Katalog

TE K N O LO J İ ISAAC ASIMOV Yanlış alarm mı? ^< Reslm, taşınabilir bir yaşam dedektörünü, yıkmtılarm altında bulunan depremzedelerin yerlnı saptarken gösteriyor Yeni bir galaksi oluşumuna ilişkin gelen haberler, bugüne kadar geçerli kuramları alt üst mü ediyor? Çeviri: Fatma Artunkal azen butun elma arabasını altust edeceğe benzer bır bılımsel keşıf yapılır, ama, sonra Alıcı gözle bakıldığında Pek de öyle olmadığı görulur Böyle anlarda bılım adamları, yep,enı bır buluşun heyecanı ıle yerleşmış kuramları fırlatıp atmak zorunda kalmaktan kurtulmanın ferahlığı arasında gıdıp gelırler Işte, geçtığımız yaz, uzayın görunuşte boş bır yöresınde devasa bır hıdrojen kutlesının bulunması sonucu, gene böyle bır şey yaşandı Evren, adına "galaksi" denen, sayıları belkı yuz mılyarı bulan muazzam yıldız koleksıyonlarından oluşur Bunların hepsının, evrenın tarıhının çok başlarında, uçsuz bucaksız hıdrojen bulutlarından oluştuğu duşunuluyor Evren, 15 mılyar yaşında olmalı ve galaksılerın hepsı de ılk mılyar yıl ıçınde oluşmuşa benzıyor Gelışmekte olan bır galaksının neye benzedığını görmek ıstıyorsak, teleskoplarımızı son sınırlarına kadar zorlamak zorundayız Yanı ışığın bıze ulaşması ıçın 14 mılyar ışık yılı geçmesı gereken, 14 mılyar ışık yılı kadar uzaklıktakı cısımlerı ıncelemeye çalışmalıyız O zaman bır galaksıyı, bundan 14 mılyar yıl oncekı halıyle görebılır ve onu oluşma halınde ıken yakalayabılırdık Yaşam dedektörü M B Araştırmacılar, kalp atışlarını ve solunum titreşimlerini belirleyen son derece duyarlı bir radarı deniyorlar. Alet, deprem ya da çığ kurbanlarını bulmak amacıyla da kullanılacak. ıchıgan Unıversıtesı laboratuvarının kırmızı tuğlalı duvarının arkasında oturuyorsunuz Ekmek kutusu buyukluğündekı bır radar sıstemının tuğlaların gerısınden yolladığı hafıf mıkrodalga enerjısı sıze ulaşıyor Elektrık mühendısı KunMu Chen, blrkaç sanıye ıçın nefesınızı tutmanızı ve sonra tekrar solumanızı söyluyor, bu arada aletin uzerınde bazı çızgıler belırlyor Chen, grafık kağıdı uzerınde bulunan dalga bıçımindekl eğrilerl gösteriyor, kendısı, uzun dalga dizlslnln solunumu ve kalp atıslannı, kısa dalgaların ıse yalnızca kalp atışlarını gösterdığını açıklıyor Chen ve öğrencllerınln geliştırdığı yaşam dedektörü sıstemınde, duşuk guçtekı alıcıverıcıler yer alıyor Insanın derı yuzeyınden gönderılen radar ekoları, solunum tıtreşımlerı ya da kalp atışlarıyla yer değıştırıyor (bu ışlem, radyolarda elektrık titreşimlerini oluşturan aygıtın sınyalıyle karşılaştırılabılır) Ra dar sınyalının modulasyonu, bellı bır sureç ıçınde oluşan dalgalar şeklınde görunuyor Dedektörde gıgahertz kullanıhyor Chen, 10 gıgahertzlık deneylerde 90 metre uzaklıkta bulunan ınsanları belırleyebıldıklerını söyluyor Bu radar frekansı sayesınde doktorlar, savaş yaralılarının yerını saptayabılecek, hemşıreler ıse hastaların odalarına gırmeden onların solunum hareketlerını ve kalp atışlarını kaydedebılecekler sadece onda bırı kadardır, ama çok ınce yayılmış, çok yavaş dönmekte olduğundan, tamamıyla bır galaksi olmazdan öncekı halıyle bır galaksıyı görme şansını bıze verebılır Astronomlar ıçın bu harıkulade bır fırsat olurdu, ama bır yandan da evrenın gelışmesının ılk başlarına daır duşuncelerımızın hepsını sılbaştan ele almamızı da gerektırırdı doğrusu Tabıı kı çok sayıda astronom, derhal kendı radyo teleskoplarını da buluta doğrultup bır şeyler bulmaya çalıştılar, şımdı Ingıltere'de Cambrıdge Unıversıtesı Astronomı Enstıtusu'nden Rıchard McMahon ve Mıke lrwın adlı ıkı astronom, kendı bulgularını bıldırmış bulunuyor Rıchard McMahon ve Mıke lrwın, bulutun ıçınde yıldızlar bulunduğunu, başka yıldızların da oluşmakta olduğunu bıldırıyorlar Ne kı her taraf hıdrojenden bulanık olduğu ıçın, bu yıldızları berrak bır şekılde görmek mumkun değıl Böyle bır şey, hıdrojen gazı bulutunun, bılınen normal zamanda, yanı mılyarlarca yıl önce oluşmuş bır galaksi olduğuna ışaret edıyora benzıyor Çunku evren tarıhının en başlarında oluşmuş olsa bıle bır galaksi, ılle de sırf yıldız ıçerecek dıye bır şey