Katalog

BESLENME Baştarafı 13. Sayfada Mantar zehirlenmeleri ve tedavisi zetlı besın maddesı, bılıpçsızce toplanarak yendığınde biklıkla olumcul tablolara yol açabılmekte Zehırlenme belırtılerı çoğu kez mantarın yenmesınden yaklaşık ıkı saat sonra şıddetlı karın ağrısı, ıshal bulantı, kusma, susuzluk hıssı şeklınde başlar Belırtılerın başla masının 68 saate kadar gecıkmesı genellıkle daha cıddı bır zehırlenmenın habercısıdır Mantar zehırlerının en tehlıkelısı ve yurdumuzda da mantar zehırlenmesı olumlorının başlıca sorumlusu olan Amanıta falloıdes cınsındo belırtılerın ortaya çıkması 24 saate kadar gecıkebılır Bu nedenle mantar zehırlen mesı şuphesı ıle başvuran hastalar, cıddı bır yakınmaları olmasa dahı uzun bır sure has tanede gozetım altında tutulurlar Halk arasında olduren mantar' adıylada bılınen bu cıns mantar fallotoksın ve amatoksın grubu zehırlerıyle tum vucut hucrelerıne, ozellıkle karacığer, böbrek, beyın ve kalp dokularına zarar vererek yağlı dejenerasyon olarak ad landırılan patolo|ik bır tabloya neden olur En tehlıkelı dığer mantar turlerı arasında Ama nıta verna A vırosa, Gyromıtra ve Galenna turlerı sayılabılır Amanıta muskarma dığer bır deyışle "sınek kaparı' mantarı ıse yakın zamanlara kadar ınanıldığı uzere parasempatık otonom sınır sıstemıne uyarıcı etkısı olan muskarın ısımlı alkaloıdı ıçermeyıp, aksıne bunun tersı etkı ye sahıp atropıne benzer bır alkaloıt ıçerır ve anestezı, ıstemsız kasılma nobetlerı, hayal ve yanılsama gıbı belırtılere yol açar Halk arasında "murekkep mantarı" olarak bılınen capnnus turu mantarlar alkolızm te davısınde kullanılan dısulfrıram ısımlı maddeye benzer bır zehır ıçerır Alkol ıle bırlıkte alındığında vucutta alkolun parçalanma urunlerınden aldehıdın bırıkımıne yol açarak boyurda ve yuzde kızarma, nefes darlığı, çar pıntı, olum kaygısı gıbı belırtılere yol açar cuda sıvı yukleyerek ve ıdrar sokturucu 'laç lar kullanılarak ıdrar mıktarını dığer bır deyışle bobrekler yoluyla atılan toksın mıktarını arttırmaktan ıbarettır • Hemen her tur mantar zehırlenmesının ortak belırtılerınden bırı karın ağrısı ıle bır lıkte şıddetlı kusma ve ıshal olduğundan başkaca bır komplıkasyon soz konusu olma sa bıle bu durum başlı başına hayatı tehdıt edebılen su ve elektrolıt kayıplarına ve ph dengesızlığıne yol açabılır Bu nedenle he men sıvı ve elektrolıt yonunden kayıplar gıderılmeye çalışılır • Olası komplıkasyonlara karşı onlem alınır Örneğın karacığer hasarı tehdıdıne kar şı gunde 4 5 It % 10'luk Dekstroz gıbı yuk sek karbonhıdrat ıçeren çözeltıler kullanılır • Ve nıhayet komplıkasyonlar ortaya çık mışsa gıderılmelerı yonunde hareket edılır örneğın karacığer yetmezlığınde bağırsak tan amonyak yapımını ve emılımını azaltan neomısın laktulose gıbı ılaçlar, kanama eğı lımıne karşı K vıtamını v b verılır I ı