Katalog

Bl LİM TARİ H İ 300. yılında Newton ve "Principia"sı Halley'in Nevvton'u zlyareti, evren hakkındaki bilgilerimizi değiştlrecek "tarlhsel bir an "a denk düşüyordu; dev yapıt "Principla'nm doğum saatiydi. îsmail Murat "Elıps" Nevvton'un yanıtı kesın ve kısaydı, ancak bu tereddutsuz yanıt kapıdakı konuğu tatmın etmedı Nevvton'u bu yanıta ulaştıran duşunce zıncırını oğrenmek ıstedığı bellıydı "Bıraz once hesapladım" dedı Nevvton ve masasındakı kâğıtların arasından başını kaldırarak konuğu Edmond Halley'ı selamladı Halley ve onun çağdaşı bırçok astronom ve matematıkçı yıllardır şu sorunun yanıtı peşındeydı "Gok cısımlerının yorungelerını belırleyen yasalar nelerdır?' Ser verıp sır vermeyen dostu Nevvton'u gormek ve konuyla ılgılı duşuncelerını oğrenmek ıçın Cambrıdgee gelmıştı Halley Bu ıkı buyuk bılgmın karşılaşması, evren hakkındaki bılgılerımızı değıştıren "tarıhsel bır an"a denk duşmekteydı "Princıpıa" adlı dev yapıtın doğum saatiydi Artık evrene başka bır gozle bakacaktı ınsanlık Yuzyıllar sonra Arthur Koestler'ın dedığı gıbı "Nevvton uzaydakı en kuçuk parçacıktan en buyuk yıldız kumesıne kadar butun maddeyı kapsayan çekım yasasını ortaya atarak belkı de ınsanlık tarıhının en cesur genellemesını yapmıştı" Halley bır an once Nevvton'un hesaplarını gormek ıstıyordu Oysa bu kolay değıldı gerçekten Dağınık bılgın once yazı masasını toparlayıp kâğıtlarını bır duzene sokmalıydı Nevvton'un yapıtını basılabılır duruma getırmesı, Halley'in çabaları ve katkısıyla gerçeklestı New ton çalışmalarını açıklamaktan hoşlanan bır bılım adamı değıldı, onun bu ıçe kapanık kışılığı ınsanlığı eşsız bır başyapıttan yoksun bırakabılırdı Neyse kı Halley ışın peşını bırakmadı, Kralıyet Bılım Akademısı (Royal Socıety) son anda basımdan vazgeçtıyse de Halley basımgıderlerını ustlendı ve yapıt basıldı Takvımler tam tamına gunumuzden 300 yıl öncesını, temmuz 1687'yı gösterıyordu Kımılerıne göre Nevvton'un yapıtı Bu çızlmlnd» Newton, uzaydakl cısimlerl daıresel yörungeler çızmeye zortayan merkezcıl kuvvetlen anlatmış nil impedırcr, retfa pergerct ad c, (per leg ı ) defcrıbens lıneam Bc aequalem ıpfi AB; adSo ut radııs AS, BS, c S ad centrum aclıs, confcclae forent *quales arezASB, BSc. Verum UDJ corpus venıt ad B, agat ^ e vıs centrıpcta ımpulfu unıco fed E. ., magno , eflicıat. • que ut corpus de recta B c declınet & pergat ın rec"U B C Ipfi B S pa/f "rallela agatur ı C, ' occurrens,i?C ın C; & completa fecunda tcmporıs parte, corpus (per legum corol ı ) reperıetur ın C, ın eodem plano cum trıangulo A S B Junge J C, & trı $ &L angulum SBC, ob parallelas S B, C c, aequale erit trıangulo SBc, atque ıdeo etiam trıangulo S A B Simılı argumento fı vıs centrıpeta fucce/live agat ın C, T>, E, &c. faciens ut corpus fingults temporıs partıculıs finguların söyledığınden daha fazlasını ıçerır Onların dogruluğunu kanıtladığı matematıksel açıklama ya da kuramdan yola çıkarak daha başka gozlemlere gıtme olanağı vardır Nevvton soyut bır kurama gıdecek kadar yureklı, ancak boyle bır kuramı olgular doğrulamadıkça doğru sayamayacak kadar ıhtıyatlı bır kışıdır" Nevvton 1665/66 yıllarında, boluk porçuk doğruları seçıp bır kuramın (teorı) tutarlı butunluğune kavuşturma duşuncesıne ulaştığında, unıversıte oğrenımını henuz bıtırmış genç bır delıkanlıydı Ingıltere'yı kırıp geçıren veba salgını yuzunden unıversıte kapanınca Nevvton doğum yerı olan VVoolsthorpe koyune gerı donmuştu Bu sakın yore delıkanlının matematık ve doğabılım çalışmalarını surdurmesı ıçın gerçekten elverışlıydı Nevvton burada geçırdığı yılları ılerıde "annus mırabılıs" (mucıze yılları) olarak adlandıracaktır Sonsuz kuçukler hesabı (dıferansıyel ve ıntogral hesap), beyaz ışığı bıleşenlerıne ayırması ve evrensel yerçekımı varsayımı bu sakın donemın