Katalog

DOĞA ÇEVRE VE POLİTİKA Güney Kutbu'nda olay Baştarafı 1. Sayfada ler uzerınde duracağız Antarktıka, kalınlığı yer yer 4000 met reyı bulan bır buz örtusuyle kaplı kayalık bır kıtadır Yağdıkça ust uste yığılan kardan oluşan buz, denız kıyısına doğru hareket eder ve kıyıya ulaştığı zaman da denıze atılır Bu şekılde, Antarktıka kıtasında, yağan karla gelen su mıktarı ıle buz olarak denıze atılan su mıktarı arasında belırlı bır denge korunmuş olur Buzun okyanusa doğru yonelme hızı değışır yavaş veya hızlı, sonede bırkaç metre ya da bırkaç kılometre olabılır Korfezlerde buzlar kıyılarda toplanır ve tıpkı bır hunıde olduğu gıbı bır yığılma meydana gelır Buralarda oluşan buz platformları çok buyuk mekanık baskılara sahne olmaktadır En buyuk buzdağları da ışte bu bolgelerden koparlar Yağışların çokluğu ve kayalık yapıdakı eğım de, buzların okyanusa doğru akışını etkıler Kar yağışlarında önemlı bır oynamanın kanıtı olabılecek hıçbır verı olmadığından, buz yataklarının yapılarını ıncelemenın konuyu açıklamak ıçın daha yerınde olacağını duşunebılırız Kıta çapında bır denge bozukluğundan soz edılebılır mı, eğer edılebılırse bunun nedenı nedır? Bu sorunun en kesın açıklamasını jeolojı kıtaplarında bulabılırsınız Olay, kıtanın yukselmeslnden ve buna bağlı olarak kayalık yapının eğiminin artmasından, dolayısıyla buzların akımının hızlanmasından Ibarettlr. Kıtaların yukseklıklerındekı oynamalar, yoğunluklarının uzerıne dayandıkları yeryuzu mantosunun yoğunluğundan daha az olmasından kaynaklanır 2 7° ye karşı 3 138 olan bu fark, yaklaşık hava ve suyunkıne eşıttır Boylece tıpkı bır salda olduğu gıbı, artı bır yuk kıtaların manto ıcıne gömulmelerıne, bır ağırlık kaybı da yukşelmelerıne neden olacaktır İskandlnavya bu olayı tum açıklığıyla yaşamıştır Bu bölge onu kaplayan 20003000 metre kalınlığındakı buz kutlesının erımesınden sonra 10 bın yılda 2650 metre kadar yukselmıştır, yukselış bugün de yuzyılda blr metre olarak devam etmektedır Sanayıleşmenın getırdığı konforu suçluluk duyarak yaşayan bır ekolojıst, hıç kuşkusuz Antarktıka'yı İskandinavya ıle karşılaştıracak ve kopan buzdağlarını da ıkhmdekı, havadakı karbon dıoksıt mıktarının artışına bağlı olduğu duşunulen, ısınmanın kaçınılmaz sonuçlarından bırı olarak görecektır Bu tur sorunlar karşısında duyarsız kalamayan, Grenoble Buzulbılım ve Çevre Jeofızığı Laboratuvarı'nın yönetıcısı Dr. Claude Lorlus, çalışmalarının buyuk bır kısmınj Antarktıka buzlarına yöneltmıştır Bu ılgının nedenı, buyuk ölçude, buzların ıç.ndekı havanın, o karı oluşturan hava olmasıdır Bu tur araştırmaların bıze öğrettıklerı şudur Bir, belırlı bır zamanın ıklımı ve atmosfer yapısı aynı zamana aıt buzların ıçınde saklıdır Vostock forajı ıle yeryuzunun yaşamış olduğu son buzlanmaları (20 000, 60 000, 110 000 ve 150160 000 yıl) ve ıklım oynamalarınt görebılmek mumkun olmuştur Bu çalışmalar, iklnci olarak, dötrıyumun (çekırdeğınde, normal hıdrojenın çekırdeğındekı protona ek olarak bır de notron barındıran ağır hıdrojen) ozellıklerınden yararlanarak, ıklımın dunya eksenının guneşe göre olan yatıklığındakı değtşmeierden, yanı ışık ve ısı akışındakı oynamalardan buyuk olçude etkılendığını de gostermışlerdır Karbondıoksıt