Katalog

BİR B İ L İ M DALI Üjkemizde ve dünyada jeofizik Ülkemizde henüz çok yeni olan jeofizik, bütün dünyada insanları birbirine yaklaştıran bilim dalı olarak bilinir. Prof. Dr. îhsan özdoğan •• J eofıztğın konusu, uzerınde yaşadığımız Dunyamızdır Jeofizik, çok genış bır bılım dalıdır Uğraşı alanı yerin merkezinden başlar, yer Içlnin butünü lle, yüzeyinde ve çevresindeki atmosferde oluşan olayları ınceler Yakın yıllara kadar, yalnız astronomı dalının ılgı alanını oluşturan, Güneş sisteml ve gezegenler arası boşlukta geçen olaylar da bugun jeoflziğin llgl alanı olmuştur Jeofizik, jeolojıden farklı olarak kendı konusunu fızık ve kımyanın gelıştırdığı sıstem ve deneylerle ınceler, bağlantıların çozumunde matematığı kullanır Bu bakımdan sağladığı sonuçlar guvencelıdır Ulkemızde jeofizik eğılımının başlangıcı çok yenıdır ilk kez, bundan 36 yıl kadar önce, 1953 yılında, istanbul Unıversıtesı Fen Fakultesı'nde, lısans kademesınde ve çok yetersız koşullar altında öğretıme başlanılmıştır Buyuk bır ıhtıyacı karşıladığı ıçın gelışmesı çabuk olmuştur Başlangıçta, jeofızığı uygulayıcı kuruluşlarda, hepsı yurtdışında yetışmış, uçbeş jeofızıkçı var ıken, günumuzde, sayıları bınlerı aşan jeofizik yuksek muhendısı, çeşıtlı aşamalarda, yırmının ustunde oğretım elemanı ve yeterı kadar yenl ögretım kuruluşu hızmetlerını surdürmektedır Bugun artık jeofızıkçı, yalnız yerkuresını değıl, uydusu Ay'ı ve gezegenlerı de yakından tanımak, onların yerkuresıne benzer ya da ayrıntılı yönlerını saptamak, ıç yapılarını, yapı taşlarını, kökenlerını, atmosfer yapısını (şayet var ıse), çekım ve manyetık alanlarını tanımak ıstemektedır Bu uğraşılar özellıkle son 20 yıldan bu yana pek çok gelışmıştır Yerkuresınde oluşan ve gelışen olaylar çok çeşıtlıdır ve bırbırlerını etkılerler Bununla beraber, bılımsel açıdan, olayları, aşağıda sıralandığı gıbı, yedı grupta loplamak gelenek olmuştur • Jeodezi, • Arzın manyetik ozelliği ve aeronoml, • Deprem bllimi ve yer Içl fiziği, • Yer ustu ve yer içi kaynaklarıyla hidrolo|ı (Su bılımi), • Meteoroloji ve atmosfer fiziği, • Okyanus billmi, • Volkanlar bilimi. Jeofızığın uğraşı alanı gereğı, bırleştıren ve beraber çalışmayı zorunlu kılan bır ozellığı vardır (Benzer olçude, dığer hıçbır bılım dalında bu ozellığe rastlanmaz) Gerçekten, jeofizik olaylarını bolgesel olarak ıncelemekle sorunların çozumlerıne erışmek olasılığı yoktur Olaylar, mumkun olduğu olçude yerkuresının her bolgesınde, tekrarlanarak araştırılmalıdır Bu açıdan jeofizik barışçı, bılım yoluyla insanları bırbırlerıne yaklaştıran bır bılım dalı olarak tanımlanır Jeofızığın bu özellığı bundan 100150 yıl öncesınde anlaşıldı ve bılım adamlan, ortak bır çalışma programı uzerınde, uzun sure beraber çalıştılar Toplu çalışmalar Geçen yuz yıl ıçınde, kutup bölgelerınde yeterı kadar araştırma yapılamamıştı, örneğın bölgenın meteorolojısı, yapısı, buzul halı ve radyasyon olayları hakkındakı bılgıler çok yetersızdı Bu nedenle, ılk kez 18821883 