Katalog

TARTIŞM A BİLİMKÜLTÜR Hollanda'mn "Nasıl şarkı söyleriz"e eleştiri Tezek Bankaları Prof. Yıldız Dağdelen I nsan sesıyle ılgılı sorunlara değınen bır yazıya yer vermış olmanız çok sevındırıcı (Bılım Teknık, 102) Avrupa'nın ve Bırleşık Amerıka'nın bazı kentlerınde ses ve nefes uzerıne arastırmalar yapan enstıtuler ve unıversılelere bağlı arastırma merkezlerı bulunmakta ve yapılan arastırmalar sem pozyumlar ve ceşıtlı yayınlar kanalıyla kamuoyuna acıklanmaktadır Yazının basında bır şan hocası sadece pratık bılgılerıne ve deneyımlerıne dayanarak herhangı bır bılımsel açıklamaya başvurmaksızın ogrencısıne ders vermeye çalışır" denılmekte Durum belkı yırmıotuz yıl once boyleydı ama bugun değıl Vaktıyle kendılerıne uygulanmış olan bırkaç egzersızle ses eğıtmeye çalışan şan hocasına'artık çok seyrek rastlanıyor Kaldı kı bugunun oğrencılerı otuzkırk yıl oncekı oğrencıler gıbı kendılerıne gosterılen her şeyı korukorune uygulamıyorlar, soru soruyorlar bılımsel açıklama beklıyorlar Şan hocası bu sorulara açıklık getırecek bılgı ve deneyıme sahıp olmalıdır Ses organlarının bırıncı gorevı soluk al.p vermeyı sağlamaktır Ses eğıtılırken yapılan bır hata, sağlığa zararlı sonuclar doğurabılır Şan tıocaları bunun bılıncınde olmalıdırlar Yazıda ayrıca bılımsel araştırma sonuçlarının, bazı şarkıcılardakı gereksız mımıklerı ve dıksıyon bozukluklarını haklı gosterdığı ılerı surulmekte Oysa, bılımsel arastırmalar dergınızdekı yazıda ılade edıldığı gıbı "ses organını etkılemek ıçın" yapılan mudahalelerın ' ozellıkle normal olmayan abarlılı mımıklenn" sese olumlu etkı yapıyor ızlenı mını vermesıne karşın, sonuç olarak başka kaslarda zararlı sıkışmalara yol açtığını or taya çıkarmıştır, gene ıfade edıldığı gıbı şan oğrencısı 'dıl dudak, çene ve damak gıbı oynak organlarını doğrudan kontrol etmeyı, yanı onları zorla bırtakım şekıllere sokmayı" değıl onları serbest bırakmayı oğrenmek zo rundadır Vucudumuzun butun kasları rahat ve dengelı çalıştığında cırkın mımıklerle elde edılmek ıstenen sesler ' çok daha guzel olarak kendılığınden oluşur Bılımsel arastırmaların amacı ve bızlere gosterdığı yol budur Yoksa bazı seslerde sı rıtır gıbı agzımızı yaymak gerektığınde soyledığımız ne kadar neşelı olursa olsun kaşları catıp ağzı buzmek tız notalara çıkarken damak eteğını kaldıracagım dıye" anlamsız bakışlarla gozlerı tavana dıkerek kaşları kaldırmak, dolayısıyla enseyı sıkışlırmak (da ha bırcok şey sayılabılır) değıldır Hyoıde kemıgı ıle gırtlağı denetlemeye kalkmak bugunun bılımsel araştırmaları ışığında ışlenebılecek buyuk gunahlardan bırıdır Eskıden bazı şarkıcılar Hyoıde kemığını aşağı bastırarak, şarkı soylerken Larynx'ın yukselmesını onlemeye çalışırlardı Sonuçta dıl koku sıkışır ve dıl artıkulasyon ışlemını yerıne getıremez ve ışte o zaman soylenen kelımeler anlaşılmaz olur Halbukı dengelıbırvucut rahat ense boyun veyuz kasları Larynx ın qevşek pasıf olarak aşağı sarkmasını ve dolayısıyla daha sağlıklı ve kalıtelı ses