Katalog

S A Ö L I K L I B E S L E N M E Okullarda süt yeniden başlatılmalı Çocuklar, büyümeleri ve gelişmeleri için gerekli fosfor ve diğer mineral maddeleri, süt şekerilaktoz, vitaminleri ve yağları yeterince alamıyor. "Okul sütü" bu açığı kapatacağı gibi, Türklerde sık görülen laktaz enzimi eksikliğini de giderecektir. Prof. Dr. Tumer Uraz A.U. Zir.Fak.Sut Teknolojisl Anabilim Dalı kul Sutu", Ingılızce 1 School Mılk" sözcuklerının karşılığı olup, okullarda her gun çocuklara sut ıçırme programının adıdır Gelışmış olarak nıtelendırdığımız bırçok ulkede çok onceden uygulamaya konulan, Kenya, Tayland ve komşumuz Iran gıbı ulkelerde de 10 yıldan berı tanınan bu program, bızde maalesef pek bılınmez, hatta adı bıle yadırganır Genellıkle 518 yaş kuşağını kapsay<în bu program ıçınde, kımı ulkelerde kahvaltı ya da oğle yemeğı ıle bırlıkte, kımılerınde de ders aralarında çocuklara 200250 ml sut ıçınlmektedır Çocuklar, bu yaş aralı ğında hızlı bır buyume ıçınde bulunduklarından, gereksınımlerı olan enerjı, mıneral madde, proteın vb nı yeterince alamamaktadır Bu durum gelışmış ulkelerde de gozlenmektedır Kuşkusuz ekonomık ve kulturel duzeyı gerı ulkeler ıçın konu, daha da onemlıdır 10 yaşındakı bır çocuğun alması gere ken gunluk proteın mıktarı yetışkın bır kışının ıkı katına eşıttır (her kg vucut ağırlığı ıçın 0 9 g a karşılık 1 8 g ) Bılındığı gıbı proteınler, vucutta hucre ve dokuların oluşmasında rol oynar, buyume ve gelışmeyı sağlar Geleceğımızın guvencesı olan çocukların buyume ve gelışmesı ıçın gerekli olan fosfor ve dığer mıneral maddeler karbon hıdratlar (sut şekerı = laktoz), vıtamınler yağ vb nın sağlanmasında da fark ve açıklar vardır Yapılan bır çalışmada Ingıltere'de 510 yaşındakı çocukların % 8'ının, 1418 yaş çocuklarının da % 20'sının kahvaltı yapmadan okulagıttığı belırlendı Örneğın, bu değerın Sıngapur'da genel bır bıçımde % 12 dolayında olduğu goruldu Bu demektır kı, onemlı bır mıktar çocuk okul dönemınde 1618 saat gıbı uzun bır sure aç kalmakta Boyle bır olgu, çocukların bır takım fızıksel rahatsızlıklarına ve sınıftakı başarı duzeylerının duşmesıne neden olmakta Zaten normal şartlarda da çocuk bunyesı kendısıne gereken mıktardakı enerjı ve bazı maddeleri son derse kadar depolayamaz Onun ıçın bu enerjı ve maddelerın teneffusler arasında yenılenmesı gerekır Ayrıca çocuklara ders aralarında sut verılmesı onların zıhınsel gelışım ve etkın O lıklerının artmasını sağlamakta, mantıklı ve soyut duşunme yeteneklerını yukseltmekte, zıhınsel esneklıklerını olumlu yönde gelıştırmekiedır Hatta, okulda çocuklarına sut ıçeren bazı ulkelerın belırlemelerıne gore program sırasında, • Okullara devam oranı artmış ve dersle re ılgının gelışmesıyle arıtmetık vb derslerde başarı duzeyı yukseldı • Çocuklarda sakınleşme ve lyı arkadaş lık ılışkılerı görulmuş, cam kırma ve okul malına zarar verme gıbı olayların azaldı ğı saptandı • Orneğın Portekız'de 5 yıllık sure ıle yapılan bır araştırma sonucunda çocuklar arasında guatr hastalığı yaygınlık oranının % 52'den % 9'a duştuğu belırlendı Türkiye'de durum nedir? Bu yazıyı okuyanların önemlı bır bolumu 1950'lerın sonundan ıtıbaren, yurtdışından ulkemıze yardını olarak gıren yağsız suttozlarının bırçok ılkokulumuzda su ıle karıştırılmak suretıyle ders aralarında oğrencılere verıldığını anımsayarak, az once değınılen