Katalog

B İ R B İ L İ M A D A M I P O R T R E S İ manın kavranmasının ınsanın nıçın hıç dur madan çızgısel neden sonur ılışkılerı peşın de koştugunun bıyolojık tmımını yapmak mumkundu Çunku butun bunlar hayat sıs temlerının baslangıclan bcf uymak zorun da oldukları gerçek dış dunyaya ılışkın tec rubeye tekabul etmekteydıh r ve dolayısıyla gerçeklığın sadece bu sınıtlı kısmını yansı lıyorlardı Hayati takas sıstemının temelınde en ıl kel organızmalarda dahı bu vardır Zaman ntmı ve mekandakı engellerf bır refleks ola rak yonlenme hayatta kalrmyı sağlar Nıte kım ınsanın ayağını carpıp da canını yaktı ğı ıçın masaya bır tekme s ivurması bu tur bır akrabalığa ışaret eder Goçmen kuşların ya da arıl ınn merkezı sı nır sıstemınde ışte bu Apııorı ler bılıncsız bır yön bulmaya hızmet edcı Mesela erkek an kralıçe an ıle çıftleşmedı n once kendısı yenmemek ıçın canlı bır boı tğı kralıçe an ya sunarken bunlar tarafınd m yonlendırılır Aslında bılınçlı davranış yelencğıne sahıp ın sanın da bılınçaltında bılınr csı asla mum kun olmayan boyle bır mıra barındırdığını Lorenz den once başka bıyologlar da bılmış tı Ama onlar bunu asla yuk^r k sesle soyle medıler Bu bılgıden şu sonuç çık yor Doğrudan tecrube alanının dışında kalaıı lehdıtler mut hış gelışrrıs olan ınsan dusunc esı tarafından belkı algılanabılıyor fakat ^ ssızce hakımı yetını surduren ınsan duyguları tarafından aslında cıddıye alınmayab hyor Orneğın ınsan ıçın elındc kı bır kaşıntı ozon delığının yarattığı telılıkeden daha onemlıdır Lorenz ınsanlığın ıçınde bulunduğu teh lıkeyı gerçekten kavrayab Imesı halınde onceden bılınemeyen bır <jt lışme kayde debıleceğını yanı daha yul .ek ıkıncı bır ın san turunun sıcrama ıle oıl ^ya çıkabılece ğını mumkun gorur Lorenz ı eleştırenler bıle onun Einsteın çapında çığır açıcı teorıler uıtaya koyduğu nu yadsımıyorlar Bugun sosyo bıyolojı bılq sayar program larında ve norofızyolojının elektronık labora tuvarlarında ayrı ayrı yollard m analızler sur durulmekte ve Lorenz ın b ı doğa dedektıfı gıbı hayvan gozlemlerı ıle I ıparladığı ken dı esın pırıltısı ıle gaypt ıkn s edıcı tablolar ıçınde butunleştırdığı dusunceler doğada araştırılmaktadır Anlaşılan her şey Lorenz n kavratiığından da çok daha karmaşıktır L renz son kıta bının sonunda uzun zaman 1ır goruşmedı ğı bır kazla yenıden goruşmtkten dolayı ıkı sının de duyduğu kavuşma sevıncını anla tır Ve bunu anlattıktan sorın tepeden tır nağa elektronık araç gereçlf tonatılmış araş tırmacıların hıçbırının hıçb r zaman aşamayacağı sınırı da tespıt eder l abıı kazın ka vuşma sırasında neler hısstttığı tamamen meçhulumuz kalacaktır butun bılgılerının uç boyutlu mekânın ve za Bizi yönlendiren ilkel içgüdülerimiz mi? Çevırı. Bayram Atmata Aşagıda Lorenz ıle yapılan ve ınsanın ge lecegını konu alan bır soyleşıyı yayımlıyoruz SORU Homo sapıen ın duşunce ve ısteklerının taş devrı ınsanının davranışları gıbı ıçgudulere baglı oldugunu soyluyor sunuz Evrımsel bılgı kuramınız ınsanın doguştan at gozluklerıne sahıp oldugunu bu nedenle de gerçegın yalnızca bıı kesıtını gorebıldığını soyluyor Bunun etkılerı ne oluyor'' LORENZ Insan ıçınde karşıt programlar barındırdıgı durumlarda gercegı gorebılmo yeteneğ ne sahıp değı'dır Insanın kendı dısın da başka herhangı bır seyı koruması geroktı ğıne ılışkın doguştan bır programlanması yok tur Doguştan bır yasak ona cevreyı koruma yı emretmıyor Bu nedenle de o cevrey ıste dığı gıbı somurebılır SORU Yanı, bıyolojık bır