angeles'ı çevreleyen 40 kılometrelık bır mesafede normal koşullarda gozlenen depremlerın sayısında ıkı mıslı bır artış olduğu belırlendı Los Angeles çevresındekı bu depremlerın nedenlerı henuz bılınmıyor Depremlenn sayısının artışının ıstatıstıkı bır dağılmadan kaynaklanmış olması, yalnızca yuzde 1 'lık bır olasılık Normal koşullarda bu bolgede 10 000 gunde 1 5 kez, çevreye zarar veren bır deprem meydana gelıyor Ancak uç yıldan bu yana şıddetlı yer sarsıntıları, 10 000 gunde 2 6 keze yukseldı Bu olaylardan nasıl bır sonuç çıkartmak gerektığı ıse henuz bılınmıyor Bır dızı hafıf deprem, bazen büyuk bir yer sarsıntısının habercısı Bu durumda onumuzdekı yıl boylesıne bır depremin ortaya çıkabıleceğı ıhtımal dahılınde gozukuyor Son depremler ozellıkle 4 5 şıddetıne ulaşanlar çok derınlerde oluştu Işte bu lıp depremler buyuk sarsıntılara yol acabılıyor Ancak bu deprem dızısının bır sure sonra kendılığınden durması da mumkun Mutlaka buyuk yıkımlara neden olması gerekmıyor Öte yandan hıçbır uyarı, ışaret vermeksızın ortaya çıkan şıddetlı depremler de var Kısacası, yer altındakı faahyetlerle ılgılı guvenılır kehanetlerde bulunmak henuz mumkun değıl (sn.) Orion Nebulası çevresinde bir yıldızın doğuşu izlenmeye başlandı. Çeviri: Murat Arın Yeni bir yıldız doğuyor ok seyrek rastlanan bır olay olan HHIII gıbı bır yıldızın oluşumu buyuk bır kozmık ızlence olmaktan ote •* değer taşıyor Guneşın doğuşu ustune de bılgıler sunuyor Bu 1989 yazında, gokbılımcıler mutlu bır olayı kutluyorlar Samanyolu'ndayenı bır yıldızın doguşunu 1500 ışık yılı uzaklıkta, Orıon takımyıldızında gerçekleşen oluşum, Şılı'dekı La Silla gozlemevınden gokbılımcı Bo Reipurth ve arkadaşları tarafından keşfedıldı Yıldız, resmı olarak HHIII olarak adlandırıldı HH, ellılı yılların başlarında ılk kez olarak boyle bır olayı gozlemleyen George Hergig ve Gulllermo Haro'nun soyadlarının baş harflarınden gelıyor Gokbılımcıler, genç yıldızlar bakımından zengın bır bölgeyı ıncelerken HHIH'ın doguşunu keşfettıler Yıldızın kendısının yanı sıra, kuramsal olarak bu tur olaylara bağlı belırtılerın de fotoğrafları çekılmeye çalışıldı Bunların başında da, YerGuneş uzaklığının 23000 kez daha uzağına yayılan gaz fışkırması gelıyor Sınır olarak, fışkırmanın neden olduğu en uzak şok dalgası alınırsa, uzaklık ıkı ışık yılını buluyor, bu muhteşem bır rakam C Karmaşık ve büyük bir olay Ilk çozumlemelere gore şu sonuca varıldı Bır yıldızın oluşumu, duşunulduğunden daha şıddetlı ve daha karmaşık bır olay Çalışmanın ılgı noktası ıse, guneşın doguşunu daha lyı anlamamıza olanak sağlayabılecek olmasında yoğunlasıyor Yıldızların oluşumu, atom ve molekullerden (buyuk bolumu hıdrojen) oluşmus bır yıldızlararası madde bulutunda başlar Galaksımızde, yıldızlararası gazın ortalama ozgul ağırlığının cm3'te yaklaşık bır atom olduğu bılınmektedır, bır yıldızın doğuşu ıçın ıse, bunun cm3'te 1024 atom olması gerekır Bu ozgul ağırlık, yalnızca çekım kuvvetının etkısıyle sağlanamaz En azından, bulutların ozgul ağırlığı 10'4 eşığıne ulaştığında, bu madde yoğunlaşmasına ters dusen otekı kuvvetlerın etkısı başlar Bu çekım kuvvetıne karsı dırenme kuvvetı, molekullerın termık etkınlığınden ve buluttakı gazların bıırgaçsal hareketlerınden ılerı gelmektedır Kırmızı domatesin yaşam savaşı ır domatesin hem lezzetinı hem de canlılığını nasıl korumalı? Domatesin lezzetı, dalında olgunlaşmasında saklı. Tuketıcı ıçın, dalında kırmızı ıken koparılmış domates makbul Ancak satıcı, çabuk çüruduğu ıçın domatesı