uzerınde etkılı olan veya bu gazın etkıledığı faktörler konusunda varılan sonuçlar bırtakım farklıhklar gosterır Gerçekten ışın ıçıne volkan puskurmeleri (kı bunlar, 45 mılyar yaşındakı atmos Zehirli variller Baştarafı 1. Sayfada oldukça hızlı bır şekılde sedımanlarda yığışır Özellıkle çurukçul (humuslu) çamurların PCB'lerı absorbe etme yeteneğı, kıllı materyale göre çok daha fazladır PCB'ler sedımanlarda asırlar boyu kalabılecek stabılıteye sahıptırler Bu ortamda yaşayan ve fıltre edıcı veya çurukçul maddeler ıle geçınen canlılarda bırıkım yuksek dozla ra varmakta, boylece bunlarla beslenen canlılar, ozellikle dlp balıkları (kalkan, pısı, tekır, barbunya, vatoz, mezgıt vb ) ve ekonomık olarak değerlendırılen mldye, Istlrldye, deniz salyangozu gıbı turlerde oluşan bırıkım, besın zıncırının ucunda yer alan ınsana kadar ulaşabılmektedır PCB'lerın denızel organızmalarda bırıkımı, lıpıd fraksıyonlarında gerçekleşır B9buzdağı kim&ayı dondurmayacak Guney yarıkurede kıyılarda herhangı blr sıcaklık oynaması beklenmlyor B9, tıpkı dığer buzdağları glbı dunyanın dönme hareketlnın neden olduğu kutuplar çevresındekı akıntıya kapılarak yavaş yavaş erlyecek Kuzeye yönelen buzdağlarının hıçblrı 30" guney enlemlnı geçmedı Bir ıstısna olarak 1894 yılında 26"30 guney enlemı ıle 25"40 batı boylamı uzennde görulen bır buzdağı buraya vardığında, bır tehlıke olmaktan çok uzaklaşmıştı Hantada aynı zamanda gezgın buz platformları (lceshelf) da gösterılmıştır B9 bu dev platformlardan bın olan Ross plattormundan koptu yu surecek zararlara uğratılmış, çevre halkının can guvenlığı tehlıkeye, bölgenın doğal zengınlığını oluşturan denızel organızmaların ve su urunlerının buyuk bır bolumu tehdıt altına sokulmuş, denızın dınlence ve buna bağlı olarak turızm değerlerı tehlıke altına ıtılmıştır Bu modern ırkçılık, modern sosyeteüekı gelışmeye paralel olarak gıttıkçe azıtacağından, bugunden gereklı önlemlerın alınması ve vakıt geçırmeden Karadenız'de uluslararası bır "BlackPOL" ızleme (monıtorıng) sıstemı kurulması ıçın Karadenız'e sahılı olan dığer ulkeler ıle ılışkı kurulması, Karadenız'ı kırlenmeye karşı korumak amacı ıle bır konvansıyon hazırlanmasına Turkıye'nın önculuk etmesı zorunluluktur 1ı İskandinavya 2650 m. yükseldi ferımızdekı gelışmelerın başlıca sorumlusudur) ve karbondıoksıte karşı bır duzenleyıcı görevı yapan bıyolojık etkınlıklerı de katarsak, olay oldukça karmaşık bır hal almakta Dahası, havadakı karbondıoksıt artışının, sera etkısı nedenıyle bır sıcaklık artışına neden olacağı da bılınmekte Fakat, sıcaklık artışının karbondıoksıt mıktarında bır artışa neden olacağı da açıktır Karbondıoksıtın sıcaklığa bağlı olarak artmasının nedenı, denızler ve sudakı yaşam tarafından daha az kullanılıyor olmasıdır (çözunme ve fotosentezsolunum) Bunlar sınerjık (bırbırınden etkilenerek buyuyen) reaksıyonlardır ilk etklyı başlatan nedenı bulmaya gelınce işlerı bıraz daha karıştırmak ıçın, karbondıoksıt yoğunlaşmalarının görecelı olduğu, yanı havanın dığer bıleşkenlerıne ve özellıkle azot ve oksıjene göre belırlendığı soylenebılır Dığer bır deyışle, karbondıoksıt mıktarındakı artış, dığer bıleşkenlerın oluşumlarındakı azalma sonucunda ortaya çıkabılır Bız Antarktıka'ya