engellemeden yoksun oldugunu mu soyluyorsunuz7 LORENZ Insanın ıcgudusel donanımı boy le bır engel tanımarnas nın nedenıdır Doğur gan olun ve cogalın Dunyayı boyunduruk al tına alın Işte ınsanın aldıgı ogretıler bunlar dır ve bunların hepsı de yalandır SORU Kalıtımsal sınırlı ınsan zekası ogretınızle ınsanların sarıldıkları hayalterı çalıyorsunuz Bu sızı rahatsız etmıyor mu 7 LORENZ Hayır Çunku ırsan kendı kenc1! nı yok etme aşamasında Eğer ben ınsanın egemen zekası aleyhı le yazmışsam bır za manlar Darvvın ın zamanındakı gıbı kendımı katıl olarak hıssetmedım Tam tersıne be nım yaptığım korlemesıne ıntıhara suruklenen ınsanların ıntıhar etmesını onlemektı SORU Ama insanın biyolojik olarak sınırlı oldugu tezıne karşı yogun bır tepkı var Ne de olsa ınsan olaganustu zıhınsel becerılere sahıp LORENZ Ağaçlarda yasamaya alısmıs ın sanların neler yaratabıldığı sasırtıcı Ama ye nı goruşler yalnızca yavaş yavaş kabul goru yor Orneğın evrım teorısı once buna karşı cıkıldı sonra gormezlıkten gelındı sonra da doğal bır şey gıbı kabul dıldı Evrım ko nusunda kımsenın kuşkusu kalmadı hatta Katolık kılısesının bıle SORU Insan doğasında kendı bılgılerıne kars guçlu bır dırenış oldugu soylenemez mi'' LORENZ Sanırım nsanın kendı sınırlılığını kabullenmesı ınsanoğlunun yaşamını surdu rebılmesının bır onkoşulu Insan tehlıkelı bır aşamada Ve belkı de poınt o( no return çız gısını çoktan aştı Belkı de yok olmaya mah kumuz Ama ben kotumser değılım Gercı benım goruslerımı paylasan ınsanların sayısı hız la artıyor Umarım ınsanın kendı kendısını yok etme tehlıkesınden daha hızlı SORU Sovyetler le Amenkalıların yakınlaşması sızı cesaretlendırmıyor mu 7 LORENZ Gorbaçov benı lyımserlığe sev kedıyor Ancak hayal kırıklığına uğramamak ıcın kendımı bu duyguya tumuyle kaptırmak ıstemıyorum SORU Sız sık sık Insanlığın genetık bır donuşum ıçınde oldugunu belırttınız Insanlar ıçın anı bır degışıklık olabılecegıne ıhtımal vermıyor musunuz9 LORENZ Anı buyuk genetık değışıklıkle rı ımkansız olarak goruyorum Bız son donem bır tas devrı ınsanının kalıtımsal ozellıklerıyle donatılmısız ve bunu kabullenmekten başka caremız yok Ancak bu ılkel djrtulerımızı yon Ipndıremeyecegımız vo baskı altına alamava cagımız anhm na gelmez Ask her erkegı na nılmaz cılgınlıklara yonlendırebılen bır duriu Ama buna ragmen sokakta gordugu her gu zel kıza saldırmak zorundı dpgıl ve bu duy gusunu pekala Irenleyebılır SORU Gençlıgın kuşaktan kuşağa boyu nun daha uzaması bılgısayarla'n onları buyulemesı ve çok kuçuk yaştan ıtıbaren bu aletlere dogal olarak yonelmesı tum bunların genlerle bır ılgısı yok mu 9 LORENZ Insanların boyunun gıderek da ha uzaması bu bır ceşıt modıfıkasyon ve bu nun genetık değışıklıklerle hıc ılgısı yok Ço cuklarımızın doguştan teknolojı ve bılgısayar konusunda yeteneklı oluşlarının da genetık değışıklerle ılgısı yok Bu kuçuk yaştakı etkı lenmelerden kaynaklanıyor Bır ınsanın gene tık donanımın değışebılmesı ıçın çok daha uzun zamana ıhtıyaç var Ancak ınsan bugun ku halıyle olaganustu uyumlu SORU Bu uyumluluk nereden gelıyor? LORENZ Bu duşunmeyle soyutlama ve refleksıyon yeteneğıyle başlıyor Kavramsal du şunebılmek ınsana hayvanda olmayan bır ozgurluk sağlıyor Işte burada devasa bır fark lılık var Hayvanlar yapmamaları gereken şey lerı yapamazlar Ama ınsanlar yapmamaları gereken pek cck şeyı yaparlar Bu nedenle ın sanlığın geleceğının bağlı oldugu tum karar lar son tahlılde ahlakı kararlar SORU Kıtaplannızın