Katalog

T E K N O L O J İ D O 6 A B İ L İ M Y A Y I N UmutlarHidrojen yakıtında En temiz yakıt olarak hldrojenin kullanım kolaylığı konusunda yeni gelişmeler var. H ıdrojen geleceğın yakıtıdır Temız pak yanar, yanma suresınde de sadece su "artar", ustelık çok az mıktar hıdrojenle çok buyuk mıktarda enerjı elde edılebılır Gu venlığı konusunda kuşkular bulunmasına rağmen, hıdrojen "taraftarları", dığer yakıtlardan daha tehlıkelı olmadığını savunmaktadırlar Bıosferde hıdrojen atomlarının bolluğu ve hafıflığı gıbı avantajları ıse hıdrojenı, önumuzdekı yuzyılda belırlı alanlarda tercıh edılen yakıt halıne getırebılır Hıdrojen ozellıkle havacılıkta geleceğı olan bır yakıttır Otomobıl uretıcısı MercedesBenz de hıdrojen hakkında "cıddı nıyet" beslemektedır Halen hıdrojenı depolayabılecek kımyasallar araştırılıyor Ancak, hıdrojen bır yakıt olarak yaygınlıkla kullanılabılmesı ıçın önce hıdrojen elde etmenın ucuz ve verımlı bır yolunu bulmak gerek Hıdrojen kömur, doğalgaz've petrol gıbı fosıl yakıtlardan elde edılıyor Bunların her bırı de kendı başına değerlı bırer yakıtten, tutup onlardan hıdrojen elde etmek abes kaçıyor Uzun vadede en verımlı hıdrojen kaynağı hemen hemen tamamen su olacak Araştırmacılar buyuk ol çeklerde suyu ayrıştırmanın daha lyı yollarını arıyor Bu noktada alkol, kullanılır bır başlangıç noktası oluşturabılır Iskoçya'dakı St Andews Unıversıtesı'nden kımyagerler Davıd Morton ve Davıd ColeHamılton etanolden hıdrojen yakmanın hızlı ve verımlı bır yolunu buldular Doğal asit yağmuru zararsız Sanayi bölgelerinden uzak yörelerde de asit yağmurlarının varlığı anlaşıldı. Çeviri: Füsun Yasar Şaşırtıcı bir olgu Türkiye'de Toplumsal Değişme ve Çevre Sorunlarına Duyarlılık TÜRKtTİ'Df TOPIUMSAL OECİŞME SORUNURINA DVVARUUK T 14 Ancak bu reaksıyonu başlatmak ıçın önemlı mıktarda enerjı gerekıyor Bu yuzden bu yontemın kullanışlılığı ışığın gereklı enerjıyı sağlayacağı fotokımya sal teknıklerın gelıştırılmesıne bağlı St Andrews'lu kımyacıların hıdrojen elde etme yontemı aslında çok guzel Çunku buldukları reaksıyon sadece etanolun her molekulunden hıdrojen elde etmekle kalmıyor ayrıca bır başka değerlı yakıt olan metan da yan urun olarak or taya cıkıyor lyı guzel de hıdrojen elde etmek kolay olsa, odun komur peşınde koşmaz hepımız evlerımızde 'kaçak" hıdrojen elde edıp yakıt sorununu kokunden çozerdık Ama ış oyle basıt değıl Hıdrojen eldesı ıçın gereken reaksıyon en az uç farklı tıpte ve uç aşamalı olarak gerçekleşıyor Her ayrı tıp reaksıyon uygun katalızorler gerektırıyor, bu da reaksıyonu pahalılandırıyor ve çeşıtlı katalızorler olan bır molekul bulmalarıdır Bu molekul Rodyum Cl'dur Bu katalızör gerçekten yuksek oranda hıdrojen uretmektedır Katalızorun her molekulu saatte 100 hıdrojen molekulu uretmekte dır ilk reaksıyonda ulaşılan en lyı oran saatte 20 hıdrojen molekuludur Kaldı kı katalızör bu hızını saatler boyu ko ruyabılmektedır Katalız ışlemının nasıl olduğu ıse çok ayrıntılı Ancak şımdı hedeflerden bırı katalızorun kesın doğasını aksıyon tar zını tanımlamaktır Bu başarılabılırse re aksıyonu kullanılan mıktarı azaltacak yonde duzenlemek mumkun olacak oulouse'dakı Paul Sabatıer Unıversıtesı araştırmacılarından JeanPıerre Lacaux ıle Jean Servant, olayı doğrulamak ıçın Afrıka'ya gıttıler Fıldışı Kıyısında, Atlantık