yılları arasında, 10 kadar devletın bılım adamlarının katkısıyla bır araştırma ve ınceleme programı başlatıldı Yuzlercearaştırıcıbırarada, 13 ay sure ıle bolgedekı jeofizik araştırmalarını surdurduler Bu olay, bılım tarihıne, 1. Kutup Yılı olarak geçmıştır Donem, aynı zamanda, bu olçude ılk kolektıf çalışma orneğı ozellığını taşır Çalışma sonuçları o kadar olumlu oldu kı, 5O'şer yıl aralıklarla aynı bölgede praştırmaların yenılenmesınde yarar göruldu Bu duzenlemeye gore 2 donem ıçın 19321933 yılları arası, 3 dönem ıçın ıse 19821983 yılları arası uygun göruldu Gerçekten, 2 cı dönem çahşmaları, belırlenen tarıhler arasında ve 23 devletın bılım adamlarının katılmasıyla, daha gelışmış teknık ve aletlerle surduruldu ve sonuçlandırıldı Ikıncı dönem çalışmaları da 2. Kutup Yılu olarak anılır 3 dönem ıçın, 50 yıllık sure çok uzun bu lundu özellıkle, teknık ve bılımsel alanlardakı hızlı gelışmeler, surenın yanlanmasının yânı 25 yıla ındırılmesının uygun olacağı hususunda bırleşıldı Boylece 3 kolektıf çalış ma donemı olarak, 19571958 saptanmış oldu Bu 3 donem bazı ozellıklertaşımaktadır Bu dönem ıçın araştırmalar yalnız kutup bolgelerıne gore değıl, tum yerkureyı ıçıne alacak şekılde ve o zamana kadar gorulmemış olçude genış olarak duzenlendı Bu nedenle bu son çalışma donemı Jeofizik Yılı olarak adlandırıldı 70 devletın bılım adamlan çalışmalara katıldı ve 17 ay sure ıle beraber çalışıldı Harcanan paranın, o donemın degerlendınlmesıyle, 100 mılyon ingılız Lırası'nı aştığı tahmın edılmektedır Ağırlık taşıyan çalışmalar özellıkle okyanuslarda, atmosfer ve iyonosferde yoğunlaştırıldı 17 ay sure ıle okyanuslarda dolaşıldı, su sevıyelerı, değışık derınlıklerdekı akıntılar suyun kımyasal ve fızıksel değışmelerı, bıyolojık araştırma çalışmaları surduruldu iyonosferde, Van Allen yuklu partıkuller kuşakları bu dönemde keşfedıldı Yenı buluşlar, basın, radyo ve konferanslarda, ayrıntılarıyla gundeme getırıldı ve gerçekten bırçoğumuzun hâlâ anımsayacağı gıbı butun dunya yenı buluşların heyecam ıle çalkalandı Bundan boyle 50 ya da 25 yıllık dönem çalışmaları surdurulmeyecektır Yalnız araştırmalar, sureklı olarak, Jeofizik Yılı'nda açılan laboratuvarların çoğunda devam etmektedır Örneğın, Hınd Okyanusu çalışmaları Guney Kutup kıtasındakı çalışmalar surmektedır Uydu ve fuzeler ve elektronıktekı gelışmeler, jeofizik alanındakı çalışmalara ayrı bır yön vermış, kolaylık sağlamıştır l ! Türkiye 11. Jeofizik Kurultayfnda neler tartışıldı? 22 Eylul 1989 gunlerı arası, 5 gun sure ıle Istanbul'da Be 'ledıye Konser Salonu, bılımsel bır toplantıya, Turkıye Jeofizik Kurultayı'na evsahıplığı yaptı Bılındığı gıbı, Uygulamalı Jeofizik veya yaygın adıyla Mühet.disllk Jeofizlğl, bılımsel jeofızığın gelıştırdığı yontemlerı teknık alanda ınsan yararına kullanır Dayandığı yöntemler fızık ve matematık olduğu ıçın erıştığı sonuçlar guvencelıdır Jeofizik muhendıslerı, her tur doğal kaynağın aranmasını yapar, uretlmln attırılmasında