Katalog

A S T R O N O M İ VE SORUNLARI Ülkemiz astronomik aletler bakımından gerçl lyl durumda değll, ancak astronom başına yayımlanan makale sayısında dünya ölçeğlnde nlç de gerl değiliz. Doç.Dr. Ethem Derman DTU Amator Astronomi Topluluğu, 29 hazıran3 temmuz arasında Ankara'da 1 Astronomi Haftası duzenledı Ilk kez oğrencılenn duzenledığı bu hattada vıdeo gosterılerı, sergıler duzenlendı, meraklılarla gokyuzunun pratık kullantmı uzenne soyleşıler yapıldı Aynca duzenlenen semınerlere Prof gettren ve çaba gösteren kışılere genel anlamda amatör astronom dıyoruz Genel anlamda her bırey ıster gelışmış ıster gelışmemış bır ulkede yaşasın amatör bır astronomdur Gerçekten de toplumumuzda tanıdığım kultur duzeyı farklı bırçok kışının ılk tanışmamızda bana soracağı veya öğrenmek ıstedığı en az uç dört soru vardır Bu nedenle genel anlamda her kışı bırer amator astronomdur Onun ıçın amator astronom kavramı gunumuzde bıraz daha kısıtlanmış öğrenme ısteğını ve merakını doğrudan doğruya gozlem yaparak ger çekleştıren kışılere amatör astronom denılmeye başlanmıştır Ikıncı tanıma uyan amatör astronomi ortaçağda Avrupa'da başladı Bunların ıcınde en önemlısı Uranus gezegenını keşfeden Ingılız VVıllıam Herchell, aslın da Almanya'dan göç etmış bır muzısyendı Bu keşfınden dolayı kendısı zamanın kralı tarafından krallık astronomluğuna atanarak odullendırılmıştır Bılınen gezegenlerın guneşe olan uzak lıklarının bır matematık sayı dızısı oluşturduğunu ılerı suren Tıtıus Bode yasasının bulunmasından sonra Avrupa'dakı tum astronomlar teleskoplarını gozyuzune çevırerek Mars ıle Jupıter arasında olması gereken gezegenı aramaya koyuldular Bu gezegenı bulan ılk kışıye ödul verıleceğı de açıklanınca amator astronomların sayısında buyuk bır patlama oldu Bu kampanya ıle kuçuk gezegenler bırer bırer keşfedılmeye başlandı Bugun de bu tur teşvıkler bazı devletler ve bılım kuruluşlarınca des teklenmektedır Ûrneğın kuyrukluyıldız avcılığı yapan bır amatör astronom eğer bır kuyrukluyıldız bulursa ona kendı adı nın verıleceğını ve unleneceğını bılmektedır Dolayısıyla göğe adını yazdırmak ısteyen bınlerce amatör akşamları guneş battıktan sonra veya sabah guneş doğmadan once teleskoplarının başın da en az bır saat goğu tararlar Halkın bılımle uğraşmasının onlann kultur duzeyını yukselteceğını, dolayısıyla ulkenın kalkınacağını bılen bır çok devlet yo netıcısı bu tur teşvıklerı sureklı desteklemışler ve ellerınden gelen her turlu desteğı vermışlerdır Amatör Astronomi Türkiye'de ve dünyada 1 Astronomi Haftası'na katılanlar gunduz konferans ve aergHerl tzhyip, gecel&tohskopla gökyOzunü Inceleme fırsatmı bulablldilar. rıca derneklerı tum uyelennın kullanımına açık daha buyuk teleskoplar alabilmektedır Her amatörun 20 cm çaplı bir teleskoba sahıp olmasının normal olduğu ulkelerde, 60 hatta 100 cm çaplı teleskobu bulunan amatörlerın sayısı da azımsanmayacak bır duzeye gelmektedır örneğın bır elektronık uzmanı olan ABD'lı Russell Genet yıne bır amator astronom arkadaşı ıle 60 cm çaplı tam otomatık bır teleskoba sahiptır Eşı de amatör astronom olan Genet, arkadaşlan ıle bır araya gelerek kurdukları dernek ve bu derneğe bılım adamlannın yaptıkları destek ıle onumuzdekı yılda 100 cm çaplı yıne tam