Katalog

B İ L İ M K Ü L T Ü R ğin uç, yuzeye çok fazla yaklaştırıldığında farklı yuzlerdekı atomlar arası kuvvetler önemlı rol oynamaya başlıyor ve artık tunel akımı yerine atomsal kuvvetler ölçulmeye başlanıyor Ya da kuvvet etkılerı başlamadan önce ucun varlığı nedenıyle bazı yenı durumlar gudumlenerek balıstık ıletım olayına yol açıyorlar Atomsal Kuvvet Mlkroskobu (AFM) ve balıstık kuvantum ıletımıne ılerıdekı yazılarımızda değıneceğız Bu yollarla STM'yı tunelleme olayı konusunda hem deneysel çalışmaların yapılabıleceğı hem de kuramların denenebıleceğı bır "tunelleme laboratuvarı" halıne getırıyor Uzayın altın döneminin eşiğinde MayısınilkyarısındaAmerika.venüs'eyenibiraraçgönderdi. Böylece, uzayda ikinci blr dönem başlamışoldu: Barış ve işbirliğidönemi. Vehbi Belgil nımsanacağı gibı, bırıncı dönem 4 Ekım1957'debaşlamıştı Fakat, gözdağı havası egemendı bu doneme Sovyetler'in başlattığı bu dönem, Amerıka'nın atom ve hıdrojen bombaları şantajına bır tur karşılıktı Şunu demek ıstıyordu Sovyetler Bırlığı "Evet.sendeatomvehıdrojen bombaları var Bendedevar Ama, sende olmayan başka bır şey var bende Bu bombaları senın kafanahavadanyağdırmaımkânı Hadı,vargıt yıne yığıtlık sat Hodrı meydan " Amerıka, bu "karşısantajı" çokıyı değetiendırdivehummalıbırçalışmatemposunagırdı Sonuç.Ay'ınfethı.gezegenlerınveuzayınyakındantanınması, guneş sıstemldışına araçlargönderılmesı, kısaca, astronomının, bırtür uygulamalı bılım halıne gelmesı oldu Bunun serpıntısı.Dunya ıçın, uydular döneminin baslaması oldu Ve sonunda, her şey, Amerıka ıçın, uzay mekığı Challenger'ın 28 Ocak 1986'da havada parçalanması ıle noktalandı öbur uzay devletlerı başarılarını surdururken Sam Amca, gorevı bıten uydularını bıle gerı getıremedığı gıbı yerlerıne yenılerını degönderemıyordu Hatta, Çın, bir ara, "istersenız, uydularınızı ben atarım" teklıfınde bıle bulundu Ama ABD, kısa zamanda yaralarını sardı ve uzayın kapısını yenıden çaldı Böylece de yarım kalan ışler yenıden ele alınmaya başlandı • Neydıyarıda kalan ışler? Uzayın derınlıklerının tanınması, evrenın yaradılış sırlarının anlaşılması, karadelıklerın ne oldukları, zıt maddegalaksılerınınvarlıklarınınkanıtlanması, kozmık ışınların, Xışınlarının kaynaklarının belırlenmesı • Yarıda kalan işlerın Iklnclsl, gezegenlerı yakından ınceleme çalışmalarının surdürülmesı, Venus'un ve Mars ın harıtalarının çıkarılması gıbı şeylerdır • Uçuncuiş,galaksımızın, guneş sıstemidışındakı yıldızların ve özellıkle guneş sıstemıne benzer başka yıldızların varlıklarının öğrenılmesı ve zekâlı canlıların başka yerlerde de mevcut olup olmadıklarının belırlenmesı ıdı Son olarakda Dunyamızın uzaydan ıncelenmesının surdurulmesı Butun bu işlerın 2 000 yılı sonuna kadar bıtırılmesıprogramlanmış Tabıı.bunlaranahedefler Yan hedefler, yukardakı çalışmaların ay~ rıntılı dökumunu yaptığımız sırada belırtılecek STM'nin geleceği Temel araştırmalarla ılgılı yararları dışında, STM'nin bazı teknolojık uygulamaları da çekıcılığını arttırıyor Bunlardan bırkaç örnek şöyle • STM Ivmeölçer Bır tumleşık devre uzerıne mıkroskobık bır tramplen seklınde bır tunelleme ucu buyutulerek devrenın ıvmelenmesı sonucu bu tramplenın bukulmesı ve tunel akımının değışımı ölçulebılır Böylece klasık anlamda bır mekanık parçası olmayan ve tumleşık devreye yerleştırılebılecek bır "ıvmeölçer" elde edılır Bu teknığın uzay araçlarında kullanılması duşunuluyor • Elektron ışın kaynağı IBM Zurıh Laboratuvarı'ndan Flnk, en ucunda tek bır atom bulunan STM uçları gelıştırmeyı