yardımcı olur Bunlardan başka, deprem gıbı doğal afetlere dayanabılmelerı ıçın ınşa edılecek buyuk bınaların zemın, barajların tabanlarının sağlamlık araştırmalarını yapar, arkeolojik gömulu kalıntıların yerlerının saptanmasına, şehırcılıkte ıskân bolgelerının sınırlanmasına kadar çeşıtlı alanlarda verımlı çalışmalar surdurur Bu nedenlerle kalkınmış ulkelerde jeofizik araştırmalarına önemlı olçude yatırımlar yapılmaktadır Fakat sonuçta, jeofızığın katkısıyla masraflar bır çok katıyla odenecek, hatta memleketın kalkınmasında etken olacaktır Turk Muhendıs ve Mimarlar Odaları Bırliği, Jeofizik Muhendıslerı Odası, belırlı ara lıklarla duzenledıklerı bılımsel toplantılarda yerlı ve yabancı meslektaşlannı bır araya ge 18 tırerek, yaptıkları araştırmaları ve elde ettıklerı sonuçları tartışmalarına olanak sağlamaktadır Turk jeofizik muhendıslen, 195O'lı yıllardan 1987'ye kadar, "Jeofızıkçıler Bırlığı" ve sonra ' Jeofızıkçıler Derneğı" adıyla çalışmalarını verımlı olarak surdurduler ve 1987 yılında Oda'larını kurmayı başardılar Geçen hatta, Oda'nın 11 kurultayıdır Kurultayda, 9 oturumda, bılımsel ve teknık, 21'ı yabancı meslektaşlara aıt olmak uzere61 bıldırı sunuldu Ayrıca kurultay suresınce, ıstıfade ıle ızlenılmış olan, jeofizik sektörune ılışkın teknolojık ve aygıtsal gelışmelerı, yerlı ve yabancı fırma ve kuruluşların katılmalarıyla sergılendı depremlerıyle Kuzey Anadolu fay zonunda yapılan depremlerın onceden bıldırılmesı çalışmaları, Doğu Anadolu fay zonundakı buyuk depremler anlatıldı Verıışlem teknığıyle ılgılı sunulan 7 bıldırı arasında Istanbul'un yenı yerleşım planlamasına dayanak oluşturacak yer muhendıslık ozellıklerının araştırılması, Antalya'dakı Alke Otelı'nın zemınındekı traverten boşluklarının saptanması, yerleşme sorununa yapacakları katkılar, buyuk bınaların yapımında zemın dınamığı, zemının taşıma gucu ve zemın oturmasının hesaplanması gıbı onemlı faktörlerın elde edılmelerını ıçermesı bakımından önemlı ve ılgınç bulundu Jeofizik muhendıslığınde ılgınç bır uygulama alanı olarak, Yunanlı meslektaşlarca sunulan, Yunanıstan'da sıt alanlarında yapılmış olan 3 araştırma ılgı ıle ızlendı Nıhayet, teknık konuları ıçeren son uç bölumun ana başlıkları Verı toplam ve ışlem, Jeoelektrık, Potansıyel metotlar Bu bolumlerde bır kısmı yabancı meslektaşlara aıt 29 bıldırı sunuldu Sonuç olarak kurultayın, meslektaşlar arasında bılgı ıletışım bağının guçlenmesınde onemlı katkısı olduğu kıvançla soylenebılır Emeğı geçenlerı takdırle anar, şukranlarımı sunarım D , * J Hangi bildiriler sunuldu? Açılış konuşmalarında, özellıkle, Turkıye'nın gundemınde olan deprem konusu ve |eofızık muhendıslerının yasal sorunları, bır kez daha dıle getırıldı ve ılgı yetersızlığınden yakınıldı Sunulan bıldırılerın kısa bır özetını vermekte yarar görurum • Deprem araştırmalarına yönelık 6 bıldırı sunuldu Bıldırılerde, depremlerın ıncelenme yontemlerı ıle ılgılı çalışmalar, tarıhsel depremlerın değerlendırılmesı ve İstanbul 12