yoktur Bu galaksi, aynı zamanda, daha mılyarlarca yıl boyu yıldız oluşturmayı surduren gaz bulutları da içerebılır Mesela bızım kendı galaksımız, evrenın varlığının ılk mılyar yılı ıçınde oluşmuştur ve butun bu zaman boyunca var olmuş olabılecek pekçok cuce yıldız ıçerır Ama gene de başka yıldızlar oluşmaya devam etmıştır Bızım kendı Guneşımız, bundan beş mılyar yıldan daha önce, galaksımız on mılyar yıl yaşındayken oluşmuştur Dahası, galaksımızın ıçınde adına "Orıon Nebula"sı denen bır bulut vardır ve bu bulutun ıçınde şu anda bıle yıldızlar oluşma halındedır Galaksiler arası hidrojen bulutu aranıyor Ama bunca uzaklıktakı bır cısımdekı herhangı bır ayrıntıyı görmek, hemen hemen ımkânsızdır Bıze nıspeten yakın bır galaksıyı oluşma surecı ıçınde yakalayabılsek, bu, harıka olurdu Ama böyle bır galaksi, bundan ancak bırkaç mılyon yıl önce oluşmuş olurdu kı bu da galaksi oluşumu konusundakı şu sıra hâkım duşuncelere ters duşerdı Cornell Ünıversıtesı'nden bır astronom olan Martha Haynes, cıvarda oluşum halınde galaksi var mı yok mu dıye kolaçan etmek amacıyla 1976'dan bu yana galaksiler arası hıdrojen bulutları ararmış, ara sıra Hıçbır şey bulamamış Derken, 1989 başlarında, meslektaşlarından bırı olan Rıccard Gıovanellı ıle bıriıkte, Puerto Rıco'da Arecıbo'dakı buyuk radyo teleskop ıle calışıyorlarmış Sırf adam gıbı çalıştığından son bır defa emın olmak ıçın teleskopu Vırgo yıldız kumesının oralarda, gökyuzunun boş bır yöresıne doğrultmuşlar, o anda hıçbır şey kaydetmesı gerekmedığı ıçın hıçbır şey kaydetmesını beklemıyorlarmış halıyle Ama teleskop, bır şeyler kaydetmış Hıçbır şey kaydetmeyecek yerde, radyo dalgaları saptamış ve daha yakından ıncelendıklerınde, bu radyo dalgalarının devasa, dönen, galaksılerarası bır hıdrojen bulutundan kaynaklanıyora benzedığı görulmuş Işte, tam da ıçınde bır galaksi çıkacak bır şeydır bu, ustelık de sadece 65 mılyon ışık yılı uzaklıkta' Bu, sadece 65 mılyon yıl önce bır galaksının oluşma surecınde olabıleceğı anlamına gelmekteydı Evrenın tarıhı açısından bakıldığında bu, dundur Hıdrojen bulutunun kutlesı, bızım galaksımızın kutlesının Macellon Bulutları küçük bir galaksidir ilaveten, galaksiler buyuk hıdrojen bulutlarına sarmalanmış olabılırler Bızım kendı galaksımızı çevreleyen böyle bır bulut vardır Daha lyı bır örnek, bızım galaksımızın uyduları olan "Macellan Bulutları", nıspeten daha kuçuk galaksidir Bunlar, sadece 150 bın ışık yılı uzaklıktadırlar ve ayrıntılı olarak ıncelenebılırler Bunların ıçınde bızım kendı dev galaksımızde olduğundan çok daha az sayıda yıldız vardır, yıldızlar, onlarla bızım aramızda bır köprü kuran uçsuz bucaksız bır hıdrojen bulutunca çevrelenmıştır Şayet Macellan Bulutları'nı 65 mılyon ışık yılı mesafeden ınceleyebılecek olsaydık, muhtemelen hıdrojen bulutunu daha fazla, bulutun ıçındekı yıldızları ıse daha az fark edecektık Oemek kı yenı nesne, enınde sonunda sıradan bır galaksidir, oldukça ufaktır ve galaksi oluşumuna daır kuramlarımızın tepetaklak olmasına hacet yoktur • (Coprayt LATS) Depremde... Ikı gıgahertzts Işleyen yaşam dedektörlen herhangı bır deprem felaketınde, yıkıntıların 1 5 metre altında bulunan insanların kurtarılmasını sağlayacak Radar alıcıları ayrıca, antrepolarda saklanan kaçakları ya da kalın duvarların arkasına gızlenen terörıstlerı yakalamaya çalışan polıslerın en buyuk yardımcısı olacaklar Ancak aygıtı gelıştırebılmek ıçın araştırmaların ılerletılmesı gerekıyor Gunumuzdekı laboratuvar donanımları aşırı duyarlı Chen, laboratuvarda bulunan herhangı bırısının yaşam sınyallerını algılayan aletin aynı zamanda bıtışık laboratuvardakı ınsanların sınyallerınden de etkılendığını açıklıyor Chen ve arkadaşları çalışmalarını, bu "gereksız" ekoları daha az kaydeden dedektorler uzerınde yoğunlaştırıyorlar ve daha lyı bır antene gereksınım duyduklarını sözlerıne eklıyorlar Chen, şu anda var olan aşırı duyarlı radarın köpek, kedı ve örumceklerın yaşamsal ışlevlerını ve hatta sallanan bır çımen tanesını saptaması gerektığını belırtıyor (Popular ScıenceAğustos/1989) (a.h.)