Katalog

B İ L İ M T A R İ H I YAŞ AM Jet uçaklarımn ilginç öyküsü "Sarı Esirler'in büyük yazarı Pearl Buck "Gençler en olmayacak gibi görünen işleri başarmaya kalkarlar... İşin tuhafı başarırlar da" der. Aşağıda okuyacağınız iki yaşamöyküsü, bunun çarpıcı bir örneği Vehbi Belgıl lı yıllar uçağın ılk buyuk adımlarını attığı yıldır Insanlık, bu buyuk buluştan nasıl yararlanacağını henuz tam kestırememıştır Çeşıtlı atılımlar vardır Unlu Zeplın balonu gelecek ıçın umutlar uyandırır, uçan pek çok kışıye, bır transatlantık rahatlığı ıle yolculuk zevkı tattırmaktadır Ancak bu denemenın buyuk bır felaketle son bulmasından sonra gozler yıne uçağa doner Uçak, ergenlık ve olgunluk çağını asıl ikıncı Dunya Savaşı'nda ya şar Şımdı butun zekâlar, bu buyuk buluşa yenı ufuklar açmak ıçın geceyı gunduze katmakladır Bu arada, Ingıltere Kralıyet Hava Kuvvetlerı'nden 22 yaşında genç bır subay, ulkesının Hava Bakanlığı'na şöyle bır önerıde bulunur "Sıze, pervanesı, motoru olmayan bır uçak yapacağım Bu yolla gelecek bır savaşta uçaklarımız 810 bın metre yukseklığe ve şımdıkının en az on katı bır hıza ulaşabılır, çunku motor ve pervanenın kalkması aracı çok hafıfletecek, ruzgârı kesemeyecek" Boyle bır leklıf, normal olarak hemen gerı çevrılır Pervanesız uçak kanatsız bır kuş kadar akıl almaz bır şeydır Sonra o zamanlar hızı 45 yuz kılometreyı geçmeyen bır uçak bırden nasıl bunun on katı bır hıza ulaşabılır? Ya 810 bın metre yukseklık? O daha da olmayacak bır şey Ve tabıı teklıf gerı çevrılır Oysa, Frank VVhıttle adını taşıyan bu pılot şöyle demektedır "Şımdıkı uçaklar önden çekmelı Hızla donen pervanenın yarattığı boşluk aracı one çekıyor Ben sıze, arkadan ıtmelı bır uçak yapacağım " Bu teklıf daha da garıp gorunur bırçoklarına Kım ıtecek koca taş'tı bınlerce metre yukseklıkte? Oysa VVhıttle'ın planı şudur "810 bın metre yukseklıkte pervane pek ışe yaramaz Orada hava yoğunluğu azdır Havanın azlığı demek, oksıjenın de azlığı demektır Bu da motoru daha az randımanla çalıştırır Hava, oksıjen, atmosferın alt tabakalarında çok yoğundur " Motorsuz uçak da yıne akıl almaz bır şeydır Motor, uçağın kalbı durumundadır Kalbı olmayan bır kuş duşunulemeyeceğıne gore, motorsuz uçak da duşunulemez da, sonra havada hızla gıderken buradan bol hava gırer Hava, durmadan gıreceğı ıçın ıçerde sıkışır, bır yandan da benzınle karışır Burada havayı ve benzını daha da sıkıştırmak ıçın bır sıkıştırıcı (kompresör) da konabılır Sıkışan karışım ateşlenınce, patlar Bu patlamadan oluşan gazlar arkadan hızla çıkarken, buyuk bır tepkı yaratarak uçağı öne ıter (Resım) " Evet önerılen mekanızma bu kadar basıttır ve bıllur berraklığındadır Fakat alışkanlıklarının kölesı durumundakı ınsanldra, hele yukarı kademelerde de olurlarsa bunu nasıl anlatabılırsınız? termemış mıydı? Bu durumda mevcut hava kuvvetlerını bır kenara ıtıp yenı bır hava gucu kurmaya ne gerek olabılırdı? Manş'ın ıkı yakasının ılerı gelenlerının hemen hepsı bu duşuncede ıdıler Böylece, jet uçağı dosyalarının bır sure daha, muhendıs masalarında oradan oraya atılarak surunmesı gerektı Beş yıllık patent suresı 1935 ocağında bıten VVhıttle, 25 dolarlık yenıleme parası bulamadı ıse de ıkı ışadamını projesı ıle ılgılenmeye razı edebıldı 1 5 yıl kadar sonra, talıh, Hans von Ohaın'e de guler gıbı oldu Orda, unıversıtedekı fızık hocasının tavsıye mektubu uzerıne, Almanya'nın dev uçak yapımcısı Ernst Heinkel'ın, kendısı ıle ılgılenmesını sağladı Heınkel, genç buluşçuya fabrıkasında ımkân sağladı, fakat uçak uzerındekı çalışmalarından