Katalog

Bİ L İ M T A Rİ H İ Bİ L İ M KÜLTÜR Kimyadan tıbba: Louis Pasteur Pasteur, "hastalık yapan mikroplar'ın keşfine önderlik yapmış ve tıpta yeni bir dönem başlatmıştır. Dr. Erdal Atabek 2 nsan sağlığının yazgısını değıştıren buyuk doneI meçlerden bırı, mıkropların bulunuşudur Bu• gun, doğruluğunu hıç tartışmadan kabul ettığımız • "hastalık yapan mıkroplar" kavramının nasıl ınsanlığın malı olduğunu oğrenmek sanıldığından daha ılgınçtır "Hastalık yapan mıkroplar"ın bulunuşu da, kabul edılmesı de bılımın guç evrelerınden bırı olmuştur Bır Fransızkımyagen.Louıs Pasteur (18221895) buyuyen bır sanayı kentı olan Lılle'de bıra ve sırkenın kımı zaman anlaşıtmaz bır bıçımde bozulmalarını ıncelemeye başlar Bıra ve sırke sanayııne buyuk zararlar veren bu bozulmalara L Pasteur kımyasal bır açıklama bulamamaktadır Mıkroskopla yaptığı ıncelemelerde ufak, yuvarlak maya hucrelerını görur, bundan başka bazı kuçuk organızmaları da fark eder ve sureklı hareket gosterdıklerınden bunlara "vıbrıos" adı nı verır Böylece fermantasyon olayının bu mıkroorganızmalar tarafından yapıldığım anlar Aşçıbaşı Appert'ın daha 1810 yılı gıbı erken bır ta rıhte, pratık bır yontem olarak bulduğu "yıyeceklerı kaynatmak ve cam kaplarda kapalı olarak korumak' olan besınlerı koruma yolunun bılımsel sıstemı bulun muştu Pasteur havanın bu görunmeyen mıkroplardan temızlenmesıyle, hayvan ve bıtkı özlerının bozulmadan saklanabıleceğını bulmuştu Louıs Pasteur, bılım adamı olmanın nıtelıklerıne sahıptır, dıkkatlı gözlem, bıkmak bılmeyen çalışkanlık, sabırlı sureklılık 1865 yılında (bıra ve sırke çalışmalarının başladığı 1855 yılından on yıl sonra) ona yenı bır görev verılır Fransa endustrısının onemlı bır kolu olan ıpekbocekçılığıne zarar veren bır hastalığı araştırmak Pasteur, ıpekböceğı tırtılının ıçınde buyuyen mıkroorganızmayı bulur ve yenı bır başarı kazanır Mıkroplar bulunmuştur, ama .nsan hastalıklarına yol açtığının kanıtlanması ıçın yenı bır aşamanın geçırılmesı gerekmıştır 1868 yılında Pasteur bır felç geçırdı, sonra duzelerek çalışmalarına yenıden başladı 1880 yılında Fransa'dakı tavukların % 10'unu ölduren "tavuk kolerası' uzerınde çalışmaya başladı Buna yol açan etkenı ve tavuk kolerasına karşı aşılama teknığını buldu Çalışmalarını surdurerek antrax ve kuduz hastalıklarının etkenlerını, aşılama teknıklerını keş fettı Kuduz hastalığına karşı çalışmaları yoğun bır ılgıye yol açtı bır fon sağlanarak Parıs'tekı unlu "Pasteur Enstıtusu" kuruldu Kuskusuz, Louıs Pasteur mıkropları bulan araştırmacılann ne ılkıdır ne de sonuncusu Ancak Pasteur'un çalışmaları bırkaç yönden bılım tarıhı ıçınonemlıdır Geçmış yuzyılların bılımının çok yonlu nıtelığını yansıtmaktadır Fızık, kımya, bıyolojı gıbı çeşıtlı bılımler arasındakı ılgıyı gostermektedır Yaptığı ışe ınanan gerçek bılım adamının ınandıklarını sonuna kadar kabui ettırmek ıçın verdığı mucadeleye tyı bır ornek olmaktadır Inançla bılım arasındakı ulkemızde guncelleşenmucadelenın geçmışte nasıl yaşandığını bugunlere aktarmaktadır Pasteur'un ölum