uygulamanın Türkiye'de de 30 yıl kadar once başlatılmış olduğunu one surebılırler Ancak o yıllarda ılkokulda bu uygulamayı yaşayan, şımdılerde ıse ılkokul ya da ortaokulda çocukları okuyan ve yaşları 3540 dolayında olan bır neslın, bugunlerde bıle ozellıkle sıvı sutten nefret ettıklerı ve dunyanın en değerlı bır besınını tuketmek ıstemedıklerı gözonune alınırsa, adı geçen uygulamanın yarar yerıne zarar getırdığı sonucuna ulaşılır Elımızde yapılmış bır araştırma bulunmamakla bırlıkte, şu arıda Türkiye'de ılk ve ortaokul çccuklarının anne v3 babası olan bu grup velının çocuklarına da yeterince sut ıçırdıklerıne (ışın parasal yönunu ayrı tutmak şartıyla) ınanamadığımızı kışısel gözlemlerımıze dayanarak belırtmek ısterız Bu başarısız olayın çeşıtlı nedenlerı vardır Ilk once ulkemıze gıren yağsız suttozlarının ne ıçme sutu, ne yoğurt ne de pey nıre tek başına ışlenebılen bır urun olmadığını belırtmek gerekır Cok değerlı besın oğelerını ıçeren suttozunun anılan urunlere ışlenmesı en azından yağ ve su oranı bakımından normal sut duzeyıne getırılmesıyle mumkundur Kaldı kı çocuklar, normal pastörıze sutu bıle bınbır nazla tuketmektedır "Okul Sutu" programının uygulandığı ulkelerın çoğunda sutler çıkolata, çılek, muz, cevız vb aromalı ya da şekerlı olarak sade sutu alamayan oğrencılere verılmektedır Ikıncı olarak Mıllı Eğıtım kuruluşumuzun bu alandakı yetersızlığınden soz edılebılır Bunu, yalnızca 30 yıl kadar oncekı uygulama değıl, bakanlık bunyesınde şımdı bıle anılan ışlerı ustlenecek ve yurutecek bır bırımın bulunmaması gostermektedır Nıtekım ıkıuç yıl once bırkaç kentımızın bazı ılkokullarına dağıtılan pastörıze sutlerden gazetelerde olumsuz bıçımde söz edılmesı bakanlığı bu ışten vazgeçırmıştır ' Okul Sutu" programının yurutulduğu ulkelerde çok değışık uygulamalar gormekteyız Suz gelımı, Japonya ve Isveç gıbı ulkelerde sutle bırlıkte oğrencılere yemek de verılıyor ve tum masraflar devlet tarafından karşılanıyor Bazılarında ıse yalnızca sut dağıtılıyor ve devlet sut parasının ya tumunu ya da bır bolumunu sağlıyor Herhangı bır kımseye sut tanıtılmaya çalışılırken çok onemlı ıkı özellığınden soz edılır Bunlar sutun buyutme ve yaşatma ozellıklerıdır Yanı sut, yenı doğmuş bır yavrunun hem buyumesı, hem de yaşaması ıçın doğa tarafından armağan edılmış bır besındır Bu bakımdan sutun bıleşımınde, bır canlının gereksınımı olan tum maddeler dengelı bır bıçımde bulunur Tum bu nedenlerın yanı sıra "Okul Sutu" programının Turkıye açısından başka bır onemı daha var Dunyanın bazı yörelerındekı gıbı Türkiye'de de "laktoz ıntoleransı adı verılen ve sıvı sut tuketımını engelleyen fızyolojık olaya çokça rastlanmakta (bazı araştırmalara gore °/o 40'a yakın duzeylerde) Bunun nedenı, sutun bıleşımınde yer alan sut şekerını (laktozu) bağırsakta parçalayan "laktaz" enzımının kalıtsal olarak bızlerın sındırım sıstemınde yeterince ya da hıç bulunmamasıdır "Laktaz" ya da "betagalaktozıdaz" adı verılen bu enzım, ınce bağırsakta salgılanmakta ve sut şekerını (laktozu) glıkoz ve galaktozdan oluşan alt urunlere parçalayarak sındırımı sağlamakta Bu enzımın yokluğunda, parçalanmayan ve hıgroskopık karakterlı olan sut şekerı ınce bağırsakta, (kolıform grubu) bakterıler ıçın uygun bır besı yerı oluşturur Genellıkle vucut sıcaklığında hızlı fa alıyet gosteren bakterıler, bu kez