Katalog

UZ A Y Uzayda nebula oluşumları Galaksileri içindeki gaz ve toz karışımı bulutsular Hulya Peker G alaksıler yalnızca yıldızlardan oluşmazlar Yıldızlararası uzayda galaksılerın ıçınde, gaz, toz veya gaz ve toz karışımı oluşumlara da rastlanır Işte bu oluşumlara nebula veya bulutsu denır Nebulaları gorunumlerıne gore karanlık ve parlak nebulalar dıye ıkıye ayırabılırız ğu sanılıyordu Bu yuzylın ıçınde astronom ların fotoğraflara dayalı olarak yuruttuklerı araştırmalar bunların yıldız ışıklarını orten kara bulutlar olduğunu kanıtladı Karanlık nebulaların en unlusu Orıon takımyıldızındakı Atbaşı (Horsehead) Nebulası'dır Karanlık nebulalar Gokyuzunde genış, duzensız karanlık bölgeler olarak gorunen karanlık nebulalar, toz parçacıklarından oluşurlar Bu tur bulutsular bulundukları bölgede morotesı ışıma ıçın lyonlaşmamışlardır Karanlık nebulaların buyuk bır bolumu karbondan oluşur, ayrıca sıhkatlar ve az mıktarda buz da vardır 20 yuzyıl başlarına kadar karanlık nebulaların uzayda yıldız ıçermeyen delıkler ya da tuneller oldu Parlak nebulalar Parlak nebulaların yaydıkları ışık ya kendı ışınımları sonucudur ya da yakınlarındakı yıldızların ışığını yansıtırlar Parlak nebulalar kendı aralarında yayınımlı, yansımalı, gezegenimsi nebulalar ve supemova kalıntıları olmak uzere dort gruba ayrılırlar Yayınımlı ve yansımalı nebulalar fızıksel olarak bırbırlennın aynıdır Fakat bulundukları koşullara gore değışık gorunumler alırlar ve farklı bıçımde ısımlendırılırler Yayınımlı nebulalar yoğun ve sıcak (O) tıpı bır yıldızın veya daha soğuk olan (B) tıpı bır yıldızın yakınında bulunurlar Sıcaklığı Guneş'ten çok daha fazla olan boyle bır yıldız buluttakı hıdrojen gazı lyonlaştırmaya yete cek duzeyde morotesı ışınım yayar Yayınımlı nebulaların sıcaklıkları 6000 ıle 9000 Kelvın arasında değışmektedır Bu nebulaların en buyuklerının genışlığı 200 ışık yılı toplam gaz kutlelerı Guneş kutlesının 100 bın katı kadardır Bunlara ornek olarak Kuğu takımyıldızındakı Kuzey Amerika Nebulası ve Yay takımyıldızındakı Lagoon Nebulası'dır. Gezegenimst nebulalar teleskoplarla bakıldığında gezegen gıbı gorunduklerı ıçın bu ısımle anılırlar Yansımalı ve karanlık nebulalar yoğunlaşma sonucunda ıç bolgelerınde yenı yıldızların oluştuğu gaz bulutlarıdır Buna ragmen gezegenımsı nebulalar evrımlerının ılerı aşamasındakı yıldızların salgıladığı gazdan oluşan nebulalardır Genellıkle gezegenımsı bulutsuların merkezınde sıcaklığı 50000 Kelvın derecenın uzerınde bır yıldız bulunur Gezegenımsı nebulalar yansımalı nebulalara göre çok kuçukturler Genışlıklerı bır ışık Gezegenimsi Nebula Halka Nebulası Çalgı (Lyrae) takımyıldızında bulunan bu gezegenimsi nebula, yaklaşık 20000 yaşındadır 19 yuzyılda gökbılımcıler teleskopla bu yuvarlak bulutlara baktıklannda onları gezegene benzetmişlerdır Yıldızlar yaşlandıklarında dış gaz katmanlannı uzaya tırlatırlar Resımde halka şeklınde görulen gaz tam ortadakı yıldızdan fırlatılmıştır ve saatte 67000 km hızla o yıldızdan uzaklaşmaktadır Merkezınde beyaz cuce