Katalog

SAĞLIK BİLİM KÜLTÜR Bulut Sağmak, Dolu Dağıtmak 1Kan amtltyof maddt kuNıyor 2PthUarmayı unltyicl bk Ruslar 100130 milimetrellk güllelerle bulutlara fıriattıkları kimyasal maddeler sayesinde Kafkas dağlarının üzerlndeki dolu bulutlarını dağıtarak tarım için gerekli olan yağışı sağlıyorlar. Vehbi Belgil T Tehlikesiz AIDS'ln kan nakllyle başkalanna yayılması, doktoriarı bu konuda yenl yöntemler araştırmaya zorladı. ÇevirL Füsun Yasar ugune dek blrçok ameliyat geçiren Başkan Reagan, her sefennda kendi kanını kullanmakta ısrar etti ve bu yöntemin yaygınlaşmasına da öncülükettı "NewEnglandJournalofMedıcıne'de yayımlanan bir ıncelemeye göre, tarihı belırlenen bir amellyattan 6 hafta önceslnden ameliyat ıçın gereklı kan bizzat hastadan alınarak saklanabiliyor Ancak bugüne dek Amerlkalı hastalarm sadece yüzde 2'sı bu yönteme başvurmuş. Bu konuda başka bir seçenek ıse aileden ya da çevreden, sağlıklı olduğu tahmın edilen bir kişıden alınan kanın, kan bankasında saklanarak gerektığı anda kullanılması yöntemidlr. AIDS hastalığı ortaya çıkana kadar, yabancı kan naklinin tehllkesıne fazla ör.em verılmıyordu Oysa tehlıke, sadece AIDS hastalığı ıle sınırlanmıyor. Halk arasında "sarılık" adıyla bilinen hepatit hastalıuının vırüaü de kan naklıyle ınsandan Insana kolayca geçeblliyor. Amerikan Hematolojı Enstıtüsu Başkanı Amoz Cherneff'e göre, kan naklınde sarılık kapma tehlıkesi 10'da 1 gıbı çok yüksek bir rakama erişebiliyor. Ölümcül hastalık sıroza neden olan hepatit vıruslerı henüz ızole edılemedığınden, ayrıca kanda bu vıruslerın var olup olmadığını ortaya çıkaracak bir test de bugune dek gelıştırılemediğlnden, amelıyatlarda hastanın kendı kanını kullanması, her yonüyle gerekll görülüyor. Acil ameliyat gerektıren durumlarda ıse hastanın kaybettığı kan yerıne kendı kanını nakledebılmek ıçın başka bir yöntem uygulanıyor Bu yöntem kanın ameliyat sırasında bir alet yardımıyla emılmesi, fıltreden geçmesı, temızlenmesı ve 910 dakikalık bir sure ıçınde yenıden hastaya verılmesı teknığıne dayanıyor Italya'da bu yöntem yıllardan berı uygulanıyor Bugüne dek bu tekniğı uygulamaya gerek görmeyen dığer Batı ulkeleri de AIDS olaylarından sonra bu yönteme daha sık basvuruyorlar Çoğu tıp merkezlerinde ise saglıklı ve tanıdık kisilerden alınan kanın, acıl durumlarda kullanılmak uzere yedek olarak saklanması yolunda bir eğilım görülüyor Oysa, uzmanlarca bu yöntem de tehlikeden uzak deuil. Çok lyı tanıdık sayılan bir arkadaş, o güne dek hıc sözünü etmedigı cınsel bir hastalık taşıyabilir. Amelıyatlarda, hastanın kendi kanının kullanılması yöntemi iyıce yaygınlasıncaya kadar, kan bankaları görevlerini sürdürecekler. New York'takl özel bir kan bankasında bir şişe kanın 3 yıl süreyle saklanmasının ucretı 200 ila 300 dolar arasında değlşiyor. Ancak her seye rağmen doktorlar gene de gerekmedlkçe hastaya kendisinden başka birınden kan naklı yapılmaması konusunda flklr birllgi edlyorlar. (Panorama) kan nakli B arlasını sulamak için yağmur yağdırmak, milyonlarca liralık ekın bıriki dakıkada mahveden doluyu (daha doğrusu dolu bulutlarını) dağıtmak, insanoğlunun büyükdüşlerinden biri oimuştur. Bir tanıdığımızla karşılaştığımızda veya tanımadığımız bir klmse ile iliski kurmak zorunda kaldığımızda hemen havadan söz ederiz. Bu olayı vurgulamak için, Mark Twain,'' Hepimiz havadan söz ederiz, fakat bu konuda bir şey yapmayız" demişti (18351910) "Hep havadan söz etme"ye tabii yağmur duası da dahlldl. ''Hava konusunda bir şeyler yapma'' girişimlerine ilk kez 1900' lerdebaşlandı. Osırada yayımlanan birkitap, dinamitle bulutlardan yağmur elde edilebileceğini yazmıştı Dinamitle madenlerin patlatılması gibi. Hatta.buna "yağmur madenciliği" (Rainmining)denmişti. Havaifisek veya balonla buluta gönderılen dinamit elektrikle kıvılcımlandırılıp patlatılıyor, arada sırada serpinti sağlanıyordu. Tabii, sonuç masrafı haklı göstermediğinden bundan vazgeçildi. Bunu, Italya'da "dolu dağrtma" denemesi izledi. Kuram şuydu: Top, yaratacağı sıcak hava ile dolu bulutunu dağıtacak. Bundan da sonuç çıkmadı. Ancak, Ruslar flkri benimsedi. 