Katalog

M Ü Z EC İ Lİ K K IMY A Bilim ve teknoloji müzeleri Baştarafı 1. Sayfada bakmaya başlayacaksınız ' Okuduğunuzda evınızde oynanabılecek bır oyun gıbı gozuken bu deney gerçekte Amerıka'da bır bılım muzesının Ekoloji' başlıklı serqı bolumunde yer alıyor Bınanın caddeyp bakan genış cam yuzeyının onunde duran gorevlı her gun aynı sozler le zıyaretçılerı bu oyuna katılmaya çağırı yor Bılım ve teknoloji muzelerı, temel konuları nedenıyle zıyaretçılerı pasıf ızleyıcıler olmaktan çıkartıp katılımcı olmaya çağıran sergı bırımlerınden oluşan eglence merkezlerı kımlığıne burunme yolundalar Dunyadakı pek çok örnek, vıtrın arkası sergılerı yavaş yavaş devre dışı bırakıp salonlarında çoğunlukla etkıleşımlı bırımlere yer vermeye başladılar Bılımın kendısı bır htpotez kurulması, ılgılı deneylerın yurutulmesı, ılışkılerın belırlenmesı ve bır yanıta ulaşılması ıle tanımlıdır Muzelerde yer alan katılımlı sergı bırımlerı de aynı yolu ızlerler Bır ya da bır dızı sunuş ıle bır hıpotez kurulur, kışı yaptığı deneylerle olası yanıtları arar ve bır sonuca ulaşır Önemlı olan, penceredekı resım gıbı, kışının vardığı sonucu somut bılgı olarak saklayabılmesı, yaşamda benzer olaylarla karşılaştığında da bu bılgıyı hatırlayabılmesıdır Yaygın tanımıyla ' bır bılım muzesı herkese açık bır okul gıbıdır Dıledığı konuya eğılmekte kışıye tam bır ozgurluk tanır, her yaşa hıtap eder ve bıreye kendı kendıne araştırma yapma bılıncı kazandırır Topluma daha ust duzeyde bır yaşam bıçımı sağlayacak en etkın kurumlardan bırıdır' (1) Bır bılım muzesı zıyaretçısı, muzenın ka pısından ıçerı gırdığınde o gune kadar edındıgı bılgı bırıkımını de beraberınde getırır Bu, gelen zıyaretçı sayısı kadar değışık davranış bıçımı, bılgı bırıkımı ve yaklaşım farklılığı demektır Goruluyor kı, bılım muzelerının hedefledığı yaygın eğıtımın başarısı, sergı bırımlerının tasarımı ıle doğru orantılıdır Sergıler bılım muzelerının can damarlarıdır Bır yandan zıyaretçılere eğlencelı oyunlar sunarken dığer yandan ılgılı konu hakkında temel fıkırlerı aktarabılmelı, kı şının o yondekı oğretımıne onayak olup yedıden yetmışe tum zıyaretçılere hıtap edebılmelı, henuz ılgı alanı belırlenmemış ılkokul oğrencısınden konunun uzmanı olmaya aday arastırmacılara kadar her tur ılgıye cevap verebılecek kapasıteyı bunyelerınde tasıyabılmel.dırler Gunumuzde bılım ve teknolo|i muzelerı bu çok yonlu egıtıcı sorıımluluklarını ye rıne getırırken, sergı bırımlerının merak uyandıran çekıcı havası ve sergı duzenlerının ferah tasarımı ıle de kullanılan alanlarda canlı cıvıl cıvıl bır atınosfer yaratmaya çalışıyorlar Bu çabanın nedenı, ılk aşamada zıyaretçılerı kapıdan ıçerı çekıp, ardından argo deyımıyle çaktırmadan bırşeyler oğretebılmeyı ve sonunda aynı yere ılerıde tekrar donmeyı planlayan kışıler olarak uğurlamayı başarabılmektır 'Çak tırmadan' oğretmenın altında yatan temel hedef, bılgılerı zıyaretçının "acaba yapa Kumdan da plastik yapılır mı? İnsanlar pek çok yapay yapı malzemesini maddelerin kimyası