Katalog

D O6 A C E V R E Nükleer savaşın çevresel sorunları Muhammet Keskin Jeomorfolog N Harbour limanında gelgıt olayının neden olauğu dramatık değışıklık Gelgit olayı enerjiye dönüşüyor Denizin başkaldırışı denetim altına alınıyor. Gelgit'ten enerji için en büyük proje Fundy Körfezi'nde tasarlandı. Çeviri: Ata Bilgili yılında J o Bph Conrad hem sevdığı hem de korktuğu denız ıçın şunları yazmıştı "Hlçbir ırkın, hlçbir yonetimin ustunluğunu kabul etmeyen denlz, hiçbir zaman, toprak glbl, Insanların isteklerine boyun eğmemlştir." Buna karşın ınsanlar yıne de denızın bu başkaldırışını denetımlerı altına almak ıstemışler, ancak teknolojı yakın zamana kadar bu konuda verımlı projeler uretememıştır Gunumuzde ıse denız enerjısını ortaya çıkarmak ve kullanmak teknık açıdan gerçekleştırılebılıyor Norveç'te, Japonya'da Kanada'da, Sovyetler Bırlığı'nde ve Çın Halk Cumhurıyetı'nde dalga hareketınden enerji sağlayan guç ıstasyonları kıyı şerıdı yerleşım merkezlerının elektrık gereksınımlerını karşılamakta kullanılabılıyor Kayıtları bulunan ılk denız gucu kullanımı, 1066 yılında Norman ıstılası sırasında Ingıltere'nın Dover limanı gırışınde kul'anılan ve gelgıt olayından yararlanarak çalışan blr değlrmendlr. Daha yakın zamanlarda gelgit istasyonları kuçuk bölgelere enerjı sağlanmasında kullanılmış, ancak elektrık motorlarındakı gelışmelerle bırlıkte ortadan kalkmışlardır Son yırmı yıl ıçınde, özellıkle Batı ulkelerının yabancı kaynaklı petrole bağımlılıklarının yarattığı sorunlar uzerıne denlzden enerjl elde etme düsünceslnde yenlden blr canlanma gorulmuştur Dover lımanın dakı gelgıt olayını enerpye dönuşturen değırmenden bu yana bu konuda çok buyuk gelışmeler olmasına rağmen gelgıt olayından enerjl elde etmek yıne de guncellığını yıtırmemış ve okyanusların gucunden yararlanmanın ekonomık ve etkılı bır yolu olmakta devam etmıştır Bu sıstem denıze açılan bır ırmağa ya da korfeze set çekerek ve setln arkasında bır gölet oluşturularak kurulur Böylece donuşumlu bır şekılde her gelgıt sırasında ıkı kez olmak uzere (bır yukselme bır de alçalma sırasında) gelgıt dalgalarından enerjı sağlanması olanaklaşabılır Denızın yukselışı sırasında bent kapaklarından (savaklardan) ıçerı gıren dalgalar elektrık uretmek uzere turbınlerı çalıştırırlar Denızın alçak zamanında ıse gölettekı su sevıyesı denızın su sevıyesının ustundedır Bu kez de mekanızma tersıne ışler ve göletten denıze akan sular turbınlerı ıkıncı bır kez elektrık enerjısı oluşturmak uzere döndururler Tek yönlu bır sıstemde ıse aynı prensıp 1906 çerçevesınde, sadece denız sevıyesı aiçaldığı sırada enerjı elde edılmektedır 25 milyon beygiri dizginlemek Dunyanın en guçlu ve en yuksek gelgıt olayı Kanada'nın doğu kıyısındakı Fundy körtezlnde oluşmaktadır Burada gelgıt dalga boyutları koyun ağzında ortalama 11 feet (3 35m) yukseklıkten, koyun ıçınde 50 feet (15,24m) yukseklığe kadar değışebılmektedır 1977'de bır kıyı analız raporu burada kurulacak bır gelgıt ıstasyonunun çıktısının % 90'ının ABD'ye ıhraç edılmesı halınde bıle, gerıye kalan enerjının Kanada'nın kuzey doğusundakı kalabalık bölgelerde kullanılmasının verımlı olabıleceğını ortaya koymuştur 1984 mayısında Nova Scotıa'nın Annapolıs Royal bolgesınde bır deneme projesı hızmete gırdı Annapolıs ırmağının ıkı yakasını bırbırıne bağlayan bır geçıtte kurulan ve tek yonlu sıstemın uygulandığı bu tesıs, gelgit hareketıyle ırmağın yukarı kısmınaçıkan suyu depoluyor ve su gelgıtın alçak zamanında denıze doğru akarken elektrık enerjısı uretıyordu Her gelgıt dönuşumu sırasında yaklaşık 6 saat çalışan tesıs, 3 saat sureyle deposuna su alıyor, daha sonrakı uç saatte ıse suyun