urunlerıdır Unlu "duşen elma" oykusu de eğer doğruysa bu koyde geçmıştır Ne var kı Nevvton'un ıhtıyatlı ve ıçe kapanık kışılığı bu eşsız buluşların açıklanmasını yırmı yıl gecıktırecektır Her dahı gıbı, Nevvton'un da kendıne ozgu çalışma bıçımı ve tukenmek bılmeyen bır zıhınsel enerjısı vardı Gecelerı çalışmayı ozellıkle severdı, odasına kapanır, yemeyı ıçmeyı unutur, saatler boyu dış dunya ıle ılışkısını keseroı Çevresındekılerın alışkın olduğu çalışma maratonlarından sonra yorgun gözlerıyle çalışma odasından çıkar, bıraz dınlenıp yemek yedıkten sonra yıne kâğıtları ve çızımlerının arasına dönerdı Belkı yıne boyle bır uykusuz gecenın sabahında ya da öykude olduğu gıbı elma ağacının altında dınlenırken başına duşen elmanın ılhamıyla kuramını taçlandıran şu satırları önundekı kâğıda yaz "Phılosophıae Naturalıs Princıpıa Mathematıca" (Doğa Felsefesının Matematıksel llkelerı) bılım tarıhının en unlu kıtabı sayılır Nevvton'un varsayımı, gunumuzde ortaokul sıralarında oğrendı ğımız basıt bır formule dayanır Newton ve kltabı "Princıpıa Kltabın llk baskısı kltap müzayodelarinın değerlı parçalanndan Newton (16421727) L Sozcuklerle ıfade edersek, "Evrende var olan herhangı ıkı cısım bırbırlerını, kutlelerının çarpımı ıle doğru, aralarındakı uzaklığınlaresı ıletersorantılıolaambanın tıtrek alevı, orta yaşrak çekerler" Oyle buyulu bır ılkedır kı lı bılgmın solgun yuzunu ve bu, elmanın yere duşmesı ıle ayın dundağınık perukasını aydınlatya çevresınde dolanması gıbı pek farklı maktaydl Elyazmalarıyla dolu boyuttakı olayları bıle bır çırpıda açıklar : masanın başında yaptığı heBu açıklayıcı yetkınlıkten oturu Newton saplara lyıden lyıye kendını kaptırmıştı un ılkesı "Evrensel Çekım Yasası" gıbı Odanın karanlıkta kalan kapısında bır yuce bır kımlık kazanır suredır ayakta dıkılen konuğunu fark etKuşkusuz Nevvton sıfırdan başlamamemıştı bıle Çekıngen konuğun fısıltı mıstı, yaratıcılığını bır yana bırakmak kotarzındakı seslenmelerı, bılgını uğraştıvuluyla, kendı oncullerı olan duşunur ve ğı konunun derınlıklerınden çıkarmaya astronomların bırıkımını devralmıştı yetmıyordu Sonunda dayanamayarak Kendısı de bunun farkında, bılım adamhafıfçe öksurdu ve ses tonunu yuksellığına yakışır bır tevazu ıle, "Eğer çağterek "Sevgılı Newton" dedi, "uzaklığın daşlarımdan bıraz daha yuksekte durukaresıyle azalan bır merkezı çekım kuvyorsam, bunun nedenı devlerın omuzvetının etkısınde kalan cısımler nasıl bır lannda oturmamdır" dıyor Descartes ve yorunge ızler?" Bacon'ın bılım yontemı, Kopernık ve Kepler'ın gozlemlerı onu bulunduğu Ux noktaya ulaştırmıştı Nevvton'un bıhmsel oımii pct ftT n nc ın flstıt jııo quıef(CU(iı fcl »loi'Clıdı ıııııloıyontemıne ılışkın olarak bılım felsefecıp n/ıht 111 flncilıt/f/) ı/rjı jıt tlc/ıııs ai'itıbıts /»/prcfj/s <ogılıt> jlatııııı sı Reıchenbach şunları soylemekte 'Nevvton'un oykusu çağdaş bılımın yontllıiııı ııtıtlınc. temını aydınlatan en çarpıcı orneklerden bırıdır Bıhmsel yontem gozlemle başlar, Icv II. fakat bununla yetınmez Gozlem betımMıdıtlıouenı ıııolın prspotlıonnlan cffci'i motua uıtprcfft', C" fnu Jclemeyı (tasvırı) aşan matematıksel bır açıklama ıle tamamlanır Daha sonra, (HIKUUII lnn'int nHıtııı <pta i'is ılltt nııpumılıır. bu açıklamadan matematıksel yontemLcx. III. lerle bırtakım sonuçlar çıkarılır ve olgularla karşılaştırılır "Evet" yada "hayır" ASİ/ufU <o//tı jt htııı jcırpcr & A'qıulcnı cfjc ı c ıSlnwc»t ' // r ı a > p< ı um yanıtını vermek bu olgulara bırakılmış(lıtorııiH <;ı5//<wt / //; jc ıınılno luııp > ı//t t.jıt ıh ı LJ? 111 pnlı 1 tuılıu tır Bu yonuyle yontem gorgul (ampırık rj.ti dnıgı. deneye dayalı) nıtelıktedır Ne var kı olguların doğru olarak kanıtladığı şey, olNewton'un "Prıncipia"da yor a/an uç temel yasası (G Gravilasyon Sabıtı F Çekım Kuvvetl) 6