Katalog

KİMYA V Güzel görünmenin sırrı nerc Kozmetik kullanımı sadece kadınlara özgü değil. Aslında diş macunu ve sabun da kozmetiklerden sayılıyor. Saç spreyi ve perma da. Peki, 7'den 70'e kullandığımız kozmetiklerin içerikleri ve yapıları üzerinde ve ne biliyorsunuz? Doç. Dr. Zeki Tez Kimyacı gözüyle kozmetik w K ozmetıkler gunlukyaşamda çokça kullandığımız malzemelerdır ve gunumuzde önemlı bır ekonomı dalını oluşturur Batı Avrupa, Kuzey Amerıka ve Japonya gıbı gelışmış ulkelerde kozmetik sanayıı önemlı rol oynar Bu ulkelerdekı gelışımı yavaşlamışsa da gelıı?mekte olan ulkelerde kozmetik tuketımı guçlu bır şekılde artmaktadır Kozmetıkler dört kalegorıye ayrılabılır Saç bakımı, cılt bakımı, ağız bakımı ve dekoratıf (suslemecı) kozmetik Bu kategorılerden bır kaç tıpık urun şöyledır • Saç bakımı Şampuân, saç spreyi, perma saç boyalan, • Cılt bakımı Sabun, krem, guneşten koruyucular, tıraş malzemelerı, • Ağız bakımı Dış macunu, gargara suyu, • Dekoratıf kozmetik Dudak boyası, makya) malzemesı, tırnak cılası Kozmetik" terımınden genış anlamda, ınsanların dışsal olarak kullandıkları ve önemlı bır sıstematık etkı yaratmayan tum madde ve karışımlar anlaşılmalıdır Bu tanımda, eczacılıkla bır sınırlamanın varlığı açıktır Bu farklılık, resmı tanımlarda da bulunmakta ve kozmetıkler, hastalık ve bedensel rahatsızlıklara karşı kullanılan maddelerın dışında tutulmaktadır Gunluk yaşamda televızyon, gazete ve ötekı ıletışım araçlarında kozmetik reklamları sıkça göıuluyor ve bu tutuma karşı, özellıkle erkekler olmak uzere bazı çevreler eleştırel ve alaycı bır şekılde tavır alıyor Oysa gunluk yaşamda, kadınerkek, çeşıtlı bıçımler altında kozmetik kullanıldığı çoğu zaman unutuluyor Dudak boyası hemen hemen yalnızca kadınların "malı" olsa da hepımız, sağlığa ve rahatlığa önemlı oranda katkıda bulunmak uzere sabun, dış macunu, şampuan ve benzerı kozmetik urunlerı gunluk yaşamda kullanıyoruz bulundurulur Asıdık bıleşenlerın (amıno asıtlerın, sut asıtlennın vb) varlığı nedenıyle derı, pH 56 arasında hafıf asıdık bır karaktere sahıptır Bu "doğal asrt mantosu" öncelıkle peptıt oluşumlu hızlı bır hıdrolıze yol açabılen alkalı bıleşenlerle sabunlaşmaya karşı proteın yapısını korur Bu nedenle derının alkalı maddelerle aşınması, çoğu zaman asıtlerden aşınmasına oranla daha zarar verıcıdır Derıdekı bu zayıf asıtlık aynı zamanda bakterı gelışımını de önler Gunumuzdekı kozmetiklerin çoğu bu doğal pH değerıne, sıtrık asıt ya da askorbık asıt gıbı zayıf asıtlerın kremlere, şampuanlara eklenmesıyle sahıp olurlar Cildimiz Cıldımız çok sayıda tabakadan yapılıdır Insan derıs! bır membranla bırbırınden ayrılmış olan ve yıne kendı açılarından çok sayıda tabakalardan oluşan 'derm" ve 'epıderm" dıye adlandırılan ıkı tabakaya ayrımianır En dış hucre tabakası stratum comeum (boynuz tabakası) dıye nıtelenen duz ve keratınlı hucrelerden oluşmuştur ve bu tabaka madde değıştokuşuna pek katılmaksızın sureklı olarak doğal derı dokulmesı ıle yenılenır Buna karşılık gelecek şekılde bunun altında uzanan epıderm tabakaları da sureklı olarak