doşeğındekı son sözlerı de çok anlamlıdır Yanında bulunanlara soyledığı son sozler şunlardır "Burada ne ışınız var? Ne yapıyorsunuz? Şımdı çalışmalıydınız " n Sînsi enfarktüs Elektrik çarpmışçasına aniden gelen iskemi daha çok orta yaştakileri öldürüyor! Hiç farkına varmadan, geliyorum bile demeden. Vehbi Belgil D unyanın en önemlı kalp derneğı olan "Amerıkan Kalp Derneğı" (Amerıcan Heart Assocıatıon), 1986 yıllık toplantısını Dallas'ta yaptı Konu, "ıschaemıa" (ıskımıya Fransızcası ıschemıe, ıskemı) denen kalp hastalığı ıdı Iskemı, öteden beri bilınen bır hastalık Fakat nedense uzerınde fazla durulmamış Oysa en çok ıncelenmesı gerekırdı bugune kadar Çunku ıskemıden olen hasta, hastalığının ölum anına kadar farkında olmuyor ve tabıı hıçbır önlem alamıyor Son anda da, elektrik vurmuşcasına dunyadan göç edıyor Iskeml, daha çok orta yaşlılara musallat Yanı, yaşamının en verimlı çağındakılere Toplum bakımından zararı da buradan gelıyor Gençlığinız, öğrenme, becerı kazanma savaşımı ıçınde geçmış Sonunda kendınızı topluma kabul ettırıyor, bır çevre edınıyorsunuz Ununuz başka ulkelere de taşıyor Bu arada, vucudunuzla aranız çok lyı Hıçbır yakınmanız yok Olsa, önlem alacaksmız Yaş henuz 4050 Fakat Cahıt Sıtkı'nın, unlu şıırınde de dedığı gıbı, "Kımbılır, nerde, nasıl, kaç yaşında" bır vurgun sızı alıp göturuyor Bır halk deyımımızle, "Kırk yıllıklarla bır oluyorsunuz" Vurgun, ağrılar, sancılarla da gelmıyor Her şey bır an ışı ölüme, hastanın önce yakın çevresı şaşıyor Kimse kalbınızden yakındığınızı duymamış Cemıl Cahıt, Aydın Emeç böyle gıtmıştı Aslında boyle olum halkımızın ünlu duasına uygun 'Uç gun yatak, dörduncu gunu toprak " Uç gun değıl, uç saat, uç dakıka bıle yatamıyorsunuz Gottlıeb de aynı sonuca varmış Uzman, 103 hastasının komplıkasyonsuz, sancısız lyıleşmekte olduklarını, bunlardan 30'unun ıskemı dönemı geçırdığını söyledıkten sonra, bu otuzun onunun bır yıl sonra ölduğunu eklıyor Dahası var 103 hastadan 73'unun, sonradan sadece 8'ının (yanı yuzde 11'ının) kalpten olduğunu belırttıkten sonra, son sözu söyluyor "Iskemı geçırırsenız ölum şansınız 3 kat artıyor " Tanı olanağı yok mu? Bu noktada şu soru sorulabllır "Başka kalp hastahkları tanı (teşhıs) ıle belırlenıyor, ıskemide de bu olamaz mı?" Oluyor Yorma testı ıle Test sırasında kalbın elektrik sınyallerı kayda geçıyor Kanın bırden azalması sınyallerde kendını bellı edıyor Bunun uzerıne Holter gösterıcısı denen bır portatıf cep elektrosu ıle (resım), durum tyıce anlaşılıyor Bunun ıçın hastanın, aracı 24 saat ustunde taşıması gerekıyor Kımı doktorlar ıse hemen test yoluna gıtmıyor (200 000 lıra) Onlara göre, "Sancı yoksa, korkuya da yer yok " Bunlardan birı Peter Cohn adlı uzman Kendısı New York Unıversıtesı Sağlık Bılımlerı Merkezı Kalp Baş Uzmanı Önerısı şu Şekerlı, yuksek tansıyonlu, yuksek duzeyde kolesterollu, çok sıgara ıçen, aılelerınde kalp geleneğı bulunan kımselerın bu durumlardan dolayı hastalık rızıkosu fazladır Sadece bu gıbıler her yıl bır kez testten geçmelıdır Rızıko dönemınde olmayan