kımseye soz etmemesını söyledı Heınkel, sırrın, Ingılızlenn kulağına gıtmesınden çok Alman Hava Bakanlığı'nın kulaklarına gıtmesınden korkuyordu Yetkılıler ışı her an durdurabılırlerdi Ingıltere'de ılk jet uçağı (tepkılı uçak) 1937 nısanında yapılmıştı, Almanya'dakı 1939'un ılk aylarında Fakat ıkısı de fazla bır ılgı gormedı Bu nedenle de İkıncı Dunya Savaşı'nın ha/a muharebelerı, hemen tamamen geleneksel, yanı motorlu, pervanelı uçaklarla yapıldı Yalnız savaşın bıtmesıne az bır sure kala 18 Mart 1945'te, Amerıkan B17 uçan kalelerı ıle B24 Lıberator'ları Almanya uzerınde ummadıkları bır ateş yağmuruna tutuldular 18 bomba uçağı bır anda duşuruldu Hıtler'ın ılk jetlerıydı duşurenler Fakat o sıralarda tarıhın saatı on ıkıyı beş geçeyı gösterıyordu, Almanya'nın teslım olmasına 2 ay bıle kalmamıştı (8 Mayıs 1945) Öykumüzun bundan sonrası masala kdrışıyor Fakat bızım ıçın ılgınç nokta, buraya kadar anlattıklarımız Ama ışln sonrasına da bır göz atalım Oıvan şaırımız gunumuz dılıyle "Sunar tek dolu kadeh bın boş kadehten sonra/Felek âşıkları mutlu eder amma neden sonra" dememış mıydı? Tıpkı bunun gıbı, ingıltere hukumetı de VVhıttle'ı, bılım ve teknolojıye katkısından dolayı, 1948'de, 400 000 dolarla ödullendırdı Kral Beşıncı George, kendısını şovalye yaptı Bunu yerlı yabancı kentlerın, unıversıtelerın, meslek kuruluşlarının ödul, nışan ve şeref uyelıklerı ızledı Evet, talıh kuşu VVhıttle'a artık gulmeye başlarr>ştı, ış ışten geçtıkten sonra da olsa Bılgln 1976'da Amerıka'ya göç ettı ve Annapolıs Denız Akademısı öğretım görevlısı oldu Bugun Maryland'ın tarım kesımınde oturuyor Yaşı 83'u buldu Alman Hans von Ohaın de savaştan sonra Amerıka'ya yerleştı Ohıo'nun Dayton kentındekı VVrıghtPeterson Hava Ussu'nde jet dızayn ışlerının başına geçtı Sonra da Dayton Unıversıtesı'ne profesor oldu Bu arada yaşı 76'yı buldu Ikı bılgın ılk kez 1965'te New York'ta el sıkışmışlardı Bugun dostluk ve ışbırlıklerını surduruyorlar İnsan yumurtası bankası kuruluyor Çeviri: Betül Sayıl S ıngapur'da dunyanın ılk ınsan yumurtası bankası kurulması ıçın çalışmalara başlanmış Bu bankada ınsan yumurtasının duşuk derecede, sıvı azot içınde dondurularak saklanması planlanıyor Projenın başında bulunan doktor Chrlstopher Chen, bu yenı yöntem ıle embrıyonun dondurulma surecınde karşılaşılan ahlaksal eleştırllerden de kurtulunacağını ılerı surüyor Ancak bırçok araştırmacı, bir bankanın kurulmasından önce, ınsan yumurtasının dondurulması sonrasında karşılaşılabılecek sorunları lyı ıncelemek gerektığını belırtıyorlar Bir ışık Evet, VVhıttle'ın önerısı reddedılmıştır Fakat Johnson adlı bır uçuş öğretmenı genç pılota, buluşu ıçın ıhtıra beratı almasını soyler öyle yapılır Fakat bu dahıce buluşla özel sanayıcıler de ılgılenmez Oysa savaş bulutları ucun ucun havada gorunmeye başlamıştır Ingıltere'nın en buyuk duşmanının Almanlar olduğu artık lyıce görunur Bu arada, Almanya da da motorsuz, pervanesız uçağa aklını takmış başka bır genç ortaya çıkmıştır 1934'te Göttıngen Unıversıtesı'nden mezun olan 23 yaşında genç bır deha kıvılcımı Hans von Oha ın Tepkılı uçak fıkrını Hans von Ohaın'e Ingılız meslektaşı vermedı Kendısı, bılım tarıhınde çok kez görulduğu gıbı, ondan habersız olarak, aynı yola başkoydu Fakat o da Alman Hava Bakanlığı Luftvvaffern'ın duymaz kulaklarının duvarına çarptı Dahası, teklıfle Fuhrer de ılgılenmemıştı O zaman ıçın ıse Fuhrer (başbuğ) demek, har şey demektı Hıtler, mevcut uçakları ıle ingıltere yı dıze getıreceğıne kesın gozle bakmaktadır Bu ınancı, 