ve buzdağlarına gerı dönelim İskandinavya'nın yaşamış olduğu senaryo, yanı buz kutlesının erımesı sonucunda ortaya çıkan dınamık dengesızlık, bugun Antarktıka ıçın geçerlı değıldır Böyle bır olay sonunda, buz kalınlığında meydana gelebılecek ufak oynamaları olçme ımkânımız yoksa da, ortak kanı, Antarktıka'dakı buz hacmının sabıt olduğu doğrultusundadır Dahası, Antarktıka'da sıcaklığın hemen hemen her yerde sıfırın çok altında olması, buz kutlesınde erıme sonucunda meydana gelecek önemlı bır azalmanın mumkun olamayacağını gosterır Vostock'ta, 160 000 yıl gerılere dayanan soğuma ve ısınma tabloları oluşturulduğunda, aralarındakı oynama 10°C olarak belırlenmıştı, sıcaklık ıse her zaman ıçın 53°C ıle 66°C arasında kalmıştı Bunun sonucu olarak, dev buzdağlarının oluşumlarını anlamak ıçın, kıta çapında araştırmalara gırışmek yerıne, yerel mekanızmalar uzerınde durmak daha yerınde olacaktır Bunlar butunun duzenını etkılemeyen ıstısnalar, canavarlardır Inançlarımızın veya korkularımızın doğurduğu öykulerı beslıyor olsalar da (Sclence at Vle, Temmuz 88) 1 Ölümcül etkiler: Yapılan deneyler PCB'lerın oldurucu etkılerının yavaş gelıştığını ortaya koymakta Örneğın karides gıbı kabuklu (krustase) genç fertlerınde 5 p p b PCB 20 gunde °/o 75 ölum yaratabılmekte Bu şekılde ölen organızma leş yıyen denızel canlılarda PCB bırıkımını arttırmakta, boylece besın zıncırının daha ust halkalarına taşınmaktadır 2 Blrlkim etkileri: Bu durumda organızma PCB etkısı ıle olmedığınden besın zıncırının bır ust halkasına taşınmakta ve bu da ınsana kadar ulaşmayı sağlamakta Örneğın bazı yengeç turlerınde 10 p p b ye kadar PCB konsentrasyonlannın 20 gunde % 5 ve daha az ölum yarattığı saptandı Yağlı balıklar ıçın de aynı durum söz konusu olabılmektedlr Derın denız balıkları PCB'lerı kısa surede dışkıları ıle tekrar ortama atmaktadır 3 Flzyolojlk etkiler: PCB pek çok canlı turunun ureme ve beslenme gıbı fonksıyonlarında bozukluklar yaratabılmekte örneğın bazı yassı balıklar (pısı, dıl vb) duşuk konsentrasyonlardakı PCB varlığından etkılenerek uremeyı (yumurtlamayı) durdurmaktadır Foklarda da fızyolojık bozukluklar gozlenmektedır Denize etkileri Zehirli varillerdeki PCB'ler nerelerde kullanılıyor? apılan araştırmalar, PCB bıleşıklerlnın doğal denge besın zıncırı ve ınsan sağlığına etkileri açısından radyasyondan daha az tehlıkelı olmadığını ortaya koymaktadır PCB'ler bıfenıllerın klorlu ısomerlerıdır Teorık olarak bu tıp bıleşıklerden 200'den fazlasının oluşturulabıleceğı bılınmekte Aşağıdakı şekılde bıfenıllerın halka yapısı gorulmektedır kı, burada X'ler klorların olası yerleşım noktalarını sımgelemekte Tıcarı olarak uretılen BCB'lerde klor, genellıkle bıleşık ağırlığının %40'ı ıle 6O'ı arasında değışır "Aroclor" adı altında (USA) pıyasaya surulen PCB'lerde kalıte 1254, 1245 vb bır kodlama ıle behrlenır kı, burada 12 Aroclor'u 54, 45 vb eklerı ıse klorun bıleşiktekı % oranını belırler PCB'lerın endustrıde kullanımı bu bıleşıklerın fızıksel ozellıklerınden kaynaklanır PCB'ler yuksek stabılıte, yanmamak suda duşuk çözunurluk, duşuk uçuculuk ve yuksek dıelektrık katsayısına sahıp oluşları ıle önem taşırlar Endustrıdekı vazgeçılmez rolu nedenı ıle PCB'lerın uretım ve