Katalog

DOĞ A YAŞAM Bitkilerin kar altındaki dramı Karın, birçok hayvanı, mevsimlik bitkileri, bahçeleri, kış ürünlerini donmaktan koruduğu bilinir. Ancak, bazı bitkilerin kışın neden öldüğü sorusuna, Sovyet bilim adamları yanıt buldular. Çeviri: Nesrin Aksoy Bebeklerde nefes daralması G bu nedenle daha fazla oksıjene gereksınım duyar, ancak havadan sağlanan oksıjen, hucreler arasındaki buz tarafından engellenır Sonuçta bıtkı hucrelerı oksıjensız solunuma geçerler Kışın kar altındaki bıtkılerde gorulen oksıjensız solunum mekanızması hucrelere zararlı olabılmektedır Bıtkı hucrelerı ıçınde besınlerın oksıdasyonunun tamamlanamamasıyla hucrede gereksız enerjı tuketımı olur Enerjının gereksız yere harcanmasıyla bahar geldığınde bıtkının kendı kendını lyıleştırmesı engellenır ikıncı olarak da, oksıdasyonun eksık kalmasıyla alkol ve dığer zararlı artıklar hucre ıçınde bırıkerek hucre zarına zarar verebılırler Araştırmalar, kar altındaki bitkilerin hucrelerınde alkol yoğunluğunun % 2 arttığını ve bununda hucte zarını bozduğunu göstermıştır S oğuk kış gunlerınde ınce ınce yağan kar tanelerı, bırkaç gun ıçınde 051 m 'lık kalınlığa ulaşarak yerı kaplarlar Kar, birçok hayvanı, mevsimlik bıtkılerı, bahçeleri ve kış urunlerını donmaktan korur Beş cm kalınlığındakı ılk kar tabakasında ısı 2 12 derece, daha sonrakı 4 cm lık tabakada ıse 055 derecedır 25 cm 'den daha ınce olan kar tabakası toprağı doğal olarak sabıt bır sıcaklıkta tutar Kar altında kışlık tahıllar, çılekler, gul ağaçlarının govdelerı ve asmalar yere doğru eğılırler, baharın bırden gelmesıyle renklerı kahverengıye dönuşur, kurur ve olurler Birçok Lııtkının kar onları koruduğu halde neden zarar görduklerı konusunda bılım adamları çeşıtlı kuramlar ortaya atmışlardır Öncelerı kar altında kalan bitkilerin yeterınce oksıjen alamadıkları duşunuldu Ancak daha sonra yapılan çalışmalarda bıtkılerde oksıjen yoksunluğunun olmadığı gösterıldı Kar tabakasının oluşumundan oncekı hava sıcaklığı duşuşu bıtkılerı etkılemektedır Bıtkıler kendı kendılerıne soğuğa uyum sağlamaya başlarlar Kabuk ve hemen kabuğun altındaki katman doku hucrelerı hemen su larını çıkarmaya başlarlar Bunun sonucunda hucre ıçı sıvısının yoğunluğu artar, sonuçta ıntracelluler (hucreıçı) sıvının donma noktası duşer ve buz oluşumu gecıkır Bunun yanı sıra hucreler arası sıvı donar Hucreler arası aralıkta oluşan buz, bıtkı dokularının kendı aralarında ve çevre ıle olan gaz değışımını engeller Bu durum, hava sıcaklığının sureklı duşuk olduğu yerlerde, karın altındaki bıtkılere zarar vermez, çunku solunum ancak % 10 kadar azalmaktadır Bunun yanı sıra karların çözulmesı sırasın da havanın soğuktan sıcağa veya tersı duruma doğru bırden farklıfaşması da bıtkıler uzerınde olumsuz etkıler yapar Kar tabakası, soğuk hava ıle toprağın ılık ortamı arasında etkın bır ısı yalıtımı oluşturur Toprak ve soğuk havanın temas etmesı sonucunda yerın ısısı 06 derece arasında sabıt kalır Boylesı durumlarda bıtkı yeterınce solunum yapabılırken, dokuların ıçınde oluşan buz erımez örneğın (6) derecede Sıbırya kayısı bıtkısının dokuları (0) derecedekınden 30 kez daha fazla karbondıoksıt solur Kuş kırazı bıtkısının dokuları da çurumeye karşı dayanıklıdır Kar altındaki bıtkı Çürüme nasıl oluşur? Tum bu etkenler bır araya gelınce bıtkı, dramatık bır şekılde çurur Buz tabakasının varlığıyla çevre ıle ılışkısı kesılen hucreler daha fazla oksıjene gereksınım duyarlar, tamamlanamayan oksıdasyon sonucunda ıstenmeyen urunler bırıkır, gereğınden fazla enerjı harcanır, bıtkı çurumeye başlar rengı kahverengıye donuşur ve olur Ancak bitkilerin oksıjensız ortamda çurumesı sadece kar altında olmaz Keskın soğuk havanın ardından oluşan don olaylannda veya karların erımesının uzun surduğu (kasımdan şubata kadar) dönemlerde de bıtkıler çuruyup ölebılırler Gunumuzde bıtkılerı korumak ıçın yenı ve pratık teknıkler gelıştırılmıştır Örneğın, kar