ÖldurUCUInocybe patouıllardıı (solda) Kanşık orman ve korularda yaşayan bu dldurucu zohırlı mantarın gençken beyaz daha sonra toprak boya rengınde olan tumseklı şapkası yaşlandığında kıza rır Yaprakçıkları genç mantarlarda soluk, sonraları zeytunı kahverengıdır ÖldurUCUSınekmantarı (Amanıta muscana) ve kahvorengı sınekmantarı (Amanıta regalıs) en ta nınmış zehırlı mantar turlenndendır (ortada) Her ıkı mantar turunun şapkaları uzerınde bulunan açık renklı benekler yağmurla yıkanıp duşer Bunlardan ılkı hem kanşık hem de çam ormanlannda bulunur Sık rastlanan bu mantarın 20 c/n ye kadar buyuyebılen şapkası erguvanı ve kızıldan turuncumsu san /a kadar değışır Sanmsı beyaz renklı sapının ust bolumunde çızgısız bır manşet yer alır YenirYenen turhrden olan parasol mantarı (Macrolepıota procera) seyrek ağaçlı ve tabanı otlu or manlarda sıkça gorulur (sağda) Şapkalı mantarların en ırısı olan bu lezız mantarın beyazımsı şapkası uzerınde hareketlı bır halka yer alır Dıbı kılıfsız ve topuzumsudur Yapraklan beyazımsı sonraları soluk kahverengı sık ve yumuşaktır Etı beyaz ve gevrektır Mantar zehirleri ve tedavi tablosu Zehtrln Etkl Blçlml Plazma albumınıne bağlanarak karacığer bobrek beyln ve kalpto yağlı dejenerasyon yapar Bu organların yetmezlığına ve kan ph'smın düşmesıne neden olur Zehlrlenme Bellrtllerl Geç başlayan (6 24 saat sonra) şıddetlı bulantı karın ağrısı kanlı kusma ve ıshal ağrılı karacığor buyumesı sarılık kan şekerınde duşme kanamaya eğılım nefes darlığı ıstemsız kasılmalar koma Içerdlğl ZehlrTürü I Âmanitln türü sıklopeptıdle r Falloıdın falloın fallolızın ur U 1 amanıtin Zehlrl Içeren Mantarlar Amanıta falloıdes A verna A vırosa gaterına avtumnalts G margınosa G venenala Antıdot ve Ozgul Tedavi Antıdotu Thıoctıc asıt (Lıpoık asıt) kı hatta sureyle 400 mg/gun damar çıne (Antıdot olarak denenen bu madde ışıkta suratle bozulur Ayrıca kan şekerını duşurme rıskı vardır ) Penısılın G I5g/gun damar ıçıne (Tokbirıı bdğldndığı plazma albumınınden ayırmak ıçın) Karacığerı hasardan korurnak ıçın yuksek karbon hıdratlı sıvılar ve Deksametazon J0 mg damar ıçıne Antıdotu Pırıdoksın 25 mg/kg damar ıcıno en|eksıyon Antıdotu Atropın sulfat (Duzelme sağlan ncaya kadar yarım saatle bır 1 2 mg cıld •ıltından) Kilp rıtm bıızuklukldrı v ı n proprandol Antıdotu rızostıqmın 0 5 2 mg kds ır, ıne enjeksıyon Gidışat %50 olum II Glramltrln türü Monometılhı drazın III Muskarln turu Gıromıtra ve Hevella turu mantarlar Kan hucrelerı yıkımı Kusma ıshal ıstemsız kasılmalar % 1540 Olum Inocybe ve Clytocybe turu mantarlar İshal ve kusmn başlamadan önce tedavi gerekir Zehırlı mantarlarda kımyasal yapısını ve et kılerını çok lyı bıldığımız bu toksınlerden başka ısıya dayanıksız yanı ancak çığ olarak yen dığınde ve ozellıkle sındırım sıstemınde etkı gosteren dudaklarda ve dılde soyulmaya