ile oynayarak yaptılar. Tunç çağında, ilk alaşım olan tunç (bronz) ile, başlayan malzeme biliminin öyküsünün yakın basamaklarından birisi de silisyumlu polimerler, ama hiç kuşkusuz sonuncusu değil.. ömer Kuleli Osman Gürel eryuzunde en çok bulunan element % 49'luk payı ıle oksıjen, ama bız sıze bugun ağırlıkça % 26, atomca % 173'luk payı ıle sılısyumdan soz edeceğız Bu ıkısı beraber kum yaparlar, sılıkat mınerallerı yaparlar Oksıjenın marıfetlerını hep bılırız, ya sılısınkıler? Şıkago Bilim ve Endustn Muzesı Temel Bılım ler Bolumu'nde Nobel Bılım Salonu bılır mıyınV " ya da ' ya yapamazsam ya bılemezsem " tedırgınlığını yaşamadan kendı seçtığı oyunlarla kendı kendı sıne edınebılmesıdır Bır bılım muzesı yalnızca sergılerden oluşmaz Konserler, fılm gosterılerı, hafta sonu gezı programları, konferanslar, semınerler, yaz okulları, atelye çalışmaları çeşıtlı hobby kuluplen ve bunlara benzer etkınlıkleı tamamlayıcı unsurlardır Gunumuzde pek çok muze, sergılerının hazırlandığı buro ve atelyelerını de zıyaretçılere açık tutarak bır temel fıkrın bır sergı bı rımıne donuşumunun tum evrelerını gor melerını ve yaşamalarını sağlamakta Toparlayacak olursak, bılım ve teknoloji muzelerı 1) Her yaştan ve her kulturden ınsana hızmet veren bılımsel kuruluşlardır 2) Bılımsel alanda ulusal değerlen oluşturan, koruyan ve gelıştıren okullardır 3) Yalnızca yaygın eğıtımı amaçlayan eğlendırmeyı on planda tutan kultur odak larıdır Bılım ve teknoloji muzelerını kısaca ta nımlamayı amaçladığımız yazımızı Bang kok Bılım ve Teknoloji Muzesı Muduru'nun "madalyonun dığer yuzu ne ışaret eden sozlerı ıle noktalıyoruz "Bılım muzesınde bılımı çok basıt ve doğal sergıleyın Konuları olabıldığınce açık ve net anlatın Konuyu hıç bılmeyen sı radan zıyaretçılerı hedeflıyorsanız kı oy le olmalıdır onu bır ılkokul oğrencısı gıbı duşunun Kendı uzmanlık dalı dısında her kes bır ılkokul oğrencısı sevıyebindedır Ve gerçekten muzenızı oyunların ve de neylerın zıyaretçıyı katılmaya çagırdıgı bır eğlence merkezı olarak dusunuyorsanız kı en doğrusunu yapıyorsunuz her şeyın her an kırılıp bozulabıleceğını duşunerek tasarlayın ve daha ılk gun elınızde takım çantası, onarım ıçın hazır bekleyın (2) Y Doğada çok özel konumları olan ıkı elementın ınsan zekâsı karşısında molekullerını eğerek bukerek neler yapabıldıklerıne kısaca göz gezdırelım Bu ıkı elementten bırı karbon, dığerı sılısyum Yeryuzundekı her karbon atomuna karşı 35 tane sılısyum atomu var Karbonun yaşamının temelı olduğunu, bunun da atomlarının bırbırlerı ıle çok değışık bıçımlerde bırleşmelerınden kaynaklandığını bılıyoruz En yalın hıdrokarbon olan metondan başlayıp yuzlerce bınlerce karbon atomundan oluşan zıncırlere dek uzanan bu yaşam zıncırının benzerı neden sılısyumun doğal bıleşıklerı arasında görulmuyor'7 Karbon, organık evrenın temel taşı ıse, sılısyum da ınorganık evrenın temelı Ama doğada rastlanan bıleşıklerın sayısı çok az Her mıneralde bulunan, tum metallerın arkadaşı olan sılısyum atomu her