Katalog

KISA HABERLER B İ L İ M KÜLTÜR Yeryüzü kabuğu uzun süredir hareket halinde Ay ve sonrası Aya yolculuğun öyküsü Vehbi Belgiİ am 20 yıl önce, bu hafta, 20 Temmuz 1969 pazar gunu, Amerıka'ya gore saat 918'de, ılk Ay kabını, uydumuzun Sukunet Denizi dıye adlandırılan bolgesıne ınmıştı Yolculuk 102 saat, 45 dakıka, 42 sanıye surmuş ve Amerıka'nın en buyuk ruyası gerçekleşmıştı Ancak ış bu kadarla kalmadı Evet, Ay'a adam ındırmek baş amaçtı Fakat, onu yakından tanımak, ıkıncı hedeftı Bu da sonrakı Ay yolculuklarının konusu oldu Ay'a adam ındırme projesıne, Amerıka, "Apollo Projesi" adını vermıştı Tabıı bunda, ındırılen bu ınsanları sağlıklı olarak gerı getırme amacı da vardı Amaca "Apollo11" uzay aracı ıle ulaşıldı Bunu 6 Apollo aracı daha ızledı Böylece, Apollo uçuşları 17'yı buldu Bunlardan sadece "Apollo13" başarısız dondu Apollo dızısı, 8 Temmuz 1975'te Sovyet Soyuz aracı ıle bır Apollo aracının uzayda kenetlenmesı ve Sovyet kozmonotları ıle Amerıkan astronotlarının karşılıklı zıyaretlerı ıle son buldu Ve bunu Skylab ve Mekik proıelerı ızledı B undan yaklaşık 2,5 mılyar yıl önce yer kabuğunun küçük plakalarının yerterinden oynadığı tahmın edılıyor. Güney Hindistan'ın Bangolore kenti doğusundaki Kolarşlst kemerındeki yenı taş araştırmaları, böylesine bır tahminı mumkun kılıyor. Çok eskilere dayanan bır taş hareketlerı ıncelemesınden elde edılen sonuçlar, Ay, Mars ve Vonus gıbı Guneş'e yakın gezegen^rden krtaların neden ortaya çıkmadığı ya da kıtaların neden " l l k « l " bır gehşme aşamasında kaldığı sorularına da yanıt getırebillr. Bugüne kadar, Güney Hindistan'ın buyuk bir bölümunün 3 43 0 mılyar yaşındakı yekpare bir gnays blokundâ*n meydana geldıği ve bunun yaklaşık 3 02 6 milyar yıl önce yer üttun* çıktığı sanılıyordu Bu blokun daha sonra taşlar tarafından kaplandığı ve bunlardan Oüney Hlndlatan'ın bugünkü şist kemerl meydana geldıği tahmin ediliyordu. Ancak Kolarşıst kemerının kuzeygüneyinde yaptlan yenı araştırmalar taşların sanıldığı gıbı homojen bır yaptya sahıp olmadığını gösterdı Batı dakı taşlar örneğın, Doğu'dakılere kıyasla çok daha farklı bır kursun bıleşımıne sahipler Bu tarklılıkları, taşların bır zamanlar butunluklü bır mine oluşturduğu tezıyle açıklamaya ımkân yok Tam tersine batı ve doğu sınırlarının çeşıtli yerierinde bıçım aktıklan ve daha sonra iç ıçe geçtlklerı tahmin edilıyor Muhtemelen eski bir okyanusun çeşltli bölgelerınden degışıklığe uğramış fragmanlar söz konusu Araştırmalar, bunun 2,7 mılyar yıl önce yerustune çıkmış taşlardan oluştuğunu gösterıyor O zamanlar şıst kemerının yalnızca batısında "kontınental" taşlardan oluşan bır blok vardı Ancak bu blok bugunkü pozısyonunda değıldi Blok bundan 2,6 mılyar yıl önce kısmen erıdı ve bugunku yer kabuğu plakası meydana geldı Hemen hemen aynı zamanda, ızotop ıçerığıne göre ıse çok daha farklı bır yerde Kolarşıst kemerının doğusunda buna benzer bır plaka ortaya çıktı Bundan kısa bır sure sonra her ıkı plaka da bırbırlerıne doğru hareket etmeye başladı ve şt8t taşlarını tümuyle kaplarken, kemer oluştu (s.n.) T Ay'a inme fikrinin doğuşu Ikıncı Dunya Savaşı bır Amerıkan savaşı oldu ve ulkenın kesın zaferı ıle bıttı Eşıne rastlanmamış bır zaferle 7 mılyon Amerıkan askerı, yanı Bulgarıstan nufusu kadar