Okyanusu'ndan 50 km ıçerıde, tropıkal orman bölgesınde, her turlu sanayi ışletmesınden uzakta ufak bır merkez olan Ayame'ye yerleşen araştırmacılar, 1983 ve 1984 yıllarında bır dızı ölçumler yaptılar İlk tespıt ettıklerı nokta, yağmurların net bır şekılde asıt yuklu olduklarıydı Aslında, havadakı karbon gazından dolayı, tum yağmurlar az çok asıt ıçerır Ph ölçeğıne göre asıt ortalaması 5 6'dır Bu ölçek 1'den 14'e kadar numaralanmıştır Bu logarıtmık ölçeğın uzerındekı bır unıtelık yağış, asıdıtenın 10 ıle çarpımına eşdeğerdır 1 en fazla, 14 ıse en duşuk asıdıteyı gosterır Yağmurların, Ph değerının 5 6'dan az olduğu Ayame'de ortalama 5 dolayındaydı Buna karşın asıdıte ıse sanayi bolgelerındekı oranla kıyaslanabılecek 3 9'a kadar yukselebılıyordu Ayrıca asıdıte oranı mevsımlere gore de değışıyordu Denızden gelen hava akımlarının, bazık olan ve dolayısıyla asıdı nötrleştıren kalsıyum sulfat ve kar bonat zerrelerıyle çolden gelen zengın hava akımlarıyla karşılaştığı kurak mevsımde, yanı yılbaşında asıdıte en duşuk duzeydeydı Iç tropıklerden gelen cephenın kuzeye doğru yol aldığı yağmur mevsımınde ıse asıdıte artış gösterıyordu Fabrıka bacalarından uzakta, bu asıt yağmurlan nasıl açıklanabılır? Okyanus uzerınden gelen hava, olayı kısmen yanıtlıyor Ancak ozellıkle sulfatlardan oluşan bu hava akımı oldukça zayıftır Oysa bu yağmurların toplam asıdıtesının yuzde 67'sının yarısı sulfurık asıtten, dığer yarısı ıse nıtrık asıtten ılerı gelmektedır Aslında bu ıkı asıt, ekvatordakı tropıkal ormanların zemınındekı çok yoğun bakterıyel aktıvıteden kaynaklanmaktadır Kuzey yarıkuredekı ormanlarda da rastlanan bu olay, ekvator örneğınde önemlı artışla ortaya çıkıyor Bu bolgede bıtkı turlerının dev boyutlarda ve bol mıktarda olması, ayrıca toprağa duşen maddelerın sayı yönunden zengınlığı, ilk nedenler olarak göze çarpıyor Buna ılaveten, 25°'nın hıç altına duşmeyen sureklı yuksek ısı, organık maddelerı mıneral kompozelere dönuşturen bakterılerın gelışmesını hızlandırıyor Burada, 10 cm kalınlığındakı bır kuru yaprak tabakasının bırkaç hafta ıçınde yok olması mumkun Bakterılerın mayalanması sonucu hıdrojen sulfur (H2S), kukurtdıoksıt (SO2) ve azot oksıtler (NO ve NOj) açığa çıkar Bu gazlar OH radıkallerı ve havadakı dığer molekullerle bırleşerek oksıtlenır ve sulfurık asıt (SC^Hj) ıle nıtrık asıt (NO3H) gazlarına donuşurler Oysa bu bolgeler, OH radıkallerı yönunden çok zengındır Bunlar aşağı atmosferdekı (OJ ozonun, molekuler oksıjen (OJ ve monoatomık oksıjen (O) olarak ayrışmasından meydana gelır Bu serbest oksıjen, çok guçlu guneş ışınlarının da etkısıyle, OH radıkallerı meydana getırmek ıçın yörede bol mıktarda bulunan su buharı ıle derhal reaksıyona gırer Bu şekılde meydana gelen asıtlı mıneral kompozeler bulut damlacıklarıyla bırleşır ve yağmur yağdığında yenıden toprağa duşerler Bu yağmur nıspeten verımsız toprağı doğal şekılde gubreler Işte, Ayame'de tespıt edılen yuzde 67 asıdıtenın kaynağı bu şekılde açıklanıyor Asıdıtenın gerı kalan yuzde 33'u ıse organık asıtlerden oluşmaktadır Oysa bu rakam, sanayi kentierı uzerınde, bına yakıtı ve taşıtiarın neden olduğu hıdrokarburlerın yanması nedenıyle duşen yağmurlarda gorulen yuzde 510 asıdıte ile kıyaslandığında, oldukça fazladır Doğanın bır surprızı daha var Bazı ekvatoral ve tropıkal