Katalog

N Ö R O L O J İ B E Y İ N A R A Ş T I R M A L A R I UZAY H U K U K U Şekılde beynın sol yanmkuresınde dıle ılışkın ödevlenn yerıne getırılmesınde rolu olan bölgelerin PET göruntulen yer alıyor Göruntuler magnetık rezonansla elde edılmlş bır beyın kesıtı uzerıne duşurulmuş En arkadakı parlak sarı nokta okuma sırasında, ortadakı nokta konuşma sırasında, en öndekı nokta ıse kelımenın anlamını duşünme sırasında aktıf olan bölgeyı ışaretlıyor. Uzayı algılama ve uluslararası hukuk Uydular aracılığıyla uzaydan çeşitli amaçlar için "algılanan devlet'ln, elde edilen verilere ulaşma hakkı vardır. TUrgut Tarhanlı I.U. Hukuk Fakültesi, Devletler Umumi Hukuku Anablllm Dalı. U yenı görüntu, sadece okumaya ılışkın beyın bölgelerım gösterır Oksıpıtal ve temporal lobların bırleştığı bölgede kelımelerı tanıma ya özgul bır alan tanımlanır 8u arıtmetık mantık başka pek çok ışlevın de ayrımlanmasını sağlar Bır başka deney de, önce bır kelıme lıstesı dınletılır Beyın gö rüntusu alınır ikıncı aşamada ıse duyuları kelımelerın yuksek sesle tekrarlanması ıstenir Her ıkı aşamada aktıf olan beyın bölgesı işitsel alandır Ancak ikıncı aşamada ek olarak, ağız ve dil hareketını sağlayan alan da aktıf olarak goruntulenecektır ikıncı göruntuden bırıncı çıkartıldığında ağız ve dıl hareketıyle ılgılı olan aktıf bölgeler gerıye kalacaktır Broca alanının sadece konuşma ve gramere özgu bır alan olmadığı göruşu de bu tıp çalışmalar sonucunda ortaya çıktı Beynın bu bölgesınde hasar olan hastaların konuşma dışındakı motor faalıyetlerınde de aksama olduğu, klınıkte bılınen, ama çok da açıklanamayan bır durumdu Yapılan denemede dört ayrı işlem yurutuldu Blrlncislnde, kışılerden kendılerıne gösterılen kelımelerı tekrarlamaları ıstendı Beynın motor bölgesının dıl ve ağıza ılışkın alanları ve Broca alanıyla bağlantılı motor programlama alanı PET'te aktıf göruntu verdıler ikinci adımda, kışılerın sadece dıllerını oynatmaları ıstendı Klasık göruşe göre Broca motor programlama alanının (sadece gramerle ılgılı olduğundan dolayı) aktıf olması beklenmezken, o da motor bolgeyle aynı aktlvıteyı gosterdı Kışıler sadece ellerını oynattıklarında yalnızca motor alanın ılgılı bölgesı aktıfleştı Son basamakla ıse kışılerden ellerını oynattıklarını hayal etmelerı ıstendı Motor alanda hıçbır hareket yoktu, ama PET göruntusunde Broca alanı ışıl ışıldı Bır eylemı yaptığımızı hayal ederken beynın hareketı programlayan alanlarını kullanıyorduk Broca alanı gramer dışında bu programlama ışınden de sorumluydu meğerse çok başka bır noktanın ustunde duruyonar Beynımızde birödevl yerlne getlrmek Içln tek bir yöntem, tek bır yol ve tek bır parça yok, aksıne her ödevın gereklenne uygun bir blleşım ortaya çıkıyor Bır sonrakı deney dızıslnın cevabını araştırmâya başladığı sorular ıse görduğumuz, ışırtığımız (yanı algıladığımız) şeylerın tanımlara ve tasvırlere nasıl dönuştuğu, kelımelerin anlamlarını beymmızın hangı noktalara yerleştırdığı ve benzerı daha zor sorular Okuma deneyı benzer bır deney tasarlanıyor Yalnız bu seferınde kelımelerın kullanım tarzı ıle ılgılı bır başka kelıme soylemelerı ıstenıyor Söz gelımı ekranda at kelımesını gören kışinın suvarl, dlzgin vb gıbı atla yakın ılışkılı kelımelerı vermesı