ınsan, başarı ıle Uzakdoğu ve Avrupa cephelerıne taşındı, sonra gerı göturuldu Sonsuz denecek sayıda savaş malzemesı ıçın de aynı şey yapıldı Komple lıman tesıslen Amenka'da yapıldı, goturulup Avrupa'nın havaya uçurulmuş iımanlannın yerıne rnonte edıldı Dahası komutan yetıştırme yöntemlen ıdı Yedı mılyon askerı yönetecek yuzbınlerce yuzbaşı, bınbaşı, albay general en kısa zamanda yetıştırılerek görev başlarına gönderıldı Dev Amerıkan sanayıı, son olarak atom bombası ıle başarılarını taçlandırdı Ikıncı Dunya Savaşı sonrası, dunya, Amerıkan hegemonyası altına gırdı Avrupa'nın, Uzakdoğu'nun yanmış yıkılmış ulkt.erı, kalkınmalarına gereklı malzeme ve hammaddeler ıçın Sam Amca'nın kapısında kuyruğa gırdıler Amerıkan sanayıı, yıne tarıhte eşı gorulmemış şekilde, tam kapasıte ıle çalışıyordu Amerıkalılar, her yerde, buyuk coşku ıle karşılanıyordu Misuri zırhlısı ıle 1945'le Istanbul'a gelen Amerıkalı denızcıler ıçın genelev sokakları temızlenıp boyanmış, gözu rahatsız eden çırkınlıkler kaldırılmış, taşıtlar parasız olmuştu O dönem havasını en lyı yansı tan kıtap, Fransız JeanJacques ServanSchreıber'ın "Amerıka Meydan Okuyor" adı ıle dılımıze çevrılen kıtabı (196768) oldu 10 ayda 600000 nusha satan kıtap bır yıldan kısa bır zaman ıçınde yırmı dıle çevrıldı Yanıt, ikıncı Dunya Savaşı'ndakı başarıların da ustunde bır yanıt olmalı ıdı Yanıtı, genç Cumhurbaşkanı Kennedy buldu Amerıka, ancak Ay a bır adam gönderıp gerı getırebılırse ununu kurtarabılırdı Işte Apollo Projesı boyle doğdu Ancak dunyadan 300000 kılometre uzaklıktakı bır cısme adam gönderıp gerı getırmek sadece para ıle başarılacak bır ış değıldi Tarıhte benzerı görulmemış teknık bırçok sorunların çozumunu gerektıren bır ıştı Ilk sorun şu ıdı 1) Ay nasıl bır yerdı? Bunun neresıne ınılebılırdı? 2) Ikıncı sorun Ayın yuzu sert mı ıdı, yoksa cısımlen ıçıne çekıp yutan toz yığınları mı ıdı'' Daha da onemlısı dönuştu 3) Dunyadan Ay'a gıtmek ıçın gıdış rampalan, fırlatma platformları vardı Ay'da böyle bır şey olmadığına göre dönuş nasıl olacaktı? En onemlı uç sorun bunlardı Son ıkı sorun da Ay'a ve dunyaya ınış sorunu ıdı Sert ınış aracı parçalayabılırdı Dunyaya ınış daha da önemlı ıdı Nereye ınılecektı? Butun bu sorunlar tek tek sabırla ve bılgı ıle çozuldu, ondan sonra adımlar atıldı Uydumuzun yuzunu tanımaya yönelık çalışmaların toplamına "Ranger Project' (reyncır procekt) adı verıldı Ranger7 Ay'ın 300 metre yukarısından, 4 bınden fazla resım gönderdı Ranger8 ıse 7137 resım gönderdı Bunlar 25 santim aralıklı ayrıntıları gösterebılıyordu 1964 ve 1965'te gerçekleştırıl mıştı bu ışler Ancak Ay'ın çevresınde ılk donen ve görunmeyen yuzunun resımlerını gönderen ılk resımler daha 1959'da Sovyetler'ın "Luna" Projesı ıle elde edılmıştı Hatta Luna2, Ay yuzune duşurulen ve toz kaldıran ılk araç oldu Uydumuzun sert bır yuzu bulunduğu anlaşıldı Ay'a ınen ılk Amerıkalı Neıl Armstrong tarafından verılen bılgıler ışı pekıştırdı Armstrong şoyle dıyordu "Çevremde her boy ve şekılden kayalar var Yer, ınce tozdan Dovulmuş kömur ıncelığın dekı bu toz çızmelerımın yanlarına ve altına yapışıycr" Araçların Ay yuzune ve Dunya yuzune hızla çarpıp parçalanmasını onlemek ıcın 'yumuşak ınış" yontemı bulundu (soft landıng) Yeryuzune yumuşak ınışte paraşut kullanılı