Katalog

ASTRONOMİ Yıldız patlamalı galaksiler keşfedildi Astronomlar, güçlü bir kızılötesi ışın kaynağı olan yeni bir galaksi türü buldular. Galaksilerin enerjisi genç ve çok parlak yıldız kümelerinden geliyor. azı galaksilerin merkezlerınde kuçuk, fakat son derece guçlu enerjı odakları bulunuyor Bu kaynaklardan, galaksının gerı kalan kısmındakı mılyarlarca yıldızdan çok daha fazla enerjı yayılıyor 100000 veya daha fazla ışık yılı genışlığınde olan bir galaksının en parlak kısmı genellıkle bırkaç ışık yılı çapındakı bir bölgeden geliyor Astronomlar, bu tıp bir olaya 1960 yılında kuazarda rastlamışlardı Geçen yıllar ıçınde bırçok galaksıde çok değışık bir enerjı turu olduğu bulundu Bu yenı bulgular ışığında galaksiler ve kuazarlar çok daha 1yı ıncelenebılecek Bulunan yenı galaksılere kısaca "starbust galaksiler" (yıldızpatlamah galaksi) denılıyor Bu galaksiler kızılötesi dalga boyunda ışınım urettıklerı içln optık teleskoplarda görulmeyebılıyorlar Bu yuzden keşıflerı, ancak kızılötesi teleskop ve tarayıcıların gelışmesınden sonra oldu Kızılötesi astronomının önculerı olan Amerıkalılar, 1970 yıllarının başlarında bazı galaksilerin kızılötesi ışınımları olduğunu ve bunların bu dalga boyunda ıncelenınce çok parlak görunduklerını bulmuşlardı Bu konuda karşılaşılan guçluklerden bırı, atmosferdekı su buharının da kızılötesi ışınımı olması yuzunden yeryuzune kurulu teleskoplardan rahat gözlem yapılamaması Bu yuzden, bu dalga boylarında gökyuzü her zaman parlak görunuyor Kızılötesi gök uzerındekı ılk çalışma, Amerlka, Hollanda ve ingiltere'nın bir ortak çalışması olan Kızılötesi Astronomı Satelıtı (IRAS) B ıle yapılabıldı 1983 yılında atılan bu uydu sayesınde 250000'den fazla kızılötesi ışın yayan kaynak bulundu Uydunun gönderdığı gökyuzu fotoğraflarını ınceleyen astronomlar, bu kaynaklardan bazılarının çoğunlukla uzak ve sılık görunen galaksiler olduklarını buldular Bu galaksilerin detaylı bir ıncelemesı, kızılötesi ışınımın merkezdekı kuçük bir bölgeden geldığını ortaya çıkardı Bu durum galaksilerin merkezınde, yenı oluşmuş genç ve parlak yıldızların varlığı ıle açıklandı Bu yıldızların çevresınde ıse son derece yoğun bir toz bulutu bulunuyor Bu toz bulutunun ıkı ışlevı var, bunlardan bırı yıldızları optık teleskoplardan saklaması, dığerı, ıçındekı yıldızlar tarafından ısıtılarak buyuk mıktarda kızılötesi ışınım yayması Yıldız kütlelerinin ani oluşumu Galaksilerin merkezindekı yıldızların anı ve şıddetlı oluşumları, astronomları çok şaşırttı Samanyolu ve Andromeda galaksılerı ve benzerlerınde merkezdekı bolge bırçok yaşlı yıldızla dolu bulunuyor Yıldız lar arasında çok az gaz ve toz olduğu ıçın yenı yıldızların oluşmasına yetecek malzeme bulunmuyor Bu yuzden, bu galaksılerde yıldızlar galaksının dış, sarmal uçlarında oluşuyorlar En soğuk ve yoğun toz bulutları kendı çekımı ıle bırleşerek yıldızları oluşturuyor ve daha sonra çevrelerındekı bulutu dağıtarak parlamaya başlıyorlar Orlyon Nebulası, bu oluşumun örneklerınden biri. Orıyon Nebulası'nın fotoğrafları, burada bırkaç tane ağır yıldızın varlığını ortaya koyuyor Bu ağır yıldızlar Guneş'ın kutlesının beş katına varan kutlelere sahıpler Zaten çoğu yıldızlar Guneş kadar veya bıraz daha az kutlesı olan gök cısımlerı Yenı bulunan galaksılerdekı yıldızların kutlelerı ıse, en az Guneş'ın uç katı ve çoğunlukla çok daha fazla Bu fark, yıldızların ölümu sırasında önem kazanıyor Parlamasını sağlayan nukleer yakıttan yoksun kalan bir yıldız, bir supernova patlaması ıle dağılabılıyor Dış kısımlar uzaya dağılırken, yıldızın merkezindekı kutle son derece yoğunlaşıyor ve bir kara delık oluşuyor Dolayısıyla yıldızlı galaksilerin merkezlerınde dığer galaksılerden çok daha fazla supernova bulunuyor Bu galaksilerin en çarpıcı özellıklerı, galaksının yaşına oranla merkezdekı yıldızların çok kısa bir zamanda oluşup ölmelerı Bu hızlı yıldız oluşumunun nedenlerı hakkında ortaya atılan kuramlardan bir tanesl, bu tur galaksilerin aynı yörungede bulunan veya kesışen ıkı galaksının çarpışmaları