akışından enerjı uretıyordu Tesıs 9 000 nufuslu bır şehre yılda 50 milyon kılovat saate varan bır guç urettl ve bu şekılde petrol Ithallnde 80.000 varilllk bir duşme sağladı Yuksek verımlı blr baraj ıçın yakından ın celenmekte olan bır başka bölge de Nova Scotıa'nın batısında Fundy körfezının ust kesımındekı Mınas Basın'dır Burada yapılması duşunulen 15 katlı ve 5 5 mıl (8 8 km) uzunluğundakı baraj dunyanın en buyuk barajlarından bırı olacaktır 128 turblnıyle de Colorado nehrindekı Hoover barajının şımdıkı çıktısının 3 katı enerjı uretecektır Bu bolgeyı gelgıtten enerjl üretimı Içın böylesıne elverışlı kılan faktor, aşağı yukarı her 12 saatte bır Atlantık Okyanusu'nun, körfezın ağzına doğru harekete geçmesıdır Bu şekılde su doğal guçlerce 60 mıl (96 5 km) uzunluğundakı bır bacanın ıçıne ıtılır Körfezın ıçındekı sık ve dar halıçlere kadar uzanan su ıçın artık yukarı tırmanmaktan başka yol kalmamıştır Böylece gelgıt 50 feet'e (15 24m) kadar yukselır Bu sırada Mınas körfezının ıçınden sanıyede 6 milyon feet kup (311400 m3) su akar Bu Mıssıssıppı nehrının Meksıka körfezıne açılan ağzındakı akış oranının tam 10 katıdır Maksımum duzeye ulaştığında bu guç 800 lokomotıfın ya da 25 milyon beygırın gucune eşıttır Böylesıne buyuk bır setın çevrede yaratabıleceğı olası zararlarla ılgılı ekolojık kaygılar barajın yapımını gecıktırmıştır Barajların yarattığı ortak problemlerden bırısı goç eden balık surulerıyle ılgılıdır Bılım adamları, ötekı barajlarda olduğu gıbı burada da mılyonlarca balığın santralın turbmlerıne sıkışabıleceğınden yaralanabıleceğınden ya da ölebıleceğınden kaygılanıyorlar Fundy körtezı ABD doğu kıyısı boyunca ırmaklardan kuzeye doğru goç eden tırsı balıklarının son hedefidır Göçun en yoğun olduğu zamanda 150 000'den fazla tırsı balığının gelgıt surecıyle bırlıkte Mınas ya da Cumberland körfezlerınde toplandığı gözlenmıştır Her balığın ıkı ya da uç hafta boyunca körfezde beslendığı duşunulurse, tek bır tırsı balığı en az yırmı kez turbınlerden geçmek zorunda kalabılır Yaz boyunca, aşağı yukarı on milyon erışkın balık ıle bır çok yavru (tum doğu kıyısı tırsı nufusunun yarısı) korfezın ıçıne gırer Kanadalı balıkçılık bıyoloğu Mıchael Dadsvvell turbınlerden geçecek balıklarda her gun ıçın yuzde elllye varan bir ölüm oranı hesaplamıştır Dadsvvell'e gore ölum oranı yuzde yırmı bıle olsa, Florıda'ya dek uzanan bu bölgede balıkçılık yıne de buyuk zararlara uğrayacaktır İngiliz araştırmaları Bu arada ingıltere ıle Noveç'te de genış çapta araştırmalar surduruluyordu 1974 ıle 1983 yılları arasında dalga enerjısı araçlan ıçın İngıltere 30 milyon dolar harcadı Uç yuzun ustunde araç projesı değerlendırıldı ve bunlardan on ikısı malı destek aldı Son analızlerde, elde edılebılecek olası enerjı mıktarının ulkenın toplam yalnızca yuzde altısını karşılayabıleceğı anlaşıldı Bu enerjıyı elde etmek Iskoçya'nın kuzeybatısında ve ingıltere'nın guneybatısındakı sahıl şerıdı açıklarında 600 mıle (965 6 km) kadar uzayan bır dalga toplayıcısı araçlar fılosunu gerektırıyordu En tyı durumda, yıllık 27 000 000 kılovat saatlık birçıktı umuluyordu kı bu da aşağı yukarı 20 milyon ton kömure eştı Ancak, araştırmalar zor denız koşullarında elektrığı ıletmekte ortaya çıkacak doğal problemlerden öturu elde bulunan kaynağın yalnızca yuzde yırmılık bır bolumu nun tuketıcıye ulaşabıleceğını gosterdı Buna ılgınç bır çözum, enerjıyı sahıle aktarmak yerıne "yuzen fabrıkalar" ıle yerınde değerlendırmektı Sanayıdekı kullanımlar sentetık sıvı hıdrojen yakıtı uretımını, açıkdenız alumınyum çalışmalarını ve ağır metallerın denızden elde edılışını kapsamaktadır Araştırmalar aynı zamanda okyanusun