başardı Bu uçların önemlı bır ozellığı, son derece ufak ışın açısına sahıp ve eşenerjılı elektronlardan oluşan bır elektron demetı yaratabılmesı ıdı Flnk, bu elektron demeilerını yenı bır çeşıt elektron mıkroskobu yapımında ve "elektron lazerl" denemelerınde kullanacak • STM dlsk okuyucu: Atomsal boyutlarda ışlem yapabılen uç, yuzey uzerınde sıstematık bazı değışımler yaratmakta, yanı verı depolamakta kullanılabılır Ya ucu blr kalem gıbi kullanıp yuzeyı çızerek ya da uca yuksek bır gerılım uygulayarak yuzeye atomlar yapıstırmak/ayırmak yolu ıle mıkroskobık boyutlarda verı depolama yapılabılır Bu yollarla çeşıtlı yuzeylere IBM laboratuvarlarında "IBM", Stanford Unıversıtesı'nde " S " , Texas Unıversıtesı'nde "T" ve Harvard Unıversıtesı'nde " H " harflerı yazıldı ve bu yazıların kalıcı olduğu gözlendı Şu andakı harf boyutu yaklaşık 500 °A x 500 °A, fakat bu alanın yuzde bırıne indırılmesı olası görunuyor Yenı "STM dısk okuyucuları" yazının bulunuşundan gunumuze kadar yazılan tum eserlerl yaklaşık 10 cm x 10 cm'lık bır yuzeye depolayabılecek melerinın Ingıhzce karşılıklarını bırleştırerek üretilen bu kelımeden maksat, aynı arastırma ıçın başka başka ulkeler tarafından gereksız yere para harcanmasını önlemek ve yaratıcı zekâları 'takımçalışmaları" ıçındetoplamaktı Aynı şey uzay ıçınde yapılabılır Bırönkurul, uzayda kullanılacak bır buluş ıçın nelerın gereklı olduğunu belırler, sonra bunun gerçekleştırılmesine geçılır Yarım kalan işlerin ilki Bunların başında, tabıı, evrenın yaradılışı gelıyor Genellıkle kabul edılen bır kurama göre evren en az 15 mılyar yıl önce kozmık yumurta denen bır madde kutlesı ıdı Kendı uzerıne çöke çöke lyıce kuçulmuş, kızışmış bır madde kutlesı Sonra bu madde bırdenpatlıyor heryana dağılmaya başlıyor Buyuk Patlama (Bıg Bangjdenıyorbuna Patlama ne zaman oldu? Bunu bulmak mumkun Etrafa saçılan maddelerin kaçış hızı sanıyelerle ölçulunce, geriye saymanın bıteceğı tarıh, evrenın yaradılış tarıhidır Burada başka bır konuortayaçıkıyor Evren, yanı uzay boşluğu "açık" mı "kapah" mı? Bundan maksat şu Eğer evren "açık"sa Buyuk Patlama sonunda etrafa saçılan maddeler patlama noktasından ıtıbaren sonsuza dek kaçacaklar, 'kapalı" ıse bu parçalar, hızları kesılince, çekım gucu ıle gerısı geriye dönecek ve patlamanın olduğu yerde yenıden bır araya gelecekler Yarım kalan incelemelerden biri de, uzayın görunmeyen kısımları Bız, yıldızları, bızekadar gelen ışıklarından tanıyoruz Buna göre bız, evrenın sadece °/o 10'luk kısmını görebılıyoruz gerı kalan % 90'lık bölumunde ne olduğunu bılmıyoruz Buradakı maddelere "kara madde" (Dark matter) denıyor Bu maddenın nelerden oluştuğu bılınmıyor Yarım kalan başka bır ınceleme de, Guneş ststemının dışında "guneş sıstemlen" bulunup bulunmadığı Başka bır deyışle, çevresınde gezegenlerın dönen guneşlerın varlığı Bunlar da, dunyamızdakı gıbı zekâlı canlıların varlığı da ayrı bır konu Uzayın dennlıklennın yakından ıncelenmesı gereklı başka bır olayı da oradan gelen gammaışınları, Xışınlarıvealaltı ışınları Bunlar, henuz kesınlıkle bılınmeyen "Ouasar'lardan, nötron yıldızlarından (neutron stars) ve Supernova'lardan gelıyor Fakat bu ışınların çoğu, atmosferımızden geçerek bıze kadar ulaşamıyor Butun bu sırlar ve daha pek çokları nasıl çözulecek? Şöyle Aralık 1989'da Dunyaçevresıne 'Hubble Uzay Teleskopu" dıye bır teleskopgönderılecek Uzayınderınlıklerınibutarayacak Ounyadan 592 kllometre uzaklıkta (IstanbulAnkara arası) çalışacak bu teleskopun 235 santım çaplı aynası, öbur teleskoplarla