100130 milimetrelik güllerle bulutlara fıriattıkları kimyasal maddelerin Kafkas dağlannda dolu bulutlannı dağıtarak meyve ve sebzelerde zaran her yıl % 85 azalttıklannı ileri sürüyorlar. Bilimsel yol Bulut sağmadabilimselyol 1946'dabaslatıldı: 1932 Nobel Kimya ödülüne değer görülen Amerikalı klmyacı trving Langmuır (1881 1957) ile Amerikalı fizikçı Schaefer(1906)tarafından. Hipotezşu idi: "Bulut yeterince soğumadığından su buhan buzlaşıp kendi ağıriığı ile yere düşmüyor. Bulutu yapay yolla soğutabilirsek sonuç alabiliriz." Bu iş kuru buz (Drytce) denen karbon dioksit buzu ile yapılabilırdı. Deneme i3Kasım 1946'daMassachusetts eyaletinin Pittsfield kentini saran bulutlar üzerindeyapıldı. Schaefer, bindiği uçaktan, bulutların üzerine 3 kilokuru buz kristali serpti. Sonuç, düşünüldüğü gibioldu. Kuru buz bulutu soğuttu, buhar zerreleri su buzu kristallerine dönüşüp yere düşmeye, düşerken de yağmurlasmaya başladı. Yapay yolla ilk yağmur böyle yağdı. Kuru buz bir süredenendi.Fakat.BernardVonnegut (fanigıt) adlı bir Amerikalı f izikçinin kuru buz yerine gümuş iyodür'ün daha iyi sonuç vereceğini kan ıtlamasından sonra bu madde kullanılmaya başlandı. (Agl, gümüş iyodür ışıkta esmerleşır. Fotoğrafçılıkta, yağmur yağdırmada ve ilaçlarda kullanılıyor.) Gümüş iyodürün üstünlükleri şunlardı: 1) Çok küçük zerrelere ayrılabildiğinden buhar zerrelerini daha çok miktardasoğutabiliyor, 2) Kuru buzgibi normal havada hemen erimiyor, 3) Uçaktan atılmaya gerek göstermiyor: yerden goğe yukselen hava akımlan İle kolayca bulutlara ulaşabiliyor, 4) Pahalı olmakla birllkte, az madde ile çok İş yapılablliyor (23 kilo ile ABD üzerindeki bütün bulutların yağmurlaştırılabileceği hesaplanmış). neniyor. Çok kez deolumlu sonuç alınıyor. Fakat, bilim dünyası kesin bir şey söyleyemiyor. Denemeler için hep bulutlu havalar seçildiğinden yağmurun kendilığınden mi, gumuş lyodürle mi yağdığı kesınlıkle söylenemiyor. Bu yüzden de, yağdırılan yağmurdan büyük zarar görenlerin davalarını mahkemeler gerı çevırıyor. 1955'te yağdınlan bir yağmur çok büyük z a w a yol açmıştı, YubaCity'de (Kalifomiya). ÇiftJlk sahlpterince yağmurcular aleyhine açılan dava, yukarıdaki nedenlerle, reddedilmişti. llginçbirolayada1971'detanıkolundu.Floridavalisi, kuraklığaçare olarak yağmur yağdınlmasını istemişti. Miami Üniversıtesi, uzun süre, yağmurlanacak bulut bekledi, uygun bulut bulamadı.Sonunda.dahagüneyde "erverişli" bulutların mevcut olduğu haber verildi; onlar iyodürlendi. Yağmur başladı. Vali, 10.000 kilometre karelik bir alanda yağmur yağdınlmasını isteniyordu. Fakatokadarçokyağmuryağdıkibinlercedönümlükarazi su altında kaldı, domatesler mahvoldu. Püskürtülen basınçlı hava Sonralan, gümüş iyodür'ün yeıini sesten hıztıjet uçakları ile püskürtülen basınçlı hava aldı. Tekniğin daha da gelişmesi ile yağmurculuğun kesin sonuçlu bir meslek halinl alması halinde nerelere nezaman, ne kadar yağmur yağdırılacağı konusunda kimin kararsahibi olacağı buyüksorun yaratacak. Hele bir ülkedeyağmurlanan bulut gider başka ülkede bosanır da zarara yol açarsa, sorun, uluslararası boyuta ulasacaktır. Tekertememizdeki gibi: Yerden goğe küp dikseler/Blrbirine berk etseler (bağlasalaryEn alttakini çekseler/Seyreyle sen gümbürtüyü. D 13 Başka sorunlar Amarlka'da, bütün kuraklıklarda, yapay yağmur de