Katalog

EYLÜL AYINDA GÖKYÜZÜ Buay gözlemlenecek takım yıldızlar LYRA (LİR): Yaz uçgenını oluşturan uç takımyıldızdan bırıdır Dık açıklığı +38° dolaylarındadır Yay takımyıldızı ıle aynı sağ açıklık dılımının ıçınde yer alır Enlem dereceesı 40° dolaylarında olan gozlemcıler ıçın, bu takımyıldız tam baş hizasında bır yerdedır, kı Ankara tam 40'ıncı enlemde yer alır Gökyuzünun an parlak 5'ıncı yıldızı olan Vega'yı tam zenit (tepe noktası) pozisyonunda tanımak oldukça kolaydır Bu takımyıldızın en onemlı özellıklerınden bırt de M57 adıyla bılınen Halklı Nebula'yı ıçermesıdır Oldukça sonuk olduğundan çıplak gözle görulmez ama bır teleskopla bu gezegemmsı bulutsunun halkaya benzer şeklını seçebılırsınız Değışken Beta Lyr'dan başka, takımyıldızın dığer önemlı yıldızı Epsılon Lyr'dır Bu yıldız, ılk bakışta bır çıft yıldız gıbı gözukse de, ıkışer ıkışer bırbırlerının etrafında dönen tam 4 tane yıldızdan oluşur Boyle sıstemlere bız "çıttlı çıft yıldız" dıyoruz. C Y G N U S ( K U Ğ U ) : Kuğu takımyıldızı da yaz uçgenınde yer alan bır takımyıldızdır Aynı zamanda "Kuzey Haçı" olarak da bılınır Gerçekten de şeklı bır haç şekline oldukça yakındır Haçın ust kısmında "Deneb" ısımlı parlak yıldız bulunur (Alfa Cygnı) Gamma Cyngı kesışım noktasını belırtırken Beta Cygnı de haçın alt ucunu oluşturur Bu haçı kuğuya benzetebılmemız ıçın ters olarak bakmamız gerekır Yanı Deneb, kuğunun kuyruğunu oluştururken Beta Cygnı de uzun boylu hayvanın başını meydana getırır Kuğu takımyıldızının en buyuk özellığı galaktık ekvatorda bulunmasıdır Yanı, takımyıldızın fonunda, galaksimiz olan Samanyolu'nu göruruz. Bu yuzden de Kuğu takımyıldızında bır suru değışken yıldız vardır Dığer onemlı cısmı ıse M29 adıyla bılınen galaksı kümesıdır M29, Gamma Cygm'nın hemen yanında yer alır Dunyamıza olan uzaklığı ıse yaklaşık 7200 ışık yılı kadardır Cygnus'un dığer bır özellığı de novalarla ılgilıdır Nova, Latıncede "yem" anlamına qelır Astronomıde ıse çok kısa bır sure ıçınde gökyuzunde belıren yenı yıldızları tanımlamak için kullanılır Aslında bu yıldızlara yenı demek pek doğru değıldır, çunku bızım yenı dedığımız yıldızlar zaten eskıden de orada bulunmakta ıseler de parlaklıkları onları görmemıze ızın verecek kadar fazla değıldır Yıldız evrımının doğal bır surecı olarak, bu yıldızlar patlayıp çaplarını buyuk oranda buyuttuklerınde, normal olarak dışarıya verdtklerı ışık mıktarı da artar Bızım yenı nıtelendırdıgımız ışık, bu patlama sonucu ortaya çıkar Yıldız, belırlı bır sure bu şekılde parladıktan sonra bır daha hıç buyumemek uzere tekrar kuçulur bu son uyesı, Kartal olarak da bılınır Uçgendekı dığer ıkı takımyıldıza gore daha az önemlıdır, çunku ıçerdığı yıldızlar fazla parlak değıldır Bu takımyıldızın en önemlı cısmı "Altalr''dır Altaır yaz uçgenını oluşturan uçuncu yıldızdır Guneşten 1 5 kat daha buyuk ve 10 kat daha parlak olan bu yılr'ız. çıplak gözle rahatlıkla görülebılır 12 Çıplak gözle bilime katkı Dünyadaki amatör astronomlar, değişken yıldız gözlemlerini nasıl yapıyor? Bülent Uyanıker ODTÜ cygnus der Fizik Böiümü YAZ ÜÇGENİ O ptık araç olarak sadece gözlerimlzl kullanmakla hem çok zevklı hem de yararlı pek çok ış yapılabılır Bunların en guzel örneklerınden bırı de değışken yıldız gözlemlendır Akla ılk gelen, gelışmış teleskopların, foton sayıcılarının, radyo teleskopların uydu gozlemlerının yanında çıplak gözle yapılacak gözlemlenn ne kadar yararlı olabıleceğıdır Gunumuzde bılınen bır çok değışken yıldız, çıplak gozle yapılan gözlemlenn sağladığı bılgılerle anlaşılabılmıştır Çıplak gozle değışken yıldız gözlemlerı, halen dunyadaki tum amatörlerce kullanılmaktadır Belkı burada, "değişken yıldız" kavramı