sut şekerını parçalar ve hıdrojen gazı çıkışına neden olurlar O yuzden adı geçen enzımın yokluğunu çeken kımselerde sut alımından ya kısa bır sure sonra ya da en geç 12 saat ıçınde aşırı gaz, şışkınlık ve dıare (ıshal) belırtılerı görulur 1986'nın başında Ankara'nın bazı ılkokullarında çocuklara ıçırılen sutun ardından başgosteren bu tıp olaylar gazetelerımıze Çocuklar Sutten Zehırlendı ' bıçımınde manşet olmuştu Eskıden laktaz enzımı salgılanması ye nıden sağlanabılır bır madde sanılıyordu Fakat bunun oyle değıl, nesıller boyu cjuşan ve "mutasyon" adı verılen genetıksel bır olayın sonucu olduğu bugun ıçın belırlenmış bulunmaktadır Gerçı bazı ye tışkınlerde, 15 gun sureklı sut alınmasıy la yukarıda anılan rahatsızlıkların ortadan kalktığı one suruluyorsa da, duzelmenın sındırım sıstemındekı alışkanlıktan ve bağırsak florasının yenı duruma adaptasyo nundan ılerı geldığı soylenmektedır Türklerde görulen laktaz enzımı eksıklığı, ıçme sutu yerıne sut şekerı (laktoz) ıçerığı duşuk olan yoğurt ayran ve dığer fermente sut urunlerının asırlardan berı, hem de fazlaca tu*(etılmesınden kaynaklandığı savına dayandırılmaktadır Sut şekerı ya da laktoz, sutun kuru maddesını oluşturan oğelerın mıktar bakımından en onde gelenıdır Inek sutunde % 4 5 dolayında bulunan bu madde (ınsan sutunde % 6 5), kuru madde ıçın de % 37 gıbı bır orana sahıptır Sut şekerını, sutte bulunan bır enerjı oğesı olarak gormemehdır Ozellıkle çocuklar açısından başka yararları da olan, besın değerı yuksek bır maddedır 1 Sut şekerının en onemlı rollerınden bırısı, bağırsak cıdarından kalsıyjm ve fosforun kolayca emılmesıne yardımcı olmaktır Ozellıkle D vıtamını ıle bırlıkte ıskelet oluşumunda sut şekerının buyuk etkısı bulunur Sut şekerı aynı şekılde, vucudun proteın ve yağdan da lyı yararlanmasını kolaylaştırır 2 Daha önce değınıldığı uzere sut şekerının parçalanma urunlerınden olan galaktoz, beyın ve sınır sıstemının oluşumunda gerekli bır karbonhıdrattır 3 Bagırsak sıstemı ıçınde, dığer karbonhıdratlardan ayrı olarak asıt tıpı bır fermantasyon sağlayan sut şekerı, az önce değınıldığı uzere, vucudun kalsıyumdan yararlanma derecesını yukseltmekte, ıstenmeyen mıkroorganızmaları ortadan kaldırmakta ve bağırsakların duzenlı çalışmasını sağlamaktadır Unutmamalıdır kı doğada sut şekerının (laktozun), sutten başka herhangı bır kaynağı yoktur 198687 ders yılında 8 5 mılyona yak laştığı varsayılan ılk ve ortaokul oğrencı sayısı (ıkı oğretımın bırleştırılmesı duşunulduğunden) gözonune alındığında, devletın buyuk bır yuk altına gıreceğı savının caydırıcı etkısı altında kalınmamalıdır Okulların bulunduğu yerlere gore değışıklık gostermek koşuluyla, velılerı % 5% 25 arasındakı oranlarda masrafa katarak ve sureklı pazar olması nedenıyle ımalatçı ku ruluşlardan sutun, belkı de % 30'a vara bılen oranlarda ucuz alınabıleceğını duşunerek, önce buyuk kentlerın gecekondu yörelerı pılot bolge olmak suretıy le rahatlıkla bu ışe bır yerınden başlanabılır 4 Beş Yıllık Kalkınma Planında (19791983) " oncelıkle ılkokul ve oncesı eğıtım kurumlarında, hastaneler ve bakımevlerınde sut ıçılmesı devletçe desteklenecektır" (S 494, Md 21) şeklın de bır hukmun bulunmasına karşın, şu ana kadar herhangı bır şeyın yapılmamıs olması, baştan berı değınılen ıhmalın son bır orneğı olarak acı şekılde onumuze çıkmaktadır l, Sonuç