yukarı kayarak duzleşıp keratınleşme surecıne gırer Epıdermın altında uzanan derm tabakası, bağ dokusundan yapılıdır ve bunun arasında jelatınımsı sulu bır kutle yer almaktadır Derının lıflı yapısı ona mekanık dayanıklılık verırken, jelsı yapı onun esneklığınden sorumludur Yaşlandıkça bu yapının bıleşımı değışır, derı ıncelır, esneme gucunu yıtırır ve kat kat olur Derm tabakasında ter ve yağ bezlen, kıl kesecıklerının uçları (folıkul), epıdermde ıse kılların gelıştığı hunı bıçımındekı ıçerı kıvrılmalar bulunur Yağ bezlerınde uretılen yağlar derı uzerınde bır emulsıyon halındedır ve buyuk oranda yağ asıtlerınden, trıglıserıtlerden ve yağalkol esterlerınden ıbarettır Benzer yağlar pek çok kozmetıkte de kullanılır Derıde ter bezlerının uzerınde, dış hucre tabakalarının yıkımı yoluyla sureklı olarak sudan ve yağ maddelerınden ıbaret bır tabaka Cilt bakımı Cılt bakımında temlzlik, koruma ve güzelleştırme gıbı farklı gereksınımlerı karşılayacak şekılde çok sayıda kozmetik kullanılmaktadır En önemlı ürün turlen aşağıda verılmektedır • Sabunlar Sabun en çok kullanılan kozmetik malzemeden bırıdır Sabun el ve beden temızleme aracı olarak 19 yy'da Avrupa'da sağlık koruma bılıncınde bır devrım yaratmış ve bulaşıcı hastalıkların önunu almada önemlı katkıları olmuştur Bunun da en önemlı koşulu, ucuz başlangıç maddelerınden uretılmesı nedenıyle düşük fıyatı olmuştur Sabun, sınaı olarak buyük ölçekte yağların sabunlaştırılmasıyla uretılır ve yağ asıtlennın tuzlarından oluşur Kozmetıktekı yağ asıtlerı temelde alkalı ya da trıetanolamın ıle notralleştırılır Alkalı temelıne dayalı sabunlar duyarlı derıye hemen etkı edebıldığınden, gunumuzde yağı gıderılmış derıde kısmen yağ artığı bırakacak şekılde derı dostu yağ asıtı esterlerı gıbı yağ katışıkları kullanıhr Bu yolla her şeyden önce temızleme etkısı hafıfçe azalmıştır, çunku eYnulsıyon yeteneğının bır kısmı, eklenen yağ tarafından tuketılmektedır Sabunun rengı tıtanyum dıoksıt katılmasıyla ağartılır Bu klasık sabunların yanı sıra sentetık deterıanlar temelıne dayalı sabunlar da yapılır Bunlar her şeyden önce sıvılceler ve cılt hastalıkları durumlarında kullanıhr • Kremler Cılt bakımı ıçın kozmetıkte hemen her zaman yalnızca yağ ve su karışımlı emulsıvonlar kullanıhr Bunda da ıkı temel tur ayırt edılır Yağ/su ve su/yağ sıstemlerı Yağ/su emulsıyonlarında yağ damlacıklarının su ıçındekı çok ınce bır dağılımı, su/yağ sıstemlerınde ıse bunun tam tersı bır durum soz konusudur Bu yapıların kararlılığı, çeşıtlı katkı maddelen (emulsıyon yapıcı) ıle sağlanır Emulsıyon yapıcıların kımyasal yapıları çok değışken olmakla bırlıkte temelde lıpofıl (yağseven) ve hıdrofıl (suseven) molekul gruplarının bırleşımınden ıbarettırler Ince dağılımlı yağ damlacıklarının su fazı ıçındekı kararlılığı lıpofıl yağ alkolu artığının yağ fazına, hıdrofıl eter zıncırının de su fazına doğru yönelmesıne dayanır Yönlendırmenın karakterıstık buyukluğu HLBdeğerıyle (hıdrofılık lıpofılık balans) ıle verılır ve emulsıyon yapıcının kullanılabıhrlığının bır ölçusunu verır Çoğu yerde emulsıyonun