sonucu oluşmaları Bu durumda ıkı galaksının çekım guçlerı, her bırının dış bölgelerındekı gaz kutlelerını karıştırarak merkeze yığılmalarını sağlayacak ve merkezdekı yoğun çekımle yıldız oluşmaları başlayacaktır Bu konuyu ınceleyen astronomlar, bu kuramın sadece bazı galaksiler ıçın geçerlı olduğunu buldular Olayı başlatan bir dığer mekanızmanın, galaksilerin merkezindekı "mınıkuazar" olduğu tahmın edılıyor Seyfert adı verilen bazı galaksilerin merkezınde bu kuazarlardan bulunuyor Bazı uzay harıtalarında, Seyfert'lerın merkezınde elektron fışkırmaları olduğu açıkça göruluyor Işte bu fışkırmaların, kuazarın etrafındakı gazı yoğunlaştıracak yeterlı mo mentı sağladığı düşünuluyor. Yenı bulunan galaksilerin şımdıye kadar çözulememış olan bazı astrofızık problemlerını çözmeye yardımcı olacakları sanılıyor Bu sorunlardan bırı, elıps bıçımındekı galaksilerin nasıl oluştuğu Bılındığı gıbı, ıkı tur galaksi var, sarmal ve elıps biçimındekı galaksiler Elıpttk galaksılerde toz ve gaz bulunmuyor ve genç yıldızlar yok Gerçek bir bılmece olan bu ıkı tur galaksi oluşumunu ınceleyen bılım adamları, sarmal galaksının kollarının kendı etrafına sarılarak elıps bıçımıne dönuşebıleceğinı ılerı suruyorlar Bu göruşun yanlış olduğu ıse elıptık galaksilerin kutlesının sarmal olanlardan ıkı mıslı yoğun olması ıle açıklanıyor Bir dığer kanıt ıse sarmal galaksılerde yıldız oluşumunun son dere.ce yavaş gerçekleşmesı Elıptık bir galakside hıç gaz ve toz olmadığı göz önune alınınca, sarmal bir galaksının elıps bıçımıne dönuşmek ıçın bunyesındekı tum gaz ve tozu yıldız yapıp bıtırmış olması gerekıyor Yenı keşfedılen galaksılerle açıklanmaya çalışılan bir dığer olay ıse kuazarların ve dığer aktıf galaksilerin oluşumu Çoğu astronomlar, kuazarlarda mılyarlarca Güneş ağırlığında bir kara delık bulunduğunu ılerı suruyorlar Bir galaksınin genç devrelerınde oluşan yıldız patlamalarında bu yıldızlardan gerıye kalan mılyonlarca kara delik oluşacaktır Bazı astronomlar, bu kara delıklerın bırleşerek, merkezde buyuk bir kara delığe yol açacaklarını ılerı suruyorlar Yıne de astronomlar, kuazarlar ve yenl bulunan yıldız patlamalı galaksiler arasında bir ilışkinın olduğunu duşunuyorlar Gerçekten de kuazarların etraflarındaki galaksilerin çok hareketlı oldukları gözleniyor Astronomlar, yaklaşık 10 yıldır bazı galaksilerin merkezlerınde anormal sayıda yıldız oluştuğunu bılıyorlar Fakat bu ol'uşumun nedenlerı, ağır yıldızlar, yıldız oluşumunu başlatan mekanızmanın sırları henuz çözülmüş değll (New Sclentlst) Sarmal galaksilerde yıldız oluşumu Solda Sarmal galaksi NGC 2276 uzayda görulmeyon bu gaz bulutu Ile karşılaşıyor Çarpışma sonucu sıkışan gaz genç yıldızlan oluşturuyor Sağda Bir karsılaşma sonucu NOC 4676 nolu "lare" adlı galaksldekl gaz ve toz bir kuyruk glbl uzuyor. Amerıkalı bir astronom olan Cari Seyfert, 1943 yılında ılk "aktlf galakslleri" buldu Normal sarmal galaksılere benzeyen yarım duzıne galaksıyı ınceleyen astronom, bunların merkezlerının çok parlak olmasının, buradakı buyuk olçude lyonlaşmış ve hareketli bir gaz kutlesınden kaynaklandığını ortaya çıkardı Bugun ıse Seyfert galaksılerı adı verilen bu cisımlerın yuzlercesı bılıniyor Kuazarlar ıse 1960'ta keşfedildi Bundan bırkaç yıl sonra ise kuazar ve Seyfert galaksılerının bırbırlerıne çok benzedıklerı ortaya çıktı Galaksılere hıç benzemeyen kuazarlar, yoğun ışık noktaları olarak görunuyorlar Konuya yabancı olan bir kışının bir yıldıza benzeteceğı kuazar, aslında bir Seyfert galaksısı çekırdeğının guçlu bir bıçımı Seyfertlerden çok daha uzakta olan kuazarlar, bu yuzden rahatça ıncelenemıyorlar Son zamanlarda gelıştırılen guçlu aletler, kuazarlann görunen merkezı dışında, galaksının dığer taraflarını da gozlemeye ızın verıyor Seyfert galaksılerının ve kuazarların çekırdeklerındekı kara delık, bunların yaydıgı buyuk mıktardakı ışınımdan sorumlu tutuluyor Astronomlar kara delığın, çevredekı gazı emdığını, çıkan çekım enerjısının gazı ısıtarak ışınıma dönuşturduğunu var sayıyorlar D Kuazariar ve akrabaları