1940 yazında, Özellıkle Londra uzerıne gonderılen yuzlerce uçaktan sonra daha da guçlenmıştır Topraklaıında guneş batmayan Ingılız Imparatorluğu'nun çokmesı an meselesıdır Fransa'yı daha 1940 hazıranında safdışı bırakmıştı Alman savaş makınesı şımdı butun gucu ıle Rusya'nın uzerıne çullanacak, komunızmın bu tek kalesını de yerle bır edecektı Rus devının bır kâğıt kaplan olduğunu Fınlandıya savaşı gös Doktor Chen, üç yıl önce Avustralya'da dondurulmuş bır yumurtadan başlatılan hamileliği izlemış Ilk doktordu Geçen yıl Singapur'a dönen Chen, halen Kandang Kerbau Hastanesı'nde çalışıyor Aynı zamanda 1976 yılında kurulan Ulusal Sperm Bankası'nın ve Gamete Araştırma Merkezi'nın de yönetıcıliğini yürütüyor. Chen, 'dondurulmuş yumurtanın' aıle planlamasında kullanılabıleceğını ılerı sürüyor Billndiğl gibı, Sıngapur'da hükumeti en fazla meşgul eden sorunlardan birl de doğum oranının gıderek duşmesi Chen, kadınlartn çocuk doğurmayı otuz yasa erteledlklerinl bu yuzden yumurta bankasının gıderek önem kazanacağını söylüyor. Chen, vücudun genç yaşlarda daha kalıteli yumurta urettığını belırterek bu devrede dondurulacak yumurtanın daha ılerkl yaşlarda kullanılabıleceğını sözlerıne ekliyor Kandang Kerbau Hastanesi'ne bağlı olarak kurulması planlanan yumurta bankasının, yumurtalıklarında kanser, kıst gıbi sorunları olan kadınlara buyük yarar sağlayacağını ılerı suren Doktor Chen, yumurtalıkları alınmış bır kadına bıle yardımcı olunabıleceğını belırtıyor Banka, çocuk doğurmasına olanak bulunmayan steril kadınlara da başka yumurtalar yerleştirip sorunlarını çözebılecek Inglltere'nın dondurulmuş yumurta ve embrıyo alanında uzmanlaşmış araştırmacılarından bın olan David Whlttlngh«n ıse, 'Yumurta bankası' projesı ıçın henuz çok erken olduğunu ilerl sürüyor VVhittingham, dondurulmuş yumurta ıle başlatılan ıkı hamılelığın başarıyla sonuçlandığını, ancak bırçok denemenın sonuçsuz kaldığını belırterek, konu ıle ılgılı sorunların daha çözulemedığını ılerı suruyor Yumurtanın dış zarı 'zona pelluclda' üzerinde oluşan değışiklıkler sonucu spermin gırışının engellendiğını belırten VVhittingham, dondurulma sırasında, kromozomların serbest bır şekılde dolaştığı protein filamanlarının da etkılendığını açıklıyor Eger bu proteın fılamanları yumurtanın normal dereceye getırılışı sırasında eskı hallerıne dönmezlerse, kromozom anormallıklerı ortaya çıkabiliyor Bu alanda önde gelen araştırmacılardan bırı olan Martln Johnson, VVhittingham ıle aynı göruşu paylaşıyor Cambridge Unıversıtesı'nden olan Johnson, şimdiye kadar sadece bırkaç yumurtanın başarılı bir şekilde dondurulabıldığını hatırlatıyor ve bu proje içın henüz çok erken olduğunu İlerl sürüyor (N«w Sclantlst, 5.5.88) Tepki fikri VVhıttle, motor ve pervanenın yerıne şöyle bır mekanızma teklıf eder Dört zamanlı bır motor önce hava ve benzın karışımını alır (1 zaman) Sonra bunu sıkıştırır Bu yolla karışım, hem kuçulur, yanı yoğunlaşır, hem ısınır (sıkıştırılan gaz ısınır) (2 zaman) Sonra bujı, çakmak gıbı çakarak karışımı ateşler Bu durum sılın dırde buyuk bır ıtme gucu yaratır (3 zaman) Bu guç pıstonu ıter (4 zaman) Ve gorevını yapan gazı dışarı atar (4 zaman) Motorlu ve pervanelı uçak böyle çalışır Ancak VVhıttle, böyle bır motor yerıne şöyle bır sıstem önerır "Şımdıkı motor ve pervanenln takılı olduğu bombaya benzer kısmın ağzı açık kalacaktır Uçak önce alan Torpilli uçağın çalışma şeması Hava sıkıştırıcı Benzın Buji kıvılcımı döndurucu puskurtucu Hava gıriş Hava gırış Karısımın vanma yerı (patlama) UÇUŞ YÖNU