uretmesını sağlar Mado Robın'ın Re" notasını verdığınde ses tellerı 20349 kez tıtrıyormuş 20349 herz elde edebılmek ıçın bır pıyanonun tız tarafına ıkı oktavdan fazla ılave etmek gerekır Pıyanonun en tız notası olan Do4un frekansı 4184 herzdır Re6 ıçın telın ıster saz telı ıster ses telı olsun" 9392 keı tıtremesı yeterlıdır Bır ınsanın ses telının bu kadar ıncelebıldığıne hıçbır yayında rastlamadım lyı şarkıcıların sesınde 3000 herz ve daha yukarı kansta tıtredığı anlamına gelmez Bu fretıtresımler" bulunur Vokallerın, yanı sozlerdekı seslı harflenn oldukları gıbı algılanması ıcın o vokallerın ozellığını veren doğuskanların belırlı frekans larda yoğunlasması gerekır Vokal tormant'ı adını verdıgımız bu frekanslardan daha tız frekanslı seslerde vokallerı ayırt etmek ola naksızdır Ama bunun dısında sozlerın anlaşılmaması gıbı bır sorun ancak acemıler de veya teknığı lyı olmayan şarkıcılarda or taya cıkabılır Insan sesı uzerine yapılan ve 102. sayımızda yayımlanan soz konusu araştırma yazısı, Scıence at Vıe Dergısi'nin, 852. sayısından (eylul 88) alındı. Vehbi Be/gıl H ollanda "çukur ulke" demek (Hol, çukur, land, ulke) Çunku ulkenın yarısı denız sevıyesınden aşağıda Tek yuksek noktası guneydekı lemburg'da 92 metre Ust tarafı alabıldığınce duz, dumduz Böyle bır yerde yaşamak. ımkânsız değılse bıle guç olduğundan, memleketın hemen yarısı denız doldurularak elde edılmış Atlantık'ın azgın dalgalarına karşı çok saglam bentler yapılmış (Hollanda, GuneşKral 14 Louıs'nın ordularına karşı savunmasını, bu bendlerı açıp ulkeyı su altında bırakarak yapıyordu ) Hollanda deyınce akla hemen yeldeğırmenlerı gelır Bunlar buğday oğutmekten çok toprakların fazla sularını denıze pompalıyor (Bugun elektrık tulumbaları) Dahası var 41 bın kusur kılometre kare yuzolçumluk ulkenın onda bırı de (4 bın kusur) nehır, gol, kanal Işte, Konya ılımızden (47 kusur) de kuçuk olan bu toprakları, Hollandalılardunyanın en ılerı tarım ulkesıne çevırmışler Hayvancılık, sutçuluk, çıçekçılık başta Bela mı, nimet mi? Bız bu yazımızda ulkenın hayvancılığı uzerınde durmak ıstıyoruz Ahır hayvancılığı, kumes hayvancılığı Ahır hayvancılığında on sırayı 5 mılyon ınek, 12 mılyon domuzalıyor Toplam 17 mılyon baş hayvan Ulke nufusu 15 mılyon dolayında olduğuna gore, bebekler dahıl kışı başına 1 kusur hayvan duşuyor Kumes hayvanları bunların dışında Hepsı de sağlıklı, lyı bakımlı hayvanlar Ancak kuçucuk bır ulke uzerınde bakılan bu kadar hayvan çok buyuk bır sorun yaratıyor Dışkı, namı dığer tezek sorunu Yılda 96 mılyon ton tezek (96 mllyar kılo) Yuzolçumunun her metrekaresıne 2 5 tona yakın tezek duşuyor Evet, metrekareye 2 5 ton gubre lyı mı kotu m u ' Tezeklerın buyuk kısmı tarlalarda gubre dıye kullanıldığına gore lyı bır şey tabıı Gubrenın en lyısı, bugun hâlâ hayvan gubresı Ancak bu 96 mılyar kılo taze tezeğın toprağı zehırlemesı, suları kırletmesı soz konusu Ulkenın yarısının sudan kazanılmış, yanı çukur olduğunu yukarda belırtmıştım Bu kadar gubrenın sızan