tuketımının son bulacağına Inanmak guçtur Endustrıdekı kullanım şekıllerı ıkı ana grupta toplanır Bunlardan bırıncısı PCB'le rın gerı kazanılabıldıklerı kapalı sıstemlerde, ıkıncısı ıse özellıkle yuksek sıcaklığa uğra yan hıdrolık sıvılarda ve ısı ıletım sıvılarında genış çapta tuketılmelerıdır kı, bu ıkıncı grupta bır gerı kazanma soz konusu değıldır, boy lece önemlı bır çevre rıskı doğmaktadır Bırıncı gruptakı kullanım alanlan, transfor matörlerde ve yuksek kapasıtörlerde dıelektrık sıvılar şekhnde çok yaygındır Teorık ola rak bu kullanımdakı PCB'lerı gerı kazanmak olası sayılmakta Ancak uzak mesafelere ıhraç edılen buyuk çaptakı transformatörlerın PCB'yı gerı kazanmak amacı ıle uretıcıye gerı gonderılmelerı pek de akla yatmamaktadır Buna karşın dığer alanlarda kullanılan PCB konsentrasyonlannın az, tuketıcı sayı sının ıse çok fazla oluşu, gerı kazanmayı olanaksızlaştırıyor Bu ıkı kullanım alanından başka, PCB'ler plastlk, boya ve madenı yağlar, karbonsuz kopya kâğıtları, baskı murekkeplerl, reçlneli yapıştırıcılar vb maddelerde katkı maddesı olarak kullanılır Genel olarak söylemek gerekırse halen belırlı ulkelerde uretılen PCB'lerın %60'ı gerı kazanmalı kapalı sıstemlerde, %25'ı plastık sanayıınde, %10'u hıdrolık sıvılar ve yağlar da, %5'ı dığer alanlarda kullanılır PCB'lerın kullanımı, doğada yarattıkları zararlı etkiler nedenı ıle pek çok ulkede (Norveç, Isveç Isvıçre, Hollanda, Avustralya vd ) kısıtlanmıştır. PCB'lerın konumuz olan denız ortamındakı etkileri 1940'h yıllardan berı çok sayıda araştırıcı tarafından ızlenıyor Ikıncı Dunya Savaşı'nda PCB'lerın dıelektrık bıleşıkler olarak yaygın kullanımına paralel olarak denız ortamındakı yoğunluklarında da önemlı ar tışlar gözlenmeye başlandı ı j Y Refah ülkelerinintutumu Turkıye'de son birkaç aydır yaşadığımız yoğun olaylar, gelışmekte olan ulkelerın yapyenı bır tehlıke ıle karşı karşıya olduklarını acık seçık ortaya koyuyor Endustrıleşmış ve kendılerını "modern sosyete" olarak nıteleyen ulkeler, gelışmemış veya ayıp olmasın dıye gelışmekte olan ulkeler dıye tanımladıkları ulkelerın doğasını, ınsanları dahıl tum canlı varlıklarını kendl refah ve yaşam standartları uğruna feda etmeyı bır hak saymaya ve bu doğrultuda gırışımlere başladılar Refahları ıçın surdurmek zorunda oldukları endustrıyel uretım ve yenı yenı kırletıcılerın yaratıldığı araştırma ve uygulamaların olumsuz sonuçlarını kendılerıne en az zarar verecek alanlara aktarmayı artık bır hak sayıyorlar Başka bır deyışle "gelışmış refah toplulukları" kendılerıne b'ır ayrıcalık tanımayı ve yepyenı bır "ırkçılık" turu yaratmayı uygun göruyorlar Halbukı uzerınde yaşadığımız dunya, doğası ıle, ınsanoğlu da dahıl canlı varlıkları ıle bır butundur Ozon tabakasının delınmesı gıbı, yapılan hergırışım dunyanın neresınde olursa olsun er geç tum dunyayı etkıleyecektır Buzdağı ve Antarktika Planlı cinayet Karadenız karasularımıza zehirli PCB ıle yapılan ınsanlık dışı saldırının, Irakiran savaşında zehirli gaz kullanılmasından ne farkı vardır? Her ıkısınde de ınsan ve doğaya bıle bile zarar verme söz konusu de ğıl mıdır? Yapılan ış resmen "taammuden ışlenmış cinayet" olarak nıtelendırılmolıdır Zıra, Karadenız ortamı, belkı de asırlar bo