dalından kırmızı değıl, yeşılken toplamakta Dalında olgunlaşan domatesı uzun sure çurumeden, kırmızı halde nasıl tutmalı kı hem tuketıcı hem de uretıcı memnun kalsın"? Dunyada bu konu uzerınde araştırmalar yapılıyor Cornell Unıversıtesı araştırmacıları, kırmızı toplanan domateslerı uzun sure saklayabılmek ıçın, domateslere polıamın enjekte etmeyı onenyorlar Domates basına 1 mg polıamın, domatesin yaşamını 46 gunden 1012 gune çıkartabılıyor Brezılyalı araştırmacılar ıse domateslerın, genetık yapılarıyla oynayarak dayanıklılığını arttırmayı duşunuyorlar Bu grup, olgunlaşmayı sağlayan enzımın polıgalakturonez olduğunu ılerı suruyor Genetık mudahalelerle enzım derecesını duşurerek, dalından toplandıktan sonra domatesin uzun sure dayanıklı kalmasının sağlanabıleceğı belırtılıyor Yenı doğan yıldızdan kopan parlak bır ışın demetl uzaya doğru tırityot B Bu fotoğraf ustunde yalnızca serbest kalan bır ener|i fışkırması gorulmektedır, çunku otekı, tam aksı yonde olmasına karşın daha yoğun bır gaz bırıkımının arkasında kalması nedenıyle goruntulenememıştır Yıne, yıldız da gorulmemektedır, çunku kendısının oluşumunu sağlayan gaz bulutundan arta kalanlar tarafından gızlenmıştır Genelde kabul edılen kurama göre, fırlatılan maddenın aldığı yon, bulutun dönme eksenıne dtk olmalıdır Gerçekte, ozgul ağırlığının yuksek olması nedenıyle dıskten geçememektedır Ote yandan, yıldızın çevresinde bulunan manyetık alanlar aynı yonde bır etkı gösterıyor gıbıdırler Ustelık, genç yıldızın çok hızlı ve guçlu bır bıçımde gazları fırlattığı sanılmaktadır Bu "supersonık" faz fışkırmaları, yıldızlararası uzayda çok uzak noktalara kadar ılerlemektedırler, madde yoğunlaşmalarıyla çarpışmakta ve şok dalgalarına neden olmaktadırlar Yıldızın doğuşunda rol oynayan çok yoğun buluttan uzaklaşmış oldukları ıçın kolayca gorulebılmektedırler Buna karşın, yenı yıldız, La Sılla Gözlemevı'nın aşırı duyarlı CCD kameralarıyla dahı gorulememıştır Gokbılımcıler, ancak kızılotesınde yaptıkları gozlemle ye nı yıldızın yerını kesın olarak saptayabılmışlerdır Yıldız oluşumlarının habercılerı olan bu gaz fışkırmaları, ılk olarak 1982'de yuk transferıyle saptama (CCD) teknığıyle gozlemlenebılmıştır HHIH'ın gozlemınde, elde edılen goruntuler hıdrojen ve kukurt tarafından harekete geçırılen atomların yaydığı ışıktan gelmektedırler Fışkırmanın parçacıklarının sanıyede yuzlerce kılometre hızla ılerledıklerı tahmın edılmektedır Uzmanlara gore, astronomık olçekte gorelı olarak kısa olan fışkırmaların suresı bırkaç yuz bın yılı geçmemektedır Madde bulutu buyudukçe, fışkırmanın meydana gelme şansının yuksek olduğu duşunulmektedır Genel anlamda, madde fışkırmaları ıncelenmesı ılgınç olaylardır, çunku çıft yıldız sıstemlen ya da olmekte olan yıldızlar gıbı çok farklı durumlarda gerçekleşmektedırler Bu nedenle, HHIH'ın keşfedılme1 sı gokbılımcıler ıçın onemlı bır fırsattır (aynı, 1987'de Sandleak69°202 yıldızının supernova şeklınde ölumunun "doğrudan" gozlemlenmesı gıbı) Olayı tum dalga uzunluklarında ınceJeyebılecekler ve guneş sıstemımız hakkındakı bılgılerını genışletebıleceklerdır Geçici denge Fakat denye geçıcıdır Eğer bulut 2000 guneşsel kutle aşamasını geçerse, denge, çekım kuvvetının lehıne bozulur Bu durumda, çekım kuvvetı maddenın kendı ustune çokmesıne, buzulmesıne ve bır ya da bırden çok yıldızın doğmasına yol açar Çekımsel çokme sırasında, kaynamakta olan gaz maddenın dıskının ıkı donme eksenıyle enerjısını serbest bırakır Yıldız, ateş tukurur gibi gozukur (bkz fotoğraf)