Katalog

ARKEOLOJİ Assos un Kddırga sahıl şendınde deve kervanı Ikı bın lıraya turlstter"aahll tunı" yapıyor... Uygarlığın yayılışında hayvanların rolü İnsanlığın develere 'şükran borcu" olduğu söylenebilir. Çeviri: Anahid Hazaryan , eveler, çöl yaşamının guçluklerını Jyenmeye çalışan ınsanlara yardımcı oldukları ıçın Kuzey Afrıka ve Orta Asya tarıhının odak noktasını oluştururlar Hareketlerı yavaş, görunuşlerı ılk bakışta çırkın gıbı, ama sevılmeye hak kazanmış hayvanlar Insanoğlu çok eskı çaglardan berı develerı kullanıyor Bu tarıh, Arabıstan'da M Ö 3000 yıllarına dayanıyor de>/e Kuzey Afrıka' da Nıl vadısınde ıse çağlar once evcılleştı rılmış Bu hayvan goçebelığın yayılmasında ve M O 1000 yıllarında Araplann Kuzey Af rıka'yı ele geçırmelerınde onemlı bır rol oy nadı Develer uzun yolculuklarda suya gereksınım duymddan ınsan ve eşya taşıyabılırler Genellıkle sıcak bölgelerı tercıh ederler, dınlendıklerı zaman golgelık yerlerı değıl g j neş ve kumu seçerler Uç gun yetecek ka dar 226 453 kg su depolarlar ve gunde 65 km yol katettıklen sonra ancak dorduncu gunde su ıçerler lyı cıns develer gunde 80 km yol yuruyebılırler susuzluğa dayanma surelerı ıse beş gundur Suyun depolandığı yer bobreklerdır, vucut ıçındekı artık maddeler onları elkılemez Ay rıca vucut ısısını 6 santıgral dereceye kadar ındırerek ınsanlar ıcın olumcul olabılecek Develer, tarihin odak noktasında Fransa'da deve kafilesi köpru ve kervansaraylara yapılan yatırımlar gıttıkçe arttı Deve başta Fas olmak uzere tum Kuzey Afrıka'dakı yaşam bıçımını butunuyle değıştırdı bu hayvan daha sonra, Avrupalı tarafından da tanındı Fransızlar bır deve kafilesi oluşturdular Ingilizler de onları ulaşım alanında kullandılar Bınbaşı A G Leonard'ın "The camel. tts uses and managements" (1894), (Deve yararları ve kullanımı) adlı kıtabı ınsanların develerden yararlanma yön D kan plazma duzeyı değışıklıklerıne kolayca alışabılırler Dığer hayvanların ulaşamaya cakları yıyeceklerı uzun burunları sayesın de elde ederler en sevdıklerı besın maddesı ıse hınt ıncırıdır Herhangı bır kum (ırtınasın da gozlerını ve burun delıklerını kapatarak yere yatarlar bu arada suruculer de onları sıper alarak korunurlar Dort nala koşamayan develer, savaş sıra sında atlar kadar yararlılık gosteremezler At Araplann savasırken tercıh ettığı başlıca hay van nıtelığını çağlar boyunca korumuştur Ancak develer de kervanları yağmalamada ok ve mızrakla yapılan saldırılarda kullanıl mışlardır Develer yol olmayan yerlerden de yuruyebılırler Araplar ve Islam d.nı bu hayvanlar sayesınde tum Kuzey Afrıka ya buyuk bır hızla yayıldı Develenn genış ayakları ınsanları fıkırlerı çeşıtlı malları ve teknolojıyı ulaşımı olanaksız kum ve yakıcı guneşın ege men olduğu bolgelere laşıdı Bunun sonu cu çollerde yerleşım alanları gelıştı Çol yaşamının zorluklarını yok eden develer, Roma imparatorluğu'nun savunma polltikasını da yıktılar Bedevılerı başka yerlere suremeyen Romalılar onlarla dost olmayı denedıler, böylece çölde yaşayan Bedevılerle kentlıler arasında bır etkıleşım surecı başladı Yol yapım ve onarım ışlerı önemsenmezken, 'Develeri hep seveceksin,yoksa Assos'un tek devecisi, Paşaköylü İbrahim böyle diyor. "Başlarından değil, ama şöyle boyunlarından aşağı..." Yazı ve fotoğraflar: Orhan Bursalı rısto, Assos'ta kaldığında deveye bınmış mıydı? Duşunmenıze hıç gerek kyok Evet Çunku develer o tarıhte de varmış Assos'ta, butun Ege de Hatta Arısto'dan bır ıkı bın yıl daha gerıye de gıdebılırsınız Develenn "Batı kapılanna" gelıp dayanmalarının tarıhı bu kadar eskı Ozellıkle Osmanlı donemınde, Ege'nın "deve istilasına" uğradığını bıle söyleyebılırız Öyle kı "kuçuk bedenine oranla ağır yukler taşıyabllmesl ve çalışmaya dayanıklılığı, kanaatkârlığı, cefakârlığı nedeniyle ısrarla temlerındekı bılgısızlıklerıne, eşyaları yuklerken ya da semerlerı yerleştırırken yaptıkları dıkkatsızlıklere değınır, Leonard'a gore tum bu yanlışlıklar sonucu 187880 Afgan Savaşı'nda 70000 deve olmuştur Avustralya'dakı develenn hıkâyesı daha olumludur 1860'da Karaçı'den getırtılen 24 deve ıklım koşullarına kolayca uyum sacjlar lar 1880'lerde develenn sayısı 700'e 1889'da 1600'e, 1925'te motorlu taşıt kullanımının ınışe geçtığı sıralarda ıse en az 13000 e yukseldı Develenn kokenı nereden gelıyor"? Fosıller bu hayvanların M.Ö. 8000 yıllarında or taya çıktıklarını gosterıyor Ortak kanıya gore M Ö 3000 yıllarında evcılleştırıldıler Çağlar boyunca deve, çol yaşamının guçluklerını yenmeye çalışan ınsanın en buyuk dostu oldu Gunluk yaşamımızın bır parçası olan motorlu taşıtların bu hayvanların konumunu sarstığı bır gerçek fakat çolde araba nızla gıderken radyatörunuz su kaynatırsa sıze yalnızca deve yardımı edebılır (Flnanclal Tlmes) aranan" eşşeklerın bıle pabucunu dama atmış, o, "nerqpl doğru ki" dıye beğenmedığımız develer Daha dune kadar Assos ve çevresı de "deveyle kaynaşırmış". Bugun buyuleyıcı hayranlıkla seyrettığımız tepedekı antık kentten denıze kıvrıla kıvrıla, ınen yoldan her gun "300500 deve iner, meşe palamutu, mazı, odun" taşırmış ıskeleye Assos çevresının tek devecisi olmakla övunen, Paşakoylu ibrahim'in scyledığıne gore iskelede bekleyen tekneler, motorlar, "deve yuk 10