beklenır Klasıkleşmış bılgılerımıze göre beynın anlama ve anlamlandırma merkezı, ışıtme merkezının hemen yakınındadır PET ekranında bu deney sırasında uç bolge aktıf olarak gozuktu, ama bunların hıçbırısı ışıtme merkezıyle bır komşuluk göstermıyordu Sağ beyıncık, sol ön beyın korteksındekı bazı alanlar ve ön beyın orta bolgesındekı ön clngulate adı verilen bölge Acaba bu bölgeler, ışaret dılıyle anlaşan sağırdılsızlerde ya da önundekı notaları ızleyerek çalgısında sese donuşturen muzısyende de aynı bıçımde aktıf mı? Öyle olduğu duşunuluyor Pekı, ya bir şlir okurken neler oluyor? Görsel hayaller uyaklar, çeşıtlı anlam çağrışımları, ses çağrışımları, butun bu öğeler beynın dıle ılışkın bölgelerının harekete geçmesını gereklı kılar Dığer yanda, kelımelerın duygusal çağrışımları, okuyana elem, haz, coşku, dehşet vs duyuran anlam yüklerı beynın hangı bölgelerınde işlemden geçer, bu, kesın cevabı henuz bulunabılmış bır soru değıl Herhalde dılle ılgılı beyın ışleyışının açıklamasım tamamlayacak parça, bu sörunun cevabı olacak D Yararlanılan kaynaklar: The Mind In Motlon, Dıscover March 1989 Behavloral Nevvology, M Mesulam 1985 The Man Who Mlatook Hla Wife for a Hat, O Sacks, 1985 Aphasla, N Geschvvınd NEJM, 1971 654656 Aphasla, Albert and Helm Estabrooks JAMA Bir iş ve çok merkez Şımdıye kadar aktarmış olduğum deneylerı yapan St LouısVVashıngton Unıversıtesı'nden Dr Rarchle ve arkadaşları deneylerın tek tek ortaya koyduğu sonuclardan daha 259 7 zaydan algılama, algılanan nesnelerce yayılan, yansıtılan ya da kırılan elektromanyetık dalga ozellıklerı kullanılarak, doğal kaynaklar ışletmecılığının gelıştınlmesı, arazl kullanımı ve çevrenın korunması amaçları ıçın, uzaydan yeryuzunun algılanması anlamına gelmektedır Her ne kadar, ılk uzaydan algılama uydusu 1972 yılı ıçınde fırlatılmış olsa da daha once uygulamaya konulmuş olan Nımbus, Tlros, Gemini ve Apollo programları ıle uzay dan algılama faalıyetlerı de gerçekleştirılmıştı Ancak, salt uzaydan algılama amaçlarını gerçekleştırmek ıçın donatılmış ılk uydu, ABD'nın ERTS (Earth Reseources Technology Satellıtes) projesı çerçevesınde, 1972 yılında fırlatıldı 1975 yılından ıtıbaren de bu uydular ve genelde programın adı LANDSAT (Land Satellıtes) olarak değıştırıldı Bu dızı uyduların ıkıncısı 1975, uçuncusu 1978, dörduncusu 1982 ve beşıncısı de 1984 yılında yörungeye oturtuldu Bu faahyetlerın tumu, aslında, soz konusu projenın deneme nıtelığındekı uygulamalarıydı ABD'nın yanı sıra, uzaydan algılama faallyetlerı, SSCB (ılkın, Soyuz 9 gıbı ınsanlı uzay araçları ıle başlatılan uzaydan algılama faalıyetlerı, gunumuzde, kısmen, Cosmos, METEOR ve ınsanlı uzay ıstasyonları programları çerçevesınde yurutulmektedır), Avrupa Uzay Ajansı/ESA (ERS programı), Fransa (SPOT programı), Federal Almanya (MOMS projesı), Japonya (MOS projesı) ve Hindlstan (SSCB ıle ışbırlığı sonucunda Bhaskara ya da SEO programı ve ılerı uzaydan algılama projesı IRS) tarafından da yurutulmektedır Öte yandan, gerek bölgese! (ESCAP ulkelerı, ESA gıbı) ve gerek uluslararası (LANDSAT sıstemı gibı) duzlemde, uzaydan algılamaya ılışkın yoğun bır uluslararası ışbırlığı var Uzaydan algılama faalıyetlerının, uluslararası planda, hukuksal olarak duzenlenmesıne