Katalog

NÖROLOJİ BEYİNARAŞTIRMALARI Beynimizde kavram ve sözcüklerin hareketi Yirmincl yüzyıl teknolojisi ile yapılan beyln araştırmatarı, klasik nöroloji bllgileriyle çatışıyor. Beynimizde blr ödevi yerine getirmek için tek blr yöntem, tek bir yer yok; aksine, her ödevin gereklerine uygun bir bileşlm ortaya çıkıyor. Yankı Yazgan I.MIiKiltii l. Umi!i;n;ii<;;;;::iî llllırı K lasik nörolo|i kıtaplarındakı bılgılerı kafamızın bir köşesıne yerleştırırken, klasör tıpı bir sıstematık kullanmak gıderek şart oluyor Çunku her an, her sayfası daha zengın ve daha farklı bılgılerle dolu başka sayfalarla değiştırılme olasılığıyla karşı karşıya bir bırıkım Beyın araştırmacılarının bızlerı şaşkınlığa surukleyen çalışmalarındakı bu hız artışını, tumuyle olmasa da, yuksek teknolojıye borçlu olduğumuzu teslım etmek lâzım Yakın geçmışe kadar, beynın çalışma şeklı ıle ilgılı bılg.lerımız, "çalışmadığı" durumlardan ya nı çeşltlı hastalıklardan elde ediliyordu Bir hastalık durumundaortaya çıkan belırtı Ile o anda fonksıyonlarını yurutemeyen beyın bölgesı arasında bir eşleme kuruluyor, bozulmuş olan fonksıyonu o bölgenın yuruttuğu kanısına varılıyordu Bu mantık genelde doğru, ama yetersız doğru sonuçlara ulaştıran bir mantık olarak kabul gördu Pek başka bir yol da gözukmuyordu zaten Örneklersek, bırdenbıre konuşma bozukluğu belirtlleri gosteren bir hasta var Guçlukle konuşuyor, akıcı olmayan bir tarzda ve kelımeler ağzından gramer kurallarına aykırı bir dızllenmeyle çıkıyor Ortada çok anlamlandırılamayan, cumle denemeyecek bir kelıme dızısı var "Afazik" olarak tânımlanan bu hastalara olumlerınden sonra beyın otopsısı yapan Paul Broca, pek çoğunda beynın sol tarafında, kaş ıle şakak arasındakı bölgede bir hasar saptamış Yıl 1861! 1980'lere gelınceye kadar da gramer bılgısının bu bölgede ('Broca alanı') depolandığı genel kabul görmuş Ancak yuksek teknolojının devreye gırmesı, Broca alanıyla ılgılı bılgılerı de, afazı ve konuşma merkezlerı ılışkısını de yenıden gözden geçırme zorunluluğunu yaratıyor 5YLVİHN H l ırrtmli|iltı r,ı\m\ ınmı. Şekllde, beylndekl motorprogramlama bökjeslnın çeşitli aktMteler sırasındatd göruntulerı Izlenıyor Klasik bılgılerımıze göre okuduğumuz bir kelımeyı anlamamız ıçın onu görsel şekılden ışıtsel şekle çevırmemız gerekır Yanı kafamızın ıçınden yuksek sesle tekrarlamak gıbı bir şey Ancak PET göruntulerı bu durumun her zaman geçerlı olmadığını gösterdı Bıldık, her gun tekrarlanan kelımelerın (sessızce) okunuşu ve anlaşılışı sırasında görsel şekıl ışıtsel şekle çevrilmeden (yanı o ışlemle ılgılı bölge kullanılmadan) ışlem goruyor, doğrudan anlamla ılgılı merkezlere aktarılabılıyor Bir dığer ıstısna da alışılmadık kelımelerın okunuşu Örnegın Perestroyikayı okurken bunu kafamızın ıçınde yuksek sesle tekrarladığımızı, okuma ışlevınde beynımızın ışıtsel bölgesım de kullandığımızı PET ekranından gormek mumkun Akla yakın gelıyor, kuçuk