görunen gök cısımlerınden 20 kez daha sönukyıldızları lOkezdahanetgörebılecek Işınlarla uğraşacak bır araç olan "Kozmık Taban Araştırıcısı" (Cosmıc Backgroun Explorer) temmuzda fırlatılacak Bu araç, Bing Bang'ten kalan radyasyonu da mceleyecek Ayrıca Uzay AlAltı Teleskopu (The Space Inf rared Telescope Facılıty) ıle gelecek yıl nısan veya hazıranda fırlatılacak Gamma Işını aracı ve yıne 1990'da gönderılecek Xlşını AstrofızıkAracı, ışınlaruzerındeduracak Gama Işını Aracı karadelıklerden, nötron yıldızlarından ve gama ışını gönderen öbur gök cısımlerınden haber ıletecek • A Türkiye'de STM Geçen nisan ayında Italya'nın Erıce kasabasında STM uzerınde çalışmalar yapan 200 cıvarında araştırmacı, akademısyen ve lisansustu öğrencı Rohrer'ın düzenledığı bır bahar okulunda bır araya geldıler Bu okulda Bllkent Unlversrtesl Flzlk Bölumu'nden altı öğratlm üyesl, llsansüstü ve lisans öğrenclsl katıldı. Okulda Bllkent Fızik Bölumu'nde geliştırılen kuramsal modeller gerek STM, gerekse ılgılı dığer mıkroskobı teknıkleri uzerınde çalışan deneycıler tarafından ilgı ıle karşılandı ve Bllkent grubu STM kuramında dunyanın önde gelen çalışma grupları arasında olduğunu kanıtladı Bu arada yine Bllkent Flzlk Bölümü öğretım elemanları ve lisansustu öğrencılerı tarafından tamaman kendl olanaklan kullanılarak yapılan STM clhazı da çok kısa bır sure ıçerısınde işlevsel hale gelecek ve kuramsal çalışmalar yanında deneysel konularda da bılımsel araştırmalar başlayacak Kısacası STM konusunda Turkıye, çağı (en azından akademik alanda) yakalayabılmış durumda D Barış veişbirliğl U zay çalışmalarının buıkincı dönemine'AItın Dönem" deyışımızın nedenı, ABD'nin, basta Sovyetler Bırlığı ıle olmak uzere butün uzay devletlerı ıle ışbırlığıne gınşmesı olasılığıdır Ikı dev, bomba ve uzay ustunluğu çekışmelerinin yalnız ıkı ulkeye değıl, butun ınsanlığa ve "kırılacak eşya" durumundakı yerkuresıne zarar vereceğını lyıce anlamış bulunuyor Glasnost ve perestroyka polıtıkaları bunun somut kanı tı Uzayda ışbırlığının ılkörneğı 1975temmuzunun 152124 tarıhlerınde verılmıstı Tabıi, bunaaıt çalışmalar 34 yılönceden başlatılmıştı Oldukçagergınbırhavaıçındegeçmıştı bu sure Fakat, sonuçolumluoldu Bugun.ıkıdevın el sıkışıp kucaklaştıkları dönemde ışbırlığı çok daha sağlam bır temel uzerınde gerçekleştırılebılır Benlık, bencıllık, "rabbenâ/hep bana"cılık gıbı şeylerın kın ve öç duygulannı surdurduğunu anlamayan kalmamış gıbıdlr MakedonyaKrallığı Romalmparatorluğu.Bızans imparatorluğu, Arap Imparatorluğu, Osmanhimparatorluğu.lspanyol.Fransızvelngılızımparatorluklarısılınıpgıttıler Boylebırdeneme Japonya tarafından da denendı son kez Sovyet veya Amerıkan ımparatorlukları dıye bır şeybundan sonrasözkonusu olamaz Bu, bırazda Fransız Pozıtıvıst FelsefeOkulu'nun başı Auguste Comte'un "Uç Hal" yasasını anınv satıyor Teolojık dönem gızlıguçlerdönemi, müsbetdönem Comte,' musbetdönem"deılk ıkı dönemdekı uygulamalara dönuşun mumkun olamayacağını örneklerle göstermıştı Tabıı bu durum, kımı hasta kalaların geçmışı yaşatma özlemını önleyemıyor, ancak böyle bır şeyın, önunde sonunda başarısız kalacağını, tarıh gösterıyor Gunumuz, barış ve ışbırlığı gunu Herşeybızıorayaıtıyor Hâşım'ındediğı gıbi, "Bireldır, ufuklardan uzanmış/Zulmetbizi çekmekte visAle " Bu son dızedeki "zulmet"ı "sağduyu" dıyedüzettebıhriz, "vısal"ı de birleşme işbirliği ve buluş tek pazarı 34 yıl önce E U R E K A (öreka) dıye bir projenın uygulanmasınageçılmışti Avrupa'da Araştırmaları Bırleştırme Avrupa Ajansı keli 13