değışken ve sert koşullarında uygulanacak her turlu teknolojının getıreceğı doğal, çevre sel etkılerı ıçeren, sorunları da ayrıntılarıyla ortaya koydu Dalga enerjısı ıçın uygun alanlar, tıcarı değerı olan genış balık yataklarının bulunduğu yerlere rastlıyordu Gelgıt akıntıları uzerındekı etkısı, hayvan ve bıtkı ya şamındakı değışıklıkler gözle ya da radar ıle farkedılemeyen araçların yarattığı seyır kazaları, demırleme hataları sonucunda akıntıyla yer değıştıren araçların yarattığı tehlıkeler bu sıstemın olumsuz sonuçları olarak sayılmaktadır "Calypso L o g " ukleer bır bombanın üç turlu etkısı bulunmaktadır, 1Blast ya da şok etkısı 2 Termaı etkı 3 lyonıze radyasyon etkısı Nukleer bır bombanın patlaması ıle mılyonlarca derecelık sıcaklık, mılyonlarca atmosfer basıncı ortaya çıkmaktadır Sıcaklık etkıst termal etkı olarak da adlandınlmakta, böylece buyuk yangınlar ortaya çıkmaktadır 100 kT (kıloton)'luk bır bombanın patlaması ıle 5 km 500 kTluk bır bomba ıle 9 km, 1MT (Megaton)'luk bır bombanın patlamasıyla da 107 Km yarı capı bır alanda heı şey tumuyle yanıp yok Oluşan ruzgârlarla yangın buBu nedenle, şehırler petrol ve gaz stokları, ormanlar gıbı yanabılen her şeyden atmosfere buyük oranda duman ve kurum gırışı olacak, böylece atmosferı kefen örtusu olarak da adlandırabıleceğımız bır bulut tabakası kaplayacaktır Duman ve kurum bulutlu guneş ışınlarının çok buyuk bır bolumunun yere ulaşmasını engellerken kızılötesı ışınlar engellenmeden yere ulaşabılecektır Daha sonra gunduzun gece gıbı karanlık olacaktır Hava sıcaklığında da önemlı oranlarda duşuşler gorulecektır örneğın, dumanın mıktarı, kuzey yarım kurede 12x10 1 4 grama ulaşırsa, buranın orta enlemlerınde iO3O°C'lık bır sıcaklık azalması beklenmektedır Bu değere şehırlerın, petrol ve gaz stoklarının ya da ormanların her bırının yanması ıle ulaşmak mumkundur Kaldı kı, nukleer bır savaşta hepsının yanması beklenır Işte, buyuk olçeklı boyle sıcaklık duşuşune "nukleer kış" adı verılmektedır Dığer yandan 1 megatonluk bır patlama ıle ozon tabakasının %70'ı tahrıp olacaktır Oysa olabılecek nukleer bır savaşta toplam mıktarı 50006500 MT'a ulaşacak bır çok patlama beklenmektedır Bundan başka yeryuzu, yeraltı ve yeryuzu yakınında meydana gelecek patlamalardan oluşacak basınçla kı, bız buna blast ya da şok etkısı adını vermıştık, atmosfere onemlı oranda toz gırışı olacak, bu da daha once sozunu ettığımız duman ve kurumun guneş ışınlarını engelleyen özellığıne katkıda bulunarak soğumanın daha da şıddetlı olmasına neden olacaktır Hele bu tozların mıkrometreden daha kuçuk boyutta bulunacakları troposferı geçıp, hava hareketlerının çok az görulduğu stratosfere gırecek olursa, burada çok daha uzun sure kalması ıle sonuçlanacaktır Böyle bır nukleer kışı atmosferın daha durağan bır hal almasına neden olacak, bu yuzden yağışlar da kesılecektır Öte yandan yağışa bağlı tarım yapan gelışmemış ya da az gelışmış ulkelerle, Muson yağışlarının kesılmesı ıle G Doğu Asya ve Afrıka ulkelerı başta olmak uzere tarım alanları etkılenecek, ortaya çıkan yıyecek sıkıntısından ınfılâk etkısındekı kadar ınsan yaşamını yıtırebılecektır Sıcaklığın ortalama değerınde görulebılecek 10°C'lık bir duşuşun, tum tarım urunlerını önemli oranda tahrıp olması ıle sonuclanacaktır. SONUÇ: Nukleer bır savaşın buyukluğu oranında atmosfere duman, kurum ve toz gırışı olacaktır Bunun sonucu tum ekolojık sıstem altust olacak, zaten sınır değerıne ulaşmış bırçok çevre sorununda bır daha gerıye dönuşu olmayan yaralar açacaktır Tum bu olaylardan nukleer bır sılahın ne demek olduğunu bılmeyen Afrıka'dakı Bantu kabılelerı dahıl tum ınsanlık etkılenecektır