uzerınde durmamız gerekıyor Bılındığı gıbt yıldızlarla kurabıldığımız tek ıletışım sıstemı onların ışıklarıdır îşıklarıduzenlı zaman aralıklarıyla ya da belırlı bır zaman aralığı ıle tanımlanamayacak şekılde doğışen yıldızlara "değışken yıldız" dıyoruz Bu ytldızların ışıklannın değışmesının nedenı, bırcısmın dığerını örtmesı gıbı geometrık nedenler olabıleceğı gıbı, yıldızın ıç yapısından kaynaklanan ve zonkluyormuş gıbı görunmesıne yol açan tepkımeler de olabılır Yıldızların değışme nedenlerıne göre pek çok sınıflandırma yapılmıştır Ancak daha önemlısı, tum yıldızların yaşamlarının belırlı bır bölumunu değışken yıldız olarak yaşamalarıdır "Bu yıldızların değışen ışıklarından neler elde edılebılır?" Parlaklık uzaklıkla bağıntıh bır nıcelıktır, dolayısı ıle Cepheıd yıldızları gıbı değışenlerle uzaklık olçumlerı yapılabılır Bazı değışkenler, bırbırlerıne yakın ve sureklı ılışkı ıçınde bulunan yıldız çıftlerı hatta gruplarıdır Bu yıldızlar bırbırlerı çevresınde döner, kutle merkezlerı etrafında danslar yapar bırbırlerıne kutle aktarır, ortak yaşamın ılgınç bır örneğını sergılerler Bu yıldızların parlaklıklarının ıncelenmesı sonucu, kutlelen, yarıçapları, yörunge duzlemlerının eğımı, ışınım guçlerı, vb gıbı bır çok bılgı edınılebılır Elde edılen bu parametreler, yıldızların yapısı ve fızığının anlaşılmasını sağlar (yaşı, evrım aşaması, ıçerdığı elementler, ıçınde oluşan çekırdek tepkımelerı gıbı ) Şımdı de gozlem yontemı uzerınde durma vega lyra mız gerekıyor Değışken yıldızların parlaklıkları sureklı değıştığınden, ışıklannın şıddetı süreklı sabıt ve bılınen dığer yıldızlarla kıyaslama yaparak seçtığımız değışkenın görünen parlaklığını bulabılınz ikı yıldızın ışıklarını kıyaslarken belırlı bır numaralandırma yaparız Eğer seçtığımız yıldızların görunen parlaklıkları arasında Fark yoksa m 1; Bıraz ınceleme ıle çok az fark bulunabılıyorsa • 2, Parlaklık farkı az ıse » 3 , Ilk bakışta bır fark gbrünuyorsa m 4, Ilk bakışta buyuk fark görunuyorsa » 5 , değerlerını verıyoruz Karşılaştırma yıldızlarını seçerken de bazı konulan öz önunde bulundurmamız gereklıdır öncelıkle, seçtığımız karşılaştırma yıldızları, değışken yıldızımıza hepsını aynı anda görebıleceğımız kadar yakın olmalıdır Aralarında faza mesafe bulunan ıkı yıldız arasında sağlıklı bır kıyaslama yapamayız Seçtığımız karşılaştırma yıldızlarının parlaklıklarının da değışken yıldıza yakın olması ışımızı kolaylaştıracaktır En az ıkı en çok beş tane olmak uzere seçeceğımız bu yıldızların parlaklıklarının değışken yıldızın parlaklığının maksımum ve mlnımum zamanlarını kapsayacak kadar genış bır aralıkta bulunması da ayrıca önemlıdır Yıldızları seçtıkten sonra bunları parlaklıklarına göre kuçukten buyuğe doğru dızerız ve ısımlendirlriz (örneğın A,B,C,D,E) izleyeceğımız yöntem, kabaca, değışken yıldızın belırlı zaman perıyodlarında parlaklık olarak hangı ıkı yıldızın arasında bulunduğunu gözlemlemekten ıbarettır Bu perıyod, yıldızın değışım perıyoduna uygun bır değerdır Örneğın perıyodu uç gun olan bır yıldız ıçın saatte bır alınacak bır ver[ yeterlı olurken, perıyodu uç saat olan bır yıldız ıçın daha sık gözlem yapıp, verı toplamamız gereklıdır Dıyelım kı değışken yıldızımız "V" olsun ve parlaklığı saat 9 30'da C yıldızı ıle D yıldızının parlaklığı arasında bır yerde bulunsun C yıldızı ıle arasındakı fark çok az ıse ve D yıldızı ıle ılk bakışta çok buyuk bır fark varsa bunu sıstemlı bır verı olarak şoyle yazabılırız C 2V 5 D 930 Daha genel bır şekılde yazacak olursak alınan verıler şu şekılde belırtılır C X V Y D Zaman AOUILA (KARTAL): Yaz uçgenının Merkür Venus Mars Q V L SatOrn •©• Uranüs Neptün 0 Q lupıter • GOneş 0