bulunan Halka Nebulası, bıze 1500 ışıkyılı uzaklıktadır Parlak Nebula Lagoon Nebulası Lagoon Nebulası, merkezınde santımetre kup başına 1O31O4 atom duşgn yoğun bır bulutsudur Dunya'dan uzaklığı 4850 ışıkyılıdır Lagoon nebula çok parlak olduğundan çıplak gözle görulebılır Yengeç Nebulası 4 Temmuz 1054 gunu Çınlı gökbılımcıler, gokyuzunde daha önce görmedıklerı parlak bır yıldız gorduler Bır hafta boyunca bu parlak yıldız o denlı çok parladı kı, gunduz btle gör 'lebılıyordu Sönup gözden kaybolması bır yıl surdu, bugun " parlak yıldızın yerınde yengeç benzerı bır gaz bulutu vardır Bu bulut 1054 yılında supemova olarak patlayan o yıldızın uzaya lırlattığı gazdır Patlama sırasında olen yıldız etrafa guneşın yayt ğı ener/ının mılyarlarca katı enerji yaydığından parlak gözukur Bu supemovanın yerınde şımdı 1015 km çapında, guneş kutlesınden bıraz daha buyuk ve sanıyede 30 kez dönen bır pulsar bulunmaktadır yılı, nebulayı oluşturan gazın kutlesı Guneş kutlesının 03'u kadardır Yoğunlukları da yuksek olan gezegenımsı nebulaların sıcaklıkları 700017000 Kelvın derece arasındadır Nebulayı oluşturan gaz sonunda yıldızlararası gaza karışır Bu nedenle 10 bın yıldan daha yaşlı gezegenımsı nebulaların gözlenmesı çok zordur Galaksımız Samanyolu'nda bın kadar gezegenımsı nebula gozlenmış ve kataloglanmıştır Kutlelerı Guneş kutlesı ıle Guneş kutlesının dort katı arasındakı butun yıldızların, evrımlerının ılerı dönemlerınde gezegenımsı nebula oldukları anlaşılmıştır Evrım sonucunda yıldız, ağır elementlerden oluşan yoğun bır çekırdek ıle buyuk bölumu hıdrojenden oluşan çok genış bır dış zarfa dönuşur Yıldız, değışen yıldız evrestnden geçtıkten sonra bu zarf yıldızı terk ederek gezegenımsı nebulayı oluşturur Kalan çekırdek bolumu zamanla soğuyarak sonunda beyaz cuce olur Gezegenımsı nebulaların en unlusu Çalgı takımyıldızında bulunan Halka Nebulası1 dır Süpernova kalıntıları Karanlık Nebula / Atbaşı Nebulası Genç ve sıcak yıldızların arasında yer alan Atbaşı Nebulası, bu yıldızların ışığıyla aydınlanan, lyonlanmış bır gaz bulutundan oluşur Hemen önunde de lyonlaşmış bulutlardan gelen ışığı soğuran yıldızlararası tozların yoğun olduğu karanlık bır bulut uzanır Bu karanlık bulutun bır bölumu kabaca atbaşını andıran bır şekıl çızer Guneş'ten 1000 ışıkyılı uzakta olan bu nebulanın çapı yaklaşık 16 ışıkyılı, toplam kutlesı de Guneş'ın kutlesının 300 katıdır Teleskopla bakıldığında gökyuzunde kuçuk gıbı görunur, ama burun ıle yele arasındakı uzaklık yaklaşık 3 ışıkyılıdır Supemova olarak bılınen yıldız patlamaları sonucunda ortaya çıkan ve şıddetle genışleyıp yayılmakta o>an gaz bulutlarıdır Çok şıddetlı patlama sırasında yıldızın kutlesı sanıyede bınlerce kılometreye ulaşan bır hızla uzaya savrulur Supemovanın en parlak evresınde, genışleyen gaz bulutunun bır gunde yaydığı enerji, Guneş'ın 3 mılyon yıldan bu yana yaydığı toplam enerjıye eşıt duzeydedır Supemova kalıntılarının en unlusu, 1054 yılında Boğa takımyıldızında gözlenen supemovanın kalıntısı olan Yengeç Nebula sı 'dır n 10