kararlılığını optımumlaştırmak ve onun dağılımı ya da cılt duyarlılığı gıbı önemlı pa rametrelerı değıştırmek uzere çok sayıdakı emulsıyon yapıcının bır karışımı kullanıhr Kozmetik preparatlarda kararlılık önemlı bır rol oynar, çünkü ürunler çoğu zaman, tuketıci tarafından kullanılmadan önce uzunca sure satışını bekler ve satın alındığında yağ ve su fazlarının bırbırınden ayrılmış olması doğal olarak tüketıcı tarafından hoş karşılanmaz TOm emulsıyonların ana bıleşenı yağdır Burada parafin yağı ve yağ alkollerı gıbı doğal urunlerın yanı sıra sentetık yağlar (sözgelımı ızopropılmırıstat ve sılıkon yağı) da kullanılır Çoğu zaman da yağ asıtlennın esterlerı kullanıhr Ucuzluğu nedenıyle parafin yağı burada belırleyıct bır rol oynamaktadır Kullanılan yağlar kararlılıkları, yayılma yeteneklerı ve cıldı orterek kaplama yeteneklerı bağlamında ayrımlanırlar Bir yağ bıleşenının cılt uzerınde yayılma yeteneğı, yağın kımyasal bıleşımıne ve akmazlığına (vıskozluğuna) bağlıdır Yayılma yeteneğı bır yağ bıleşenının cılt uzerınde bedence uretlldığı duygusunu oluşturarak ınsanı kreme karşı yabancılama duygusundan kurtarır örneğın gece kremlerl daha fazla oranda yağ ıçerıkh olup daha az yayılma yeteneklı yağlardan uretılırlerken, gündüz kremlerl ve losyonları kolay yayılan yağlardan ve yuksek su oranlarıyla uretılırler Göz çevreslnde kullanılacak kozmetik urunler duşuk yayılma yeteneklı yağları ıçermelıdır, çunku bızzat göz duzeyıne yayılırsa zedelenmelere yol açabılir Yayılma yeteneğı bır kremın nemlılık duygusunu da belırler Kolay yayılan kozmetik urünler stratum corneum uzerınde lyı dağılarak "hafıf ve az yağlanma duygusu" verırKremlerın cilt üzerinde sağladığı nemllllk, büyuk oranda cıldın su buharı kaybını azaltması olgusuna dayanır Bunda en dış derl tabakalarında kısa süreyle su derışımı yukselmesı sağlanarak cılt yumuşak ve esnek kılınır ve bırkaç saat sure boyunca kuçuk kıvrımlar duzleştırılebılmektedır Kuşkusuz böyle bır ışlemle derm kıvrımlar giderilemez • Etkin maddeler Kozmetik urunlere özel nıtehkler kazandırmak uzere son yıllarda sıkça "şıfalı bıtkıler", doğal özsular ve benzerı maddeler katılır olmuştur Bu doğal özsuların özel amaçlı kullanımlarındakı etkınlığı en azından bılımsel açıdan garantı edılmektedır Ama ne yazık kı aşırı reklamların yarattığı abartılı ınandırma olgusu, tuketıcıyı, bu tur preparatlardan "ebedı gençlık kaynağı" bulacağı beklentısıne goturmektedır Yakın zamanlardan berı kozmetik sanayiı, bu tur preparatların etkınlığını daha bılımsel ıncelemelerle saptama yoluna gırmıştır Ancak bazı durumlarda belırlı doğal maddelerın özgul etkılerı saptanabılmıştır Kozmetıklerde de tıpkı ılaçlarda olduğu gıbı yarar/zarar kestırımlennın zamanla behrleneceğı beklenmektedır • Guneşten Koruyucular Guneşten koruyucu araçlar su, yağ, emulsıyon yapıcı vb gıbı alışılmış bıleşenlerın yanı sıra UVsoğurucuları (benzofenon ve paraamınobenzoık asıt turevlerı, vb) da ıçerır Kozmetıktekı UVsoğurucusu oranı yasal sınırlamalarla belırlenmektedır Derıdekı pıgmentler, melanın boyarmaddesının hucre ıçı or ....