yol açan lyı tanımlanmamış toksınler de vardır Ozgul tedavıler, yenen mantarın yanı ze hırın turune gore değışrnekle bırlıkte bu tıp hastalara yaklaşımda bazı ortak noktalar vardır Hemen tum zehırlenmelerde olduğu gı bı erken tanı ve vucudun zehırden arındırılması esastır Ancak boylelıkle bazı turlerde % 50'lere varabı'en yuksek olum rıskı azal tılabılır Bunun ıçın kusma ıshal gıbı belırtı ler henuz ortaya çıkmamışsa mıde yıkanma sı, kusturma yonunde hareket edılır Ancak şıddetlı ıshal ve kusma qıbı belırtıler başla dıktan sonra zehırden arındırma gırışımlerı yaraısızdır • Zehır ve antıdotu bılınıyorsa uygulanmaya bdşlanır • Kana geçmış bulunan toksınlerın tem.zlenmesı ıçın hemodıyalız ve forse dıurez yontemlerınden yararlanılır Hemodıyalızde ka nın vucut dışındakı bır duzenekle zararlı maddelorden arındırılarak tekrar vucuda dönmesı soz konusudur Forse dıurez ıse vu10 Duz kaslara ve salgı bezlerıne gıden parasempatık otonom sınırlerın uyarılması Kusma ıshal kalp atım hızmda yavaşlama arteryel kan basıncında azalma aşırı tukuruk gözyaşı ve ler salgılanması goz bebeklerınde kuçulme kalp rıtmmde bozulmalar nefes darlığı Bulantı kusma lıuzursuzluk delıryum gozbebeklerınde genışleme çarpıntı ateş yukseln esı koma solunum yetmezlıpı Mantarın yenmesınden ıtıbaren 24 saat ıçınde alkol alınırsa boyun ve yuzde kızarmd çurpıntı kan basıncında duşme nefes darlıgı bulantı kusma sıkıntı hıssı ve şok Goz bebeklerınde genışleme hayal gorme zaman ve mekan uyumunun bozulması panık krızlerı şızofrenıye benzer geçıcı ruhial bozukluklar kan basıncında yuk&elme ınllekslerde artma yurume ve denge bozukluğu uyuşmalar bulantı kusma karın ağrısı çarpıntı Bulantı kusma ıshal halsızlık %5 olum IV Antlkollnerj Iktür Ibolenık asıt Muscımol Dlsullıram (Alkolızm tedavısınde kullanılan dısulfıram) VI Halluslnoje nlk tür Psılosıbın Psılosın Amanıta muscana A pantherına A cokerı A crenulata A s& lerıa Duz kaslara VÖ salgı bezlerıne gıden parasampatık otonom sınırlerın baskılanmast Olum nadırdır türu Coprınus atramentarıus (Murekkeplı mantar) Alkol yıkımı ıcın gerekll dehıdrogenaz enzımını baskılayarak vurutta asetaldehıt bırıkımıno yol acaı Moıkıuı sınır sıslemı uzerınde toksik etkı gösterlr Alkol alımı enqellenmelı Belırtılerın njderılmesı ıçın antıhıstamınık tuıu ılaçlar Çarpıntı ıçın proprandol kullanılabılır Klorpromazın S0 100 mg kas ıçıne enjeksıyon Olum nadırdır Panelous turleıı Psılocybe semılanceata (ozgurluk mantarı) Ozellıkle Panacolus subbaltaelus ABD de keyıf verıcı olarak kulldmlmaktadır Olum nadııdır VII Slndirım sistemınde tahrlf yapanlar Bolelus Cantharellus chtocybe Glorophyllum Hebeloma Ductorıus Lepıota Nalmatoloma Rrndophyllus Russula ve Tncholoma turu mantarlar Toksik etkılen daha çok mıde vö bağtısaklar uzennedır Tedavı belırtıleıtyonelıklır Ölunı nadırdır