yordu Ayda hava olmadığından paraşut soz konusu olamazdı Duşuş hızınt kesen tersine roketler kullanıldı Amerıkalılar yumuşak ınışı tamamlamak uzere astronotlarını hep denıze ındırıyorlardı, Sovyetler kendı topraklarına Bunun Sovyetler lehıne bır ustunluk olup olmadığını sorduğum Amerıkalı astronot McCandles (Mak Kendıls) şu yanıtı vermıştı ' Amerıka da ınecek boş yer bulmak çok guç Her yer bına fabrıka. köpru, kanal, gokdelen Sıbırya ıse bomboş Inış kazaları pek olmaz Fırlatma rampalan olmadan Ay dan dönuş sorunu şoyle çözuldu Ay fuzesının toplam uzunluğu 110 kusur metre ıdı Bunun 34 metre kadarı, fuzeyı Ay'a kadar taşıyacak 3 bolum halındekı motorlardan oluşuyordu Bırıncı bolumdekı motorlardan ılkı ateşlemeden sonra boşluğa duşerek yanıp yok oluyordu Hızı gıderek azalan fuzeye, ıkıncı gucu, ıkıncı bölum mo.orları verıyordu Bu da ışı bıttıkten sonra boşlukta yanıp kul oluyordu Uçuncu bölum de aynı dkıbete uğruyordu En usttekı.Ay'a gıdecek kısım da 3 parça ıdı 1) Komuta kabını, 2) Hızmet kabını, 3) Ay kaoını Bırıncı parçada astronotlar, ıkıncı kısımda motorlar, bılgısayarlar, uçuncu bölumde Ay'a ınecek olan ıkı astronot ıle her turlu araçlar ve gereçler vardı 7 metre yukseklıktekı bu kısım tıpkı bır orumceğe benzıyordu Zıkzakl uzun ayakLı ıle tam bır örumcek örumcen Ay yuzunde ıken komuta ve motorlar Kismı Ay çevresınde durmadan dönuyor orumceğın gelmesını beklıyordu Örumceğın Ay'dan havalanması fazla bır sorun yaratmadı Çunku Ay çekimı dunya çekımının 6da bırı kadardı Yanı, Ay'dan donuş ıçın 3 katlı bır fuzeye gerek yoktu Az bır enerjı, Ay kabınını havalandırıp yörungede bekleyen komuta ve motor kısmına yaklaştırıyordu Ondan otesı bır kenetlenmeden ıbarettı Sonrası, "Ver elını dunya " Apollo11'ın başarısı 24 Temmuz 1969 Cumartesı gunu sabah saat 550'de (6'ya 10 kala) Pasıfık Okyanusu suları ıçınde son buldu (Havaıı'nın başkentı Honolulu'nun 1500 kılometre guneybatısında ) ( 1992 uzay yılı U zay araştırmalannı surduren uluslar, 1992 yılında buyuk bır program hazırladılar Uluslararası Uzay Yılını gerçekleştırmek amacıyla şımdı özel bır Avrupa Bırlığı kuruldu Bu bırlık, ıçınde tum uzay ajanslarınr barındıran "Space Agency Forum on Internatıonal Sftace Year"ı (SAFISY) destekleyecek Uluslararası uzay yılında buyuk deneyler gerçekleştırılmeyecek Uzay yılında, mevcut uydu verılerının ayrıntılı değerlendırmesı, çok sayıda konferans ve reklam kampanyası ıle uzay çalışmalarının çevremızın global keşfıne katkıları anlatılacak Uzay yılı programını ızleyen bır programla da yeryuzu, denızler ve atmosferdekı uzun vadelı değışıklıklen kapsayan dunya çapındakı olaylara karşı bır anlayış gelıştırıleceğı umuluyor (s.n.) Pişmiş aşa soğuk su Işte, gucunun ve ununun doruğundakı bu Amerıka'yı 83 kılo ağırlığındakı bır cısmın 4 Ekım 1957 gunu dunya çevresınde donmesı bırden tıtrettı Sovyetler'ın Sputnık1 adı ıle dunya çevresınde yorungeye oturttuğu bu cısmın "Uzay Çağı" dıye bır çağı başlattığını Amerıka çok tyı bılıyordu Amerıka, bu ışte yaya kaldığını da acı bır bıçımde anladı Rusun bu meydan okumastna daha da buk bır meydan okuma ıle yanıt verılmelı ıdı Aya ınsan ındırme gınşimı Apollo11 ıle gerçekleştı Fooğrafta görulen aydakı ılk ınsanın ayak ızlerı ve amerıkan bayrağı sonsuza dek kalabılecek