otomatık bır teleskobu planlamışlardır Yaptıkları ış kendılerıne gore çok basıt, bız Turk ar>tronomlarına gore ıse ulaşılması çok zor bır hedeftır Bılgısayara bağlı telesko bun kubbesı hava karardığında kendılığınden açılmakta, gunduzden programladığı belırlı yıldızların belırlı zaman aralığında fotoelektrık gozlemını yapan bu otomatık teleskop sabahleyın hava ağarırken kubbesını kapamakta, elde ettığı verılerı bılgısayarın belleğınde gece sıcak yatağında yatan amatör astronomun gunduz çalışması ıçın saklamaktadır Bu extrem ornek bır yana gelışmış ulkelerın amator astromları teknolojının her buluşundan hemen yararlanmakta, gun be gun bıraz daha ılerlemektedırler Profesyonel astronomıye katkıları her gun bıraz daha artan amatörlerın uluslararası astronomi bılım dergılerındekı yayımladıkları makale sayı sı yılda 100'un uzenne çıkmıştır Amatörlerın katkıda bulundukları alanlar değışen ıç yıldızlar, göktaşı gözlemlerı, kuyrukluyıldız ve nova avcılığıdır Dünyadaki amatör astronomu biraz olsun tanıdıktan sonra şımdı ulkemıze dönelım Once profesyonel astronomının durumuna bakalım Yaklaşık 70 yöresınde olan astronomların bılımsel uretımlerı, ellerındekı olanaklara bakıldığın da azımsanmayacak bır ölçudedır Ulkemızdekı en buyuk teleskobun çapı 48 cm'dır Bır tane 40 cm, ıkı tane de 30 cm çaplı teleskobumuz vardır Bu teleskoplar, maalesef yenı teknolojının getırdığı yenılıklere sahıp değıldır Bılimsel uretımın (yanı yayımlanan makale lerın) yaklaşık yarısı bu teleskoplarla veya daha kuçuk çaplı teleskoplarla elde edılen verılere, dığer yarısı ıse dış ulkelerdekı gozlemevlerınden çeşıtlı yöntemlerle elde edılen verılerın analızine dayanır Kuramsal çalışmaların sayısı ıse çok azdır Astronomik alet bakımından bu denlı fakır olmasına karşın astronom başına yayımlanan makale sayısında gelışmış ulkelerın astronomlarını goz onune aldığımızda hıç de gerı değiliz Bu sayıyı ölçu olarak aldığımızda 220 cm'lık teleskoba sahıp Bulgar astronomlarından daha lyıyız tıldılar Bu sayımızda Doç Dr Ethem Derman'ın konusmasını yayımlıyoruz Dığer konusmalan da onumuzdekı sayılarda yayımlayacağız Insanlık ılk gunlerınden bu yana gozunu goklerden ayıramamış ve her zaman evrenın gızlerını oğrenmeye çalışmıştır Bu nedenle astronomi ılk bılım dalı olma ozellığını korur Ilk ınsanlar gök cısırnlerını bırer tanrı gıbı gormuş ve onlann kendılerıne hukmettığıne ınanmışlardır Gunumuzde çoğu kışılerın bılınçlı veya bılınçsız hâlâ bu ınancı surdurduğunu goruyoruz Bırtakım gok cısımlerının onların aşk, para başarı gıbı durumlarını duzenledıgıne, hatta o cısımlerın goktekı konumlarının gelecek lerınden haber verdığıne ınanan ınsanların ulkemız bır yana, gelışmış ulke lerde dahı sayısı mılyonlarcadır Adına astrolojı dıyerek, bılım susu vermelerı bu yalancı bılım dalına ınananların sayısını aynı duzeyde tutabılmektedır Bılımin tam olarak gelışmedığı ılk çağlarda astrolojı gerçek astronomının gelışmesıne yardımcı olmuştur Insanfam, kotuluğune ınandıkları guneş tutulması, ay tutulması yenı bır kuyrukJuyıldızın gokyuzunde parlaması gıbı 'olayların bır daha ne zaman meydana geleceğını oğrenmek ıstemelerı, çağdaş astronomının gelışmesınde ılk temel taşlar olmuştur Bu yönden astrolojının astronomıye