tabakasının altındaki kışlık tahıllar ıçın gereklı ısı ıletımı, mekanık olarak arttırılabılır Böylece toprak yuzeyının ısısı atmosferık havanın ısısına yakın olur ve bitkilerin koklerındekı hucreler ıle toprağın uzerınde kalan bölumlerdekı hucreler bırbırıne uyum sağlarlar Aynı amaçla, bahçelerdekı bıtkıler toprak yığınlarına yerleştınlırler ve soğuğa yavaş yavaş alışmaları sağlanır Araştırmalar hâlâ devam etmetfedır Örneğın, oksıjenlı solunum yapan bıtkı hucrelerının, yapay buz yalıtımlı oksıjensız sıstemlere uyumunu sağlayarak bıtkılerı çurumeye karşı daha dayanıklı hale getırme çalışmaları surdurulmektedır Bıtkı yetıştırıcılerı, kar altında kalan meyve ağaçlarının cuce kalmasına dıkkat çekmektedırler Cuce bıtkıler donmaktan kolayca korunabılırler, ama çurumelerı önlenememektedır Ayrıca donmaya dayanıklı kış tahılları, kayısı ve erık ağaçları çurumeye yatkındır Bıtkıler hem donmaya hem de çurumeye dayanıklı hale getırılebılır mı? Bu soruya olumlu bır yanıt verılebılır örneğın kuş kırazı bıtkısı her ıkı ozellığı de taşır Bıtkı hucrelermın duşuk ısıya ve oksıjensız ortama uyum sağlamaları ıçın yapılan fızyolojık ve genetık çalışmalar tarımda daha dayanıklı yenı turlerın gelışımını sağlayacaktır (SCIENCE In the USSR, JulyAugust 1988) ece yarısı anıden ıslıklı bır nefes ve oksurukle bırlıkte gelen bır boğulma krızı Bu, bebeklerde ve kuçuk çocuklarda görulen yalancıkrupp hastalığımn belırtılerı Bu enfeksıyoz daralma, hava kırliliğinin yoğunlaştığı bolgelerde ozellıkle de kış aylarında çok sık goruluyor Genellıkle buyukçe bebekler ve uç yaşına kadar olan kuçük çocuklar bu hastalığa maruz kalırken, ezıyet veren öksuruk nobetlerı okul yaşlarına ka dar devam edıyor Amberg'dekı bır çocuk klınığınde şef doktor olan Dr. Rudiger Joppich, "Bu hastalığın sebebı, çocukların anatomısı Bebek ve çocuklarda nefes borusunun çapı henuz daha çok kuçuk Bır sebeple nefes borusu şıştığınde çocuk derhal nefes kesılme nöbetlerıne tutuluyor Erışkınlerde nefes borusu çok daha genış olduğundan, bu hastalığa onlarda pek rastlanmıyor" dıyor Bu nefes yolları hastalığına "yalancı" denmesı dıfterıyle aynı belırtılere sahıp olmasından ılerı gelıyor Gerektığınde kuçuk hastalara, yenıden rahat nefes alabılsınler dıye trakeotomı uygulanıyor Istatıstıklerdekı eksıklık ıse bu tehlıkelı nefes yolları daralmasının çok farklı değerlendırılmesıne yol açıyor Bılım adarnları bu hastahğın artıp artmadığı konusunda henuz hemfıkır değıller Yalancıkrupp'la hava kırlılığı arasındaki ılışkı konusunda farklı goruşler var Rudiger Joppich 'Bugun ormanların azalmasıyla gelışen yenı bır hastalıkmış gıbı davranıyorlar yalancıkrupp a Bu hıç de böyle değıl "Am berglı çocuk doktorunun bu hastahğın sebebı olarak bır vırusu gostermesını Berthold Mersman da doğruluyor "Yalancıkrupp'un bır vıral enfeksıyon olduğu çok açık Ayrıca bu vırusler geçen yuzyılda da vardı Yenı olan bu vıruslerın bırtakım zararlı maddelerle etkıleşıme gırıp enfeksıyonlara yol açmaları " Mersmann ayrıca bır alerjık kruppreaksıyonu olduğunu da eklıyor 'Yuzyılımızdakı bu hastalığa yakalanma sıklığı geçen yuzyılla karşılaştırdığımızda oldukça yuk sek " Tartışma, bu hastahğın nedenlerının ne olduğu konusuna gelınce şıddetlenıyor Amerıka'da yapılan araştırmalardan yalancıkrupp'a hava kırlıhğının yoğunlaştığı bolge lerde dığer yerlere göre uç kez daha sık rastlandığını bılıyoruz (p. e.) I Kar yağışından sonra bıtkı hucrelermın negatıf ısılara uyum sağlaması II Hucreler arasındaki buz oluşumunun bıtkı dokularıyla ve çevreyle gaz değışımını önlemesı 1 odun, 2 katman doku, 3 hucreler arasındaki buz, 4kabuk III Kapalı sıstemdekı şıddetlı solunumun çurumeye yol açması IV Tamamlanmamış oksıdasyon sonucunda alkol ve dığer urunlerın bırıkmesi, bıtkı hucrelermın oksı/ensiz solunuma geçmesı 1 odun, 2 katman doku, 3 kabuk, 4hava oksijeni, 5hucreler arası buzun çözulmesı Bitkilerin kar altında çürümesi.