Katalog

SORUN Y A N I T L A Y A L I M DÜŞÜN BUL "Büyük patlama"nın öncesi nedir? İTÜ Muhendıslık Fakültesi öğrencisi Ali Kurt, "Evrende her şeyin bilimsel bir açıklaması vardır" dedikten sonra soruyor? "Evrenin oluşumu ile Mgili olan 'büyük patlama' olayının öncesini bilim adamları nasıl açıklıyor? Elektronun dalga özelliği göstermesi olayı nedendlr?" Bu sorulan Boğaziçi Üniversitesi Fizik Bölümü'nden Prof. Dr. Omür Akyüz yanıtlıyor: "Büyük patlama" olayı, bilim adamlarının, evrenin oluşumunu bilinen doğa yasalarıyla tutarlı bir şekilde anlamak amacıyla geliştirdikleri bir modeller dizisinın ortak temel noktasıdır. Bugün ıçın, bunun öncesini' açıklayan ve yaygın olarak benimsenmiş olan belli bir görüş yoktur. Kaynama noktasının düşük olması ve yüksek buharlaşma basıncı onun normal atmosferik basınçta hemen uçmasına neden olur. Havadan yaklaşık 3 kez daha ağırdır. Önce taş kömürünün distilasyonu, sonra da petrolden kimyasal yollarla elde edilmiştir. Bileşimi C 6 H e olup moleküler ağırlığı 78.1 'dir. llk kez Faraday tarafından 1825'te yağgazının (oilgas) kompresyonu ile oluşumlaşan sıvıdan ve daha sonra da Liebeg'in öğrencisi Hoffman tarafından 1848'de kömür katranından (coal tear) elde edilmıştir. 1866'da Bertholet, asetilenin polimerizasyonu ile benzeni sentetik olarak üretmiştir. Aromatik bir hidrokarbon olan benzen renksiz bir sıvıdır. Suda çok az erir. Alkol, kloroform, eter, aseton, glasiyel asetik asıt, karbon disülfit ve karbontetraklorit gibi organik çözücülerde çok kolay çözülür. Benzen çok ucuz bir çözücüdür. ideal denecek kadar çeşitli maddeleri eritme yeteneği gösterır. özellikle kauçuk, lastik, reçine, yağlı maddeler, ilaçlar, boyalar ve bazı plastikleri çok iyi entir. Benzen eritici (çözücü), temizleyici ve inceltici olarak pek çok alanda kullanılır. Benzen, lastik, kauçuk, yağlı maddeler, reçıneler (yapay ve doğal), ilaçların ve kimi plastiklerin en iyi eriticisidir. Ayrıca diğer eriticilerle karıştırılmış olarak birçok yerde kullanılır. Birçok ülkedeki benzinin içinde petrolden üretim biçimine göre en çok %5'e kadar varan benzen vardır. Ayrıca benzen çeşitli boyalara sulandırıcı olarak karıştırılmaktadır. Tiner adı altında çeşitli işyerlerinde temizleyici olarak kullanılabilir. Bu yüzden evlerde bıle kullanılmaktadır. Türkiye'de benzenin kullanıldığı alanlardan bazıları şunlardır Ayakkabı ve benzeri deri ürünleri fabrıka ve yapım yerleri, lastik bot, yapay derı, boya, vernik sanayii, emaye uçak, yer muşambası, yapay gübre, yapıştırıcı sanayii, kutulama, plastik ürünleri işyerleri, fotogravür, yapay reklam levha üretim kuruluşları, basım evleri, boyahaneler, ilaç sanayii, kâğıt endüstrisi, kurutemızleyiciler, yer cilası üretim kuruluşları, saat tamircileri, konfeksiyon işyerleri, mobilyacı, oyuncak üretim yerleri, otomobil ve benzeri onarım yerleri, radyo ve televizyon onarım ve yapım işyerleri, hormon laboratuvarları, ayna sanayii vs. 6C « l U2UNUÛ,(JNDA BlA t)GYtif2.