ılışkın ılk talepler, bu teknolojının kullanılması sonucunda elde edilen verılerın ekonomık ve hata sıyasal önemı gerçekçelerıyle oncelıkle gelışmekte olan ulkelerce (GOU) ortaya konuldu (örneğın Arjantın'ın 1970 tarıhli anlaşma taslağı teklıfı) Konu, 1969 yılından ıtıbaren, BM organları önunde zaman zaman dıle getınlmış olmakla bırlıkte, BM organlarınca, doğrudan çalışma gundemıne alınması 1973 yılında gerçekieştı ve öncelıkle Uzayın Barışçı Amaçlarla Kullanımı Komitesı'ne bağlı Billmsel Teknlk Altkomite'nın gundemınde yer verıldı Boy le bır tercıhte bulunulması, hukuksal yaklaşımın, öncelikte konunun bılımsel ve teknık özellıklerının kavranılmasına bağlı olduğu anlayışından kaynaklanmaktaydı Konunun, aynı Uzay Komitesı'ne bağlı. bu kez, Hukuk Altkomltesl gundemıne alınması ıse, 1975 yılında gerçekieştı Bu tarıhte, anılan Altkomite'nın önunde, Arjantın teklıfının yanı sıra, SSCB, Fransa/SSCB tarafından sunulan taslak llkelere aıt metınler Brezilya, Arjantın/Brezılya antlasma taslakları ve ABD tarafından sunulan temel ilkelere ılışkın metın bulunmaktaydı Ana ve Altkomıtelerdekı göruşmelerde, GOU'nun konuya hukuksal yaklaşımlan, sureklı olarak tarafları bağlayıcı bır anlaşmanın kabulu yönunde ortaya konulmaktaydı Gelışmış ve özelhkle bu teknolojıyı uygulayabilen ulkeler ıse, bu nıtelıkte bır belgenın kabulunden çok, konuya ılışkın ılkelerı saptayan bır metnın hazırlanması ve kabulu gıbı bır tutuma sahıptıler Böyle bır tutum, geçıcı bır ön aşama ıle sınırlı olmakla bırlıkte, o donem ıçın, sosyalıst ulkelerce de savunulmaktaydı Algılama ve veri dağıtımı Devletlerın, sahıp oldukları doğal servet ve kaynaklar uzenndekı tam ve suresız egemen lıklerı ılkesı, GOU'ce, hem uzaydan algılama programları hem de bu faahyetlerın sonuçlarına yönelık duzenleme taleplerıne eklemlenmıştır Dığer bır deyışle bu uzay programlarına başlanılmadan önce ve/veya programların sonucunda elde edilen verılerın dağıtımı öncesınde, algılanan devletın/devletlerın, kendı ulkelerıne ılışkın, gerek algılama gerek veri dağıtımı eylemlerı konusunda, bir ön rızasının alınması formulu, yukarıda belirtilen kuramsal bağın bır uzantısı olarak savunulmuştur Buna karşıt ve özelhkle gelışmış ulkelerce savunulan tez ıse, böyle bir uygulama ıle algılayan devletlerın mevcut ustünluklerının arttırılması ya da en azından surdurulmesı ve uzaydan algılama programlarının yaygın bır kullanımı hedeflemesı anlayışının ortadan kaldırılabıleceğı yolundaydı Bu nedenle uzerınde anlaşmaya varılabılecek duzen, sadece, konuya ılışkın ılkelerın saptanmasıyla sağlanmahydı Tarafların tutumlarında dıretmelerı sonucunda, Uzay Komıtesı'ndekı göruşmelenn ortak bır zemınde sonuçlanabılmesı 1986 yılı sonlarını buldu ve on beş ılkeden oluşan bır metın kabul edıldı Daha sonra, BM Genel Kurutu'nda da oybırhğıyl kabul edılecek olan bu metın, hukuksal anlamda bağlayıcı bır belge, bır antlaşma nıtelığınde olmamakla bırlıkte, uluslararası hukukun teamul (örf ve âdet) kurallarının oluşumu bağlamında bır bulgu nltelığı taşıyabılecek bır BM Genel Ku rul kararıdır Yerln Uzaydan Algılanmasına İliakin ilkeler Kararı (1987). İlkeler Bır uzlaşma metnı olan bu kararda formule edilen ve yukarıda ustunde durulan konııla Devamı Arka Sayfada 11