sağhklı kımseler ıçın korkulacak bır durum yoktur Rızıkolular, testlere 3540 yaş arasında başlamalıdır Kadınlar 45'te Yukarıda sözü geçen uzman Shell, şu önerıde bulunuyor "Ben hastamın cıldıne yer yer nıtroglıserın suruyorum Bunun rızıkoyu azalttığını gösteren kesın bır kanıt yok Fakat hastalarımla lyileşme belirtılen hemen kendıni gösterıyor " Başka bır kume doktor da bypass amelıyatı (daralan damarın ışını, daralmamış bır damara yaptırma amelıyatı) ve "angıoplastı" (ancıoplastı) denen bır yöntemı önerıyorlar Bunda, daralan damar, ucu balonlu ınce bır telle açılıyor, genışletıliyor Toplantıda uzerınde durulan konulardan bırı de ıskemı testlerının pahalı oluşu 200 000 lıra bızde ne ıse 200 dolar da Amerıka'da o Gaınsvılle kentındekı Kalıfornıya Unıversıtesı ıskemı uzmanı Dr Carl Pepıne, bu konuda şöyle dıyor "Evet, testler çok pahalı Fakat her bakımdan tam yetışmış bır ınsanın bırden kaybı da hem aılesı hem çalıştığı yer hem de ulke ıçın çok pahalıya mal oluyor Başarılı bır ışadamı ıçın bu para fazla bır şey değıl Asıl acınması gerekenler bu parayı veremeyecek olanlar Bunlar da buyuk bir sayı oluşturmuyor Kaldı kı, kazanılan para, sağlığı duzeltmek ıçın kullanılmazsa kazanılmaya değer mı?"! ! Nedir iskemi? Iskemı sözcuğu, hemen butun bılımsel terımler gıbı, eskı Yunanca ıkı sozcukten uretılmış "Iskheın, durdurmak, haıma, kan " ikısı bırden şu anlama gelıyor Vucudun bır bolgesıne kanın az gıtmesı veya hıç gıtmemesı Haberı aldığımız dergı, ıskemının 20 yıl kadar önce, 60'n yılların ortasında farkına varıldığını yazıyor Oysa 1316'da basılan "Lugat'ı Tıb"bımızda, yanı 87 yıl önce, "Cem'ıyyet ı Tıbbıyye'ı Osmanıyye" tarafından bastırılmış Fransızca Turkçe sözlukte ıskemı sozcuğu var Tanımı da şöyle yapılmış "Tevakkufudem'ı şıryanı, kan gelmeyen yerlerın ahz ettığı hal Fakruddem'ı mevzıı" Turkçesı şöyle 'Atardamar kanının durması, kan gelmeyen yerlerın aldığı hal Yerel kansızlık" Tıp sözcuklerınde tanımı ıse şöyle "Vucudun bır kısmına, yanı kalp etıne yeterınce kan gıtmemesı, bu yuzden enfarktusun başlaması" Toplantıda açıklandığına gore, Amerıka'da her yıl bır mılyon dolayında hasta, kalpten oluyor Fakat 34 mılyon kadar kımse de ölume aday Çunku bunların yuzde 75'ı kendılerınde hastalık olduğunun farkında bıle olmuyor iskemi, aslında bır damar hastalığı, Yağlarla daralan veya pıhtı ıle tıkanan damar yuzunden kanın yeterınce akamayışı, kalp etını oksıjensız bırakıyor Bu durum, bırkaç dakıka surduğu gıbı, on saat de surebılıyor Fakat hasta farkında olmuyor Neden? Nedenı henuz bılınmıyor "Sancıh", "sesh" ıskemı, çok kez vucudun, merdıven çıkmak gıbı dış bır etken altında ortaya çıktığı halde, ıskemı, ceptekı parayı masrafa uydururken veya zor bır durumdan nasıl kurtulacağım dıye zıhınsel çaba harcarken de görulebılıyor Ama hep sessızce, sınsıce, hasta farkında olmadan Toplantıya bıldırı sunanlardan kalp uzmanı Shell (Los Angeles'takı Kalıfornıya Unıversıtesı'nden) bu konuda şöyle dıyor "Evet, sessızco fakat acımasızca " Johns Hopkıns Tıp Enstıtulerı grubunun başkanı