>bUJ DÖ t Ş DOSMAKIJTTfi lLAMiK. İYİ TEi»ır İOKMiiT\ü TI çö 6İ & 5 Ş\Rlk A1AK. klM ödüllü Bulmaca Ergün Hüyük Afyon, Ferudun Ozbay Adana, Ahmet Yusufhanoğlu Tunceli, Sedat Kovar Ankara, M. Vehbl Kara Diyarbakır, Tamer örek izmir, Memet Turan Rize, Dursun Tekiner Samsun, Faruk Şık Cizre, Fikri Sonemel istanbul, Abdullah Kahraman K. Maraş, Derviş Zorlu LefkoşaKıbrıs, Yılmaz Yapar Sakarya, Nevin Sanatın Ankara. Nuran Gök Antalya. Bir görüşe güre evren büyük patlamadan sonra belli bir genışliğe kadar genleşecek, evrendeki maddeenerji yoğunluğu belli bir kritik yoğunluğa inince tekrar büzülmeye başlayacak ve bu kez gittikçe artan yoğunluk belli bir kr.tik değerı aşınca yeniden patlayacak ve bu olgular birbirini ızleyecektir. Yalnız elektronun değıl, maddesel olarak nitelediğimiz her nesnenin bir "dalga özelliği" vardır. Bu özellik, atomların yapılarını anlamak için gelıştırilen ve bugün atomların olduğu kadar atomaltı ve atomlararası her türlü fiziksel ve*imyasal olayı anlamamıza ve bunlardan yararlanarak yeni doğa yasaları oluşturmamızda yol gösterici olan ve de kullanılabılir aygıtlar (laser, transistör, mikroçip vb) yapmamızda esas oluşturan kuvantum kuramının işaret ettiği temel bir doğa olgusudur. Ancak, bir dalganın en belirleyici büyüklüğü olan 'dalgaboyu', gözle görülür cisimlerin kendi boyutlarından aşırı ölçülerde küçük olduğundan bunlar içın dalga özelliğinden doğacak olguları (kırınım, girişim vb) gözlemek olanaksızdır Buna karşılık atom ve atomaltı taneciklerının "boyutları" bunlar ıçin söz konusu olan dalgaboyundan küçük kalabildığınden, bunların dalga ozellığini gözlemek mümkün olabılmektedır Aslında bu özellik "belirsızlık ılkesı" denılen ilginç olgunun kesin bir ışaretı olup orneğın atomların hep aynı, birbırleriyle özdeş yapıda olmalarının önemli sebeplerınin başında yer alır I İkı kıbnt çöpünun yerını değiştirıp, bırı öteki üçünden buyük dört kare yapabılır mısınız^ Bılmeceyı doğru olarak çözen 20 okurumuza "Uçurtmalar" kitabını armağan ediyoruz. Kare yapılacak? Kaç tane itfaiye merkezi kurulmalı? Dokuz itfaiye merkezi kurulmalıdır. Sonuçlardan biri şudur: Çözümler kazananlar "Yunan Antologyası" kitabını kazanan okurlarımız: Bülent Çınar Sınop. Fethi Mavruk Ankara, Meryem Ozmak Ankara, Hakan Durmaz istanbul, Cem Faruk Eren Manısa, Çözüm ve özür Önce çözum. R bombeleşmış yolun parçası olduğu varsayımsal çemberin yarıçapı olsun. « (Alfa), merkez açının yarısı olsun (radyan olarak). Y, aradığımız yükseklık olacak. Trıgonometrıyı hatırlarsak o zaman çemberin yayı 2R«= 5281' ve kirlşf 2R Sın <x 5280' olur. Y= R R Cos a = R (1 Cos f») « 2Rı* 5281 Sin <* 2R Sin« ~ 5281 5280 = 1.000189394 Buradan <* nın 0 0337078 olduğunu bulur, R'yı 78334 9848 ayak olarak hesaplar yüksekliğı 44.4985 ayak olarak buiuruz. Böylece ne denlı akılh olduğumuz bir kez daha ortaya çıkar1 Şımdi de özür. Bu renksiz bılmece, alışılmadık derecede rakam ve formüllerle dolu. Ama bilmecelerımızin sırf eğlence gibı kötü amaçlarla değil, zekâ ölçmek (!) gibi yararlı amaçlarla da hazırlanması gerekıyor zaman zaman. Kusura bakmayın Benzen nedir? Nerede kullanılır? Samsun'dan Tahsin Bakan "Benzen nedir? Nerelerde kullanılır?" diye soruyor: YANIT: Benzen (Benzol) renksiz, sudan hafif ve kendisine has keskin kokulu, kolay parlayabilen aromatik bir hıdrokarbondur. 15