katkısı yadsınamaz. Yıne ılkjnsanların astronomıye ıster ıstemez ılgı gostermelerının bır nedenı de takvımdır Guneş ay ve yıldızların doğup batmaları onlann gun, ay ve yıllarını tanımlamalarına neden olmuş, bu nedenle de bu tur cısımlerın göktekı gorunur hareketlerı sureklı ızlenmıştır Gorulduğu gıbı ınsanoğlunun merakı her bılım dalında olduğu gıbı astronomının de sureklı olarak gelışmesını sağlamıştır Astronomının dığer bılım dallarından bır farkı, gunluk yaşamda ınsanların onunla ıç ıçe olmasıdır Yaşadığı evrenın gızlerını her an öğrenme ısteğı gunumuzde de en yuksek duzeyde surmektedır Işte, asıl mesleklnrı ne olursa olsun bu öğrenme ısteğını dıle Dr Hakkı ö g e l m a n , Doc Dr O$man DemlrcanDoç Dr tfalil Kırbıyık, öğr Gor Nilgün Kızıloğlu ve Doç Dr Ethem Derman ka Amatör Aatronomi Kulübü Ulkemız ınsanlan astronomıye dığer ulkelere gore çok daha meraklıdır Fakat gereklı koşullar sağlanamadığından etkın bır duruma geçememıştır Ilk kez 198485 dönemınde Boğazıçı Unıversıtesı'nde bır Amatör Astronomi Kulubu kuruldu Bu kulubun kurulmasından ve her şeyınden sorumlu Haldun I Menalı, değışen yıldız gözlemlerı yapan, ulkemızın gerçek amatör astronomların dandır Fakat kulup ıstenen ölçude çalışamadı ikıncı amator kuruluş 198687 dönemınde Ortadoğu Teknık Unıversıtesı nde kuruldu ODTU Amatör Astronomi Topluluğu adı altında çalışan ar kadaşlar çeşıtlı ılgınç gok olaylarını gözleme, semınerler ve populer yazılarla tum yıl boyunca çeşıtlı etkınlıklerde bulundular Her ıkı kuruluş da unıversıteler ıçınde ve sadece kendı öğrencılerı ne açık olduğu ıçın genış kapsamlı olamadılar ve her ıkı kuruluş da çeşıtlı zor luk ve olanaKsızlıklarla karşı karşıyadır Ulkemızde amator astronomıyı gelış tırmek ve halkımızın bu bılım dalına olan ılgısını bıraz daha arttırmak ıçın şu önlemlerın alınması gereklıdır 1 Önce ulkede profesyonel astrono mıyı daha lyı bır duzeye getırmek ıçın ulusal gözlemevının bır an önce kurul ması Böyle Duyuk bır gözlemevının halka açılması ve çoşıtlı konularda semı nerler verılmesı 2 Ekonomık bakımdan guçlenen bu yuk şehır beledıyelerının hıç olmazsa uç buyuk kentte yıldızevlerı (planetaryum) kurmasının sağlanması 3 Tum unıversıtelerımızde amator astronomi kuluplerının kurulması ve ıda recılerın her turlu desteğı sağlaması 4 Her amatörun çok kuçuk de olsa bır teleskop yapabılmesı ıçın gereklı yöntem ve bılgılerın bır paket halınde hazırlanması Bu görevı ya bır unıversıte ya da Mıllı Eğıtım ve Gençlık Bakan lığı Ders Araçları Yapım Merkezı ustle nebılır Çok kışının aklına, 'tum sorunlarımı zı çözduk de gerıye amatör astronomi konusu mu kaldı' gıbı bır soru takılabı lır Fakat unutmayalım kı, bır ulkedekı amatör astronom sayısı o ulkenın ne denlı gelıştığının bır olçusudur Bıreyle rın kultur duzeylerı yukseldığınde top lumun da kultur duzeyı yükselecektır i Her amatöre blr teleakop Gunumuzde amator astronomi baş ta ABD, Japonya, Kanada, Avustralya ve Yenı Zelanda'da çok ılerlemıştır Bu ulkelerdekı amator astronomlar belırlı dernek çatılan altında toplanmış ve devletlerı onları sureklı olarak desteklemektedır Teknolojının de ılerı olduğu bu ulkelerde bır amatörun orta boy bır teles kop alması ıçın odeyeceğı ucret gelırlerıne gore çok fazla tutmamaktadır Ay