suyu fosfat ve nıtratları ıle toprağı olduruyor, gol, nehır, kanal sularına karışıyor 1985'te kurulan (yahut toplanan) bır danışma kurulu, sudakı zararlı madde mıktarının Avrupa Topluluğu'nca (Oriak Pazar) saptanan mıktarın ustune çıktığı sonucuna varmıştır Çare 9 llk akla gelenı, 1984'te çıkarılan geçıcı bır yasa ıle domuz ve kumes hayvanı çıftlıklerının artmasını onlemek Kumes hayvanı gubresı toplam gubrenın % 5'ı dolayında olduğu halde daraltma önlemıne onlar da sokulmuş Ama ış bu kadarla bıtmıyor Daha 7O'lı yılların başında, uç ıl bırleşıp "Tezek Bankaları" kurmuş Koylu, fazla gubresını para karşılığında bunlara yatırıyor Bır mefre kup kumes gubresı ıçın 2 000 TL karşılığı florın, bır metre kup ınek ve domuz gubresı ıçın 1500 lıra karşılığı florın (sırası ıle 1 75 ve 1 40 florın) Bankalar bunları daha çok, ıhtıyacı olan bol Bilim Teknik'in notu: Atlar nasıl koşuyor? vrupa'da at merakının yayılmasıyla bırlıkte. uzerınde duşunulen ve kafa yorulan en buyuk sorulardan bırı de, aynı koşullarda yetıştırıldıklerı halde, bır atın nasıl olup da bır dığerıne oranla daha hızlı koşabıldığı ıdı Antrenorler bu sorunun anatomık ve mekanık yonlerı uzerınde dururken, aynı soruya sanatçılar da yanıt aradılar Ed Hayvan psikolojisi A ward Muybrıdge, atları koşu sırasında resım ledı ve şaşırtıcı sonuclar buldu Ayrıca unıversıtelerden araştırmacılar da atları koşarken fılme çektıler ve yavaş çekımde atların hareketlerını ınceledıler Butun bu araştırmalar sonucu atların bıyomekanık ozellıklerı saptanmaya ve ayrıca "at çatlaması" sorununa yanıt aranmaya çalışılıyor (b.a) gelere gonderıyor Ama bu onlemler de yetmemış 1987 ma yısından geçerlı olmak uzere ıkı yasa daha çıkarılmış Blrlncl yasa, koyluyu, urettığı gubre hakkında rapor vermeye zorluyor Bunda şunlaı bıldırılıyor Beslenen ınek ve domuz sayısı, ışlenen toprak mıktarı Bu bılgıler, belırlenen fosfat lımıtının dışına çıkılıp çıkılmadığını anlamaya yarıyor Lımıt aşılması halınde bır mılyon TL (1 000 florın) ceza odenıyor Yasa ayrıca, dışkı satış ve alımlarının da ayrıntılı kaydının tutulmasını ongoruyor Son bır çare olarak, ulke çapında çalışacak genış yetkılı bır "Tezek Bankası"nın kurulması duşunuluyor iklnci yasa, gubrelerın toprağı zehırlemesını onleme amacını guduyor Buna gore her tur toprak ıçın fosfat lımıtı konuyor Ancak yasa çıkarmakla da ış bıtmıyor Hukumet 1990'a kadarkı donem ıçın gubre toplanması, ışlenmesı ve ıncelenmesı ıçın 115 mılyon florın (aynı mıktar mılyar Turk Lırası) para ayırıyor Tezek Bankaları derde deva olacak mu Goreceğız Şunu eklemek gerekıyor kı, Hollanda Çıftlık Bakanlığı'nın verılerıne gore, tezeğın toplanıp saklanması ıcın yılda 2 mılyar florın (trılyon TL ) gereklı Taşınması da, her çıftçıye yılda 5600 florınlık (5 kusur mılyon Turk Lıralık) bır kulfet yukluyor Ben ştmdı neye şukredıyorum bılıyor musunuz? Fazla tezeklerı tuğla kalıpları halıne sokup yakıt dıye, gubre dıye Turkıye'ye gon dermeyı hıçbır Hollandalının akıl etmemesıne I I 73