çocukların okumayı söktuklerı sırada kelımelerı önce kafalarının ıçınde yuksek sesle tekrarlayıp sonra okudukları çok bılınen bir şey Bütün bu farklı sureçlenn konuşmaokumaanlama ışlevlerınde çeşıtlı duzeylerde yer aldığını duşunursek, hangı ışlerın hangı bölgelere ozgu olduğunu anlamamız ıçın sıkı bir eleme ışlemı gerekıyor PET ve konuşma arasındakı ılışkıyı araştıran St Louıs'dekı (ABD) ekıp (Dr Raıchhn ve arkadaşları) bu eleme ışlemı ıçın bırkaç özgun deneme gerçekleştırmışler İşaretlenmiş su Konuşma ıle ılgılı yenı bılgılerı elde etmemızı sağlayan bu teknolojı harıkaları neler? Bu yazıya kaynaklık eden araştırmalarda PET (pozıtron emısyon tomografısı) kullanılmış PET bir göruntuleme yöntemı Kan ya da glıkozu radyoaktıf bir ışaretle hedef organa gönderıp, oradakı kullanımını ızleme olanağı verıyor Beynın anatomısının değıl, nasıl ışledığının göruntusunu elde etmemızı sağlayan bu aygıtın temel ıhtıyacı, kısa ömurlu bir radyoaktıf ıle işaretlenmiş su Bu ıhtıyacı karşılayan aygıta ıse sıklotron' adı verılıyor PET teknolojisi oldukça pahalı, bu yuzden henuz ulkemıze gelme şansı yok ABD'de ıse yaklaşık 40 merkezde kullanılıyor işaretlenmiş su damara enjekie edıldıkten sonra yayılan pozıtronlar vucudun elektfonlan ıle çarpıştıklarında, gamma ışını enerjısı patlaması meydana gelıyor Bu enerjı PET aracılığıyla ızlenıyor ve bılgısayar yardımıyla beylndekl kan akımının göruntusu şeklıne dönuşturuluyor Beynın hangı bölumu çalışmaktaysa, o bölumun daha çok enerjı (ve kan) kullanacağı varsayılabılır PET aracılığıyla ızlenen radyoaktıvıte kazanmış kanın ağırlıkla yöneldığı beyın bölumunun saptanması beyın konuşma ılışkısını araştıranlann temel hedefı oldu Şiir okurken Bırkaç ıstısna dışında örneğln blr şllr okurken, kelımelerın kafa ıçerısınde yuksek sesle tekrarlanması gerekmez mı? Uyakların kulağa yönelık olduğunu varsayarsak bu sorunun cevabı "gerekır" olacaktır PET çalışmalarında screen kelımesı gösterılen kı şılerden magic, lantcrn ve maan 10 (Renkler San en aktıf mor ıse en pasıf alanı gösterlyor) kelımelerınden hangısinın uyaklı olduğunu söylemelen ıstenmış Bu sırada ışıtme ıle ılgılı beyın bölgesınde bellı bir noktanın aktıf olduğu saptanmış Ama Turkçe'de uyakları anlamamız ıçın kafamızın ıçınden yuksek sesle tekrarlamamız gerekır mı? Çunku uyak, aynı zamanda görsel olarak da saptanabılır Okunduğu gıbı yazılan dıllerı konuşan ulkelerde aynı tıp bir çalışma yapıldığında öğreneceğız bunu Çıkartma yöntemi Bunlardan bırisınde, kışı bir ekrandakı çarpı ışaretıne bakarken aktıf olan beyın bölgelerını gosteren bir PET göruntusu elde edılır Ardından aynı ekranda anlamlı bir kelıme gösterılır ve kışıden kelımeye sessızce bakması ıstenır Böylece 'bakarken' ve 'bakarkenokurken' olmak uzere ıkı ışlev anında beyın göruntulerı elde edılır St Louıs ekıbının gelıştırdığı çıkartma ışlemı ıle bınncı göruntü, ıkıncıden çıkartılır Elde edılen