nedense onlarla pek kırr yasal bıleşıkler yapamıyor, kendı ıçınde de karbon gıbı bıleşıkler, uzun zıncırler yapamıyor hem de aynı karbon gıbı dort va lanslı (tetravalent) olmasına karşın Eğer sılısyum atomları da uzun zıncırler yapabılse ıdı karbon kımyasının o sonsuz olanaklarına benzer bır durum olabılır mıydı' Kısaca polimerler deyıp geçtığımız o uzun karbon ıskeletlı zıncırlerın bıze sağladığı malzemeler gıbı, ama farklı özellıklerde yenı malzemelerı acaba sılısyum zıncırlerı ıle uretebılır mıydık? Bılım adamları soruyu sormakla kalmaz, hep yanıtını araştırırlar Amaç Sı Sı Sı Sı bıçımınde zıncırler yapmaktı, ama önce başarılan Sı O Sı O Sı O yapısında, kalımlı olmayan zıncırler oldu Ikıncı aşama zıncır yapma yeteneğı bılınen karbon atomlarını sılısyumla bırlıkte denemek oldu r C Sı C > Sı C Sı • Ve başarıya ulaştılar, organosılıkonlar böyle doğdu ve yepyenı ozellıklerı ıle yaşamımızda yenı yerler buldular kendıleıı ne Sılıkon, sılıkon elastomer vb adlarla anılan bu bıleşıklerden yapılan reçıneler özellıkle yuksek sıcaklıkta teknığın ıstedığı, bekledığı malzemelerın yapımında kullanılıyorlar Organosılıkon polımerlerden yapılan elastomerler 300° C'den 2000° C'lere varan ısı dayançları ıle bılınıyor Sılıkon kauçuğu 350° C sıcaklıkta, hıçbır organık çözucuden etkılenmıyor Sılıkonlu sıvıların akmazlığının sıcaktan etkılenmemesı nedenı ıle yuksek sıcaklıkta kullanılan yağlama yağlarının vazgeçılmez bıleşenıdır onlar. Kaynama noktaları yuksek, uçuculukları da az olduğundan vakum pompalarında kullanılırlar Organosılıkonların su ıtıcı ozellıklerı nedenı ıle su geçırmeyen kumaşların yapımında kullanıldıklarını da ekleyelım, bunun yanında suyun aşındırma sının sorun olduğu yerlerde bu maddelerı yapı malzemelerıne emdırme ya da on ların uzerıne kaplama olarak kullanmak da gunumuzun yaygın uygulamalarından Bakır ve demır uzerıne emaye yapımında 800°C'ye varan sıcaklıklarda ışlem soz ko nusu olunca gene sılıkonları goruyoruz Ama karbon ve sılısyumun bu mutlu evlılığı ve başarılı çocuklarının yeteneklerı henuz kımyacıları tam tatmın etmedı Sı ra C Sı C Sı zıncırının ıçıne / yanına alumınyum, boron, tıtanyurn gıbı elementlerı sokmaya, boylece daha yuksek sıcaklıklar ıçın yenı malzemeler yapmaya gelmıştı Bu da başarıldı "polıorganometalsılokzan"lar denılen bu yenı sınıf polımerlerın zıncırlerı çeşıtlı bağ bıçımlerınde Sı O Al, Sı O Tı, Sı O B yapı taşlarını ıçerıyor Çeşıtlı metal ve alaşımların yerıne kullanılabılen bu madde lerın erıme sıcaklıkları 500 600°C duzeyındedır Teflon ıle 200°C lerde başlayan sıcağa dayanıklı polımerlerın sınırları çoktan 1000°C yı aştı Gunumuzde bu polımerlerden yapılan muhendıslık plastıklerı çok yuksek mekanık dayanç, kımyasallara ve yuksek sıcaklıklara dırenme, kolay ışlen me gıbı pek çok ustunluklere sahıpler I ] Gelecsk hafta: Şlkago Bilim ve Endüstrl Müzesl (1) SUNTORNPITHUG, N. Tovvards the ye ar 2000 Scıence Museum, Bangkok, ed. Amerıcan Assocıatıon of Museums, Monterrey 1980, p 13 (2) Ibıd. p. 14