bıtkıler, kolaylıkla terpene ve ısoprene gıbı hafıf hıdrokarburler salar ve bunlar, yukarıda sözu edılen OH radıkallerının etkısıyle aldehıt şeklınde oksıtlenırler Bu oksıtlenmenın devamı olarak aldehıtler organık, formık, asetık asıtler uretırler Soz konusu organık asıtler, bakterılerın etkısıyle değışıme uğrarlar ve mıneral asıtlerın aksıne, zararlılıkları ortadan kalkar Özetleyecek olursak Asıt yağmurlarının etkısı uzun surelı olduğunda zaman, asıdıtenın yok olmasına fırsat verır Aksıne, bu etkı derhal ölçulduğunde, orneğın Ayame'dekı ormanlar çevresınde kısa surede hasar gorulebılır Oysa bu bölgedekı ormanların durumu hıç de kötu değıldır Öyleyse asıt yağmurlan sadece kuzey yarıkurede mı zararlı oluyor? Ve neden? Çevre kırlenmesınde tek suçlu onlar mı? Uzmanlar ışte bu sorulara yanıt arıyorlar Bu arada Lacaux ıle Servant gözlemlerını surdurmek uzere Fıldışı Kıyılarında ve Kongo'da araştırma merkezlerı kurdular En son bulguları ıse rekor bır rakam Yağmurların toplam asıdıtesınde yuzde 80'e varan organık asıtler' (Sclence et Vle) Şevket özdemır, Palme Yayınları, Ankara 1988 211 s Türkiye'de Toplumsal Değişme ve Çevre Sorunlarına Duyarlılık, Dr Şevket özdemır'ın, ekonomık ve toplumsal değışmenın kışılerın çevre sorunlarına bakışını nasıl etkıledığıne ılışkın doktora tezınden kaynaklanan bır yapıt Tez danışmanı Prof Dr Ruşen Keleş'ın önsözde belırttiğı gıbı, ulkemızde çevre sorunlarının önemı gıderek artmakla blrllkte, bu sorunların toplum tarafından nasıl algılandığına ılışkın yeterlı araştırma yapılmamıştır Dr Özdemır, bu boşluğu gıdermeye yönelık çalışmasında Ankara, Istanbul, Zonguldak ve Çankırı'da seçılmış kımı bolgelerde yapılmış anketlerle çevre sarunlarına duyarlılığı sosyoekonomık boyutlarıyla ıncelemekte Ev ve ışyerlerınde gerçekleştırılen bu çalışmada, kışılerın, kır ya da kent kokenlı olmaları, cınsıyet, yaş, eğıtım durumu gıbı etkenlerın yanı sıra, kaynak kullanımı, mulkıyet hakkı, sanayıleşme, çevre kırlılığınin toplumsal malıyetı vb konulardakı göruşlerınin, çevre sorunlarına bakışlarını nasıl etkılediği ırdelenmekte Anket Sonuçları Dr Özdemır'ın 500 kışılık bır orneklem uzerınde yaptığı anket çalışması, çevre sorunlarının köylerden kentlere doğru gıdıldıkçe nufusla blrllkte arttığını ortaya çıkarmış bulunmakta Çalışmanın dığer sonuçları arasında, çevre sorunlarına ılgının eğıtım duzeyı ıle bırlıkte arttığı, bu konuda genellıkle erkeklerın kadınlardan, gençlerın de yaşlılardan daha duyarlı oldukları gıbı gozlemler sayılabılır Çevre sorunlarına en çok bılım adamlarının, en az da çıftçılerın duyarlı olduklarını ortaya çıkaran anket, aynı zamanda bu alandakı yayınları okuyanların konuya daha çok ılgı duyduklarını da göstermekte Nıtekım çevre konusunu ele alan eğıtım programlarını ya da bu alandakı yayınları ızleyenlerın bu konuda daha duyarlı oldukları anlaşılmakta Ayrıca kaynak kullanımı ve çevre sorunlarına duyarlılık arasında doğru uzantılı bır ılışkı bulunduğu gıbı, "devletın ekonomik faalıyetlere karışmasından yana olanların çevre sorunlarına olan duyarlılık derecelen, söz konusu göruşun karşıtı göruşte olanlara oranla daha yuksektır" Dr Özdemır, yapıtında Turkıye'dekı gelışmelerı sergıledığı gıbı, okura çevre sorunları konusunda ulkemızle gelışmış ulkeler arasında bır karşılaştırma yapma olanağı da sunmakta D