bırçogunda kulturumuzun çokuşunden soz edıyor ve surecı hastalıklı olarak nitelendırıyorsunuz Sağlıklı bır kultur var mı ya da sağlıklı bir kul tur hıçbir zaman oldu m u ' LORENZ Bunu bılmıyorum Bugun talep edılen tum deöerlerın yenıden gozden qeçı rılmesı Buranın bır değer olmadıgmı onun yalnızca bır sembolun sembolu oldugunu ve sembollerın yenılemeyecegını ogrenmelıyız Insanlığın buyuk bır bolumu her şeyın satın alınabıleceğını duşunuyor Eger yeterın e do larım varsa su hava ve oksıjenı satın alabılı rım hıçbırı kalmamıs olsa da Bu koku kazıl ması gereken bır saçmalık SORU Insanlar yok edılemeyecek kadar kok salmış bır durtunun ıhtlyaçlarını en kolay yoldan gıdermelerını emreden hoş nutsuzlugun bır durtunun mu peşınden suruklenıyorlar "> LORENZ Hosnutsuzlugu yok sayan mut luluktan da sakınıyordur Isığın golgeye ıhtı yacı var Daga tırmananların tepeye çıktıkla rında duyduklar m jtluluga parcalanmıs el ler de dahıldır ama ne yazık kı dunya bunu kabul etmek ıstemıyor SORU Hep yenı tatlar arayan tok ınsanlara bunun da bır sınırı oldugu nasıl kavratılacak? LORENZ Bılmıyorum bu oldukça zor Bu herhalde cocuk egıtımı ıle mumkun Çocuk ları neyın sağlıklı oldugu konusunda egıtmelı Onlara sağlıklı mekanlar gosterılmelı Kendı kendılerıne bırakıldıklarında her şeyın her seyle oyununda molekullerın karsılıklı etkı leşımı tıpkı hayvan turlerınde oldugu gıbı yu karı doğru gehsme eğılımı gosterır Işte kos mostakı buyuk mucıze bu Eger oriak bır me kanda bırçok ayrı cıns mılyonlarca yıl bırlık te yasıyorsa bunlar bırbırlerını sureklı yukarı doğru gelısme yonunde etkıleyeceklerdır SORU Teknık ve ekonomık evrımın çok hızlı gelıştıgı koşullar esk. deger olçulerıne yardımcı olabılır mı 9 LORENZ Ahlakın teknolojının ustpsınden nasıl geleceğını bılmıyoruz Teknolo|i ahlaka dokunmuyor ama en akıllı teknısyen ve fızık çı bıle namuslu bır ınsan olarak kalabılır SORU Ama o gelışmenın dayattıgı zorunluluklardan dolayı boyle davranıyor LORENZ En kotu zorunluluklardan bırı kıt leleşme Bırcok ınsan aynı şeye ınanırsa ko laylıkla şu sonuca varabılırler Bok yıyen mıl yonlarca sınek yanılmıs olamaz Ya da ozel hayatında son derece namuslu olan modern bır ışadamını ele alınız Onu yonetım kurulu uyesı yapıp sorumluluğu on ıkı kısıyle bırlık te ona yuklersenız bırden bır zekı katıl gıbı davranabılır SORU Ama siz de bır keresınde tekellerı dogal hayat sıstemlerıyle kıyaslamıştınız Her ıkısı de kendı yasalarına uyuyor ve fırmalardaki ınsanlar da onları ızlıyor LORENZ Insanın yarattığı toplumsal sıs temler ne yazık kı yaşlandıkları ıcın olmuyor lar Bınlerce doğal neden ağaçların gokyu zune dek uzamasını engellıyor Ama ısletme lerın sonsuza dek yaşamalannı engelleyen herhangı bır faktor yok SORU Ihtıyaç sona erdiğınde buyumelerı belki durabılır LORENZ Boyle olması umut edılır ama bu da kolaylıkla kıtle savaşına neden olabılırd Çunku boyle koşullarda ışletmeler gerıde ka lan pazar ıcın bırbırlerıne gırerler ve sonun da sayıları daha da azalırdı Eğer bu ırkçılık şeklını alsaydı olumcul olurdu SORU Dunya pazarında vahşl bir ayıklanma soz konusu Daha uretken ve daha verımli olan tercıh edılıyor LORENZ Ama tuketıcının yararına değıl Genıs capta tuketıcı grevlerı teknıkleşmenın pek çok olumsuz sonucunu ortadan kaldıra bılırdı Ama bu maalesef olmuyor cunku tu ketıcının buyuk bır bolumu aptal ışletmecıler ıse kafalı SORU Bu tehlıkelı dınamık gellşmeye karşı tum ıtırazlar, akıllı bır azınlık yapıyor Devamı arka savfada