Katalog

CMYB C M Y B SAYFA CUMHURİYET 9 ARALIK 2008 SALI 2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER EVET / HAYIR OKTAY AKBAL Bayram Diyerek... Bugün bayram... Dokuz günlük bir dinlence!.. Yeni bayramlar eskisi gibi değil... Özellikle parası bol olanlara... İstediğin yere gidebilirsin, çeşitli turlar var, Afrika mı, Asya mı, Amerika mı, Avrupa mı!.. Uzaklaş içinde yaşadığın koşullardan, biraz soluk al alabilirsen... Öte yandan milyonlarca insan kapıların önünde birbirini itip kaksın! Birazcık para alacağım diye, kapı- mıza kömür, makarna, un paketleri geldi geliyor diye... On binlerce, yüz binlerce yurttaş beklentide. Başba- kan yardımı, birkaç gün geçim derdini azıcık unutur- sun. Karşılığı ne, bir oycuk değil mi!.. Çarşaflılar en gözde olanlar, başını sımsıkı, Başba- kan’ın, Cumhurbaşkanı’nın eşi gibi bağlayanlar, tür- banlılar ön sırada... Bir türbanlı hanım ağlar gibiydi. “Gittim, bekledim, dağıtılan yirmi beş bin liralık avanta çeklerinden bana vermediler, neyimi beğenmediler bilmem” diyordu. Baş- ka biri de, eli boş dönmüş dağıtımdan, “Bize iş versinler, iş bulsunlar, böyle para pul dağıtmasınlar” diyordu.. Bugün Kurban Bayramı!.. Yine sokaklar kan içinde kalacak mı? Evlerin ban- yosunda koyunlar kesilecek mi? Sonra o deriler din be- zirgânlarının eliyle toplanacak, Türk Hava Kurumu’na verilecek yerde, onun bunun cebine para olarak mı gi- recek?.. Bizans surlarının yanındaki bizim eski bahçede ağ- layan koçun sesini duyar gibiyim. Bir sabah elinde kos- koca bir bıçak taşıyan iri kıyım bir adamın yavaş yavaş o koça doğru yaklaştığını gördüm.. Koşup bir şeyler yapmaya kalktım, taşlar attım... Günlerce et yemedim. Böyle kanlı bayram olur mu? Bayramlar bir sevinç bir mutluluk günü olmamalı mı? Oyun yerlerine koşmak, bir filme, bir söyleşiye, bir dostluğa, bir yakınımızla ku- caklaşmaya, yarınların daha güzel olacağına inan- maya... Boş inançlar, aldatıcı töreler yaşantımıza hiçbir şey katmaz, acıları kat kat arttırır. Yine de vazgeçilmez, yi- ne de “oh yine bayram geldi” diye sevinerek bekleriz. Ülkede açlık, yoksulluk çizgisi her geçen gün biraz da- ha aşağılara inerken!.. Sonra da öğretmenimize, me- murumuza, işçimize, aydınımıza, on binlerce okumuş okumamış işsizimize “İyi bayramlar” demeye kalkışı- rız... Gerçek bayramları bir gün yaşayacağımıza inanarak!.. PENCERE Malın Gözü Neoliberaller... Bizim medyada ve politikada artık hasır altına süpürülen dört sözcüğü bayram gününde alt al- ta yazmanın bir yararı olur mu bilemem... Nedir o dört sözcük?.. İşçi.. Memur.. Köylü.. Esnaf.. Kapitalizmin ‘finans krizi’ ortalığı allak bullak edince Karl Marx’ın adı yeniden öne çıktı; ama, yine de kimsenin toplumdaki çalışan sınıf ve kat- manlara yüz verdiği yok... Peki, siyaset tartışmalarında öne çıkan ‘tilcik- ler’ hangileri?.. Kürt.. Ermeni.. Rum.. Türk.. Sonra?.. Türban.. Çarşaf.. Halkımızı neden unuttuk?.. Çünkü Amerika’nın artık gidici olan lideri ma- rifetiyle dincilik ülkede iktidarlaşınca ulusalcılık mu- halefete yakıştı... İşin yoksa uğraş dur... İşçi-memur-köylü-esnafın artık esamisi okun- muyor... Peki, 1960’larda 27 Mayıs devriminin sağladı- ğı anayasal özgürlükler sayesinde ortaya çıkan sosyalist akıma ne oldu?.. O günün 68’li gençlerinden kimileri ‘Aydınlan- macı-Atatürkçü’ devrimi es geçerek dipten dol- ma sosyalist olmuşlardı... Sosyalizme ne kadar da yakındık... Elimizi uzatsak tutacaktık... Tutamadık... Vaktiyle sırtlarını Sovyetler’e dayamış sözüm ona sosyalistler de sakalları kırlaşınca döndüler; Amerika patronluğunda ‘küresel neoliberalizm’e kına yakmaya başladılar... Amerikan usulü neoliberalizmin üstüne dinci- likle de anlaşınca gel keyfim gel... Ne var ki bu kez de keyifler bozulmasın mı?.. “Neoliberalizmin finansal krizi” patlak verince, bizimkiler bu kez de boşluğa düştüler... Bozum üstüne bozum, yıkım üstüne yıkım bir ömre kolay kolay sığmaz... Ama, bizim eski sosyalist ve sonradan görme neoliberaller yine bir yolunu bulacaklardı... Buldular... Halk sömürülsün, ezilsin, dolandırılsın, sürün- sün, açlıktan kırılsın, birbirini yesin, ne gam!.. İş- çi-memur-köylü-esnaf sözcükleri zaten dincilik- ten bu yana tu kaka... Varsa yoksa cemaat ve tarikat liberalizmi... Kürt, Ermeni, Rum, Türk üzerine içi kof edebi- yatla türban ve çarşaf üzerine boş demokrasi ne- mize yetmez... Bizim eski ve dönek sosyalistlerle yeni neoli- beraller doğrusu çok yaman kişiler, malın gözü çıktılar.. A rkeolojik ve antropolojik bul- gular, tapõnaklar, mezarlar ve törenle gömülen ölüler bize in- sanlarõn ilk çağlardan beri ka- derleri üzerinde etkili olan güç veya güçlerin varlõğõna inandõklarõnõ gös- termektedir. İnançlarõn, tapõnaklarõn, iba- detlerin (dini ritüellerin) ve tapõnaklarõ yö- neten, ibadet ve yaşam biçimini (şeriatõnõ) belirleyen yol göstericilerin varlõklarõnõn önemli bir nedeni, bunlarõn sağladõğõ dü- zenin, toplumlarõn güç koşullarda var ola- bilmelerine yardõmcõ olmasõdõr. Kuran, “Hiçbir kavim yoktur ki ona bir yol gösterici göndermiş olmayalım” ayeti (Fatõr 24) ile dünyanõn her köşesinde sosyal dü- zeni kuranlarõ Allah’õn yol göstericisi (pey- gamberi) olarak kabul etmiştir. “Her birini- ze bir şeriat, bir yol verdik” ayeti (Maide 48) ile tüm bu kavimlerin inanõşlarõnõ, yaşam yollarõnõ, ibadetlerini; diğer bir deyişle, şeri- at kurallarõnõ onlar için geçerli kabul etmiştir. Her devirde ve coğrafyada dinlerin şeri- at kurallarõnõ belirleyen, bulunulan kavmin kültürü olduğu gibi, İslamõn Kuran’da yer alan şeriat kurallarõnõ belirleyen de İslamõn tebliği devrindeki Arap halkõnõn ve pey- gamberin kültürü olmuştur. Dinlerin esaslarõ (inancõn ahlak kurallarõ) ile şeriatlarõ (bu ahlak düzeyine ulaşmayõ sağla- yacak ibadetler ve sosyal ilişki kurallarõ), birbirinden farklõ şeylerdir. Bu İslam için de böyledir ve kanõtõ “Bugün dininizi tamam- ladım” ayetinden (Ma’ide 3) sonra hukuki ayetlerin (şeriatõn) tebliğ olmaya devam et- mesidir (1). Dinlerin şeriatlarõ ise bulunulan çağa ve ye- re göre daima değişmiştir ve dinlerin varlõk- larõnõ sürdürebilmesi için değişmek zorunda- dõr. Şeriat ve ibadet kurallarõnõ değişmez şe- killere bağlamak, şeriata ve kurallara tapmaktõr. Kuran’daki şeriata ait emirlerin zamanla de- ğişebileceğinin güzel bir örneğini Hz. Ömer vermiştir. Kuran’da devlet hazinesinden her se- ne Müslüman olmayan fakat Müslümanlõğa ka- zandõrõlacaklara bir pay ayrõlmasõ emri vardõr (Tövbe 60). Hz. Ömer halife olduğunda ken- disine pay için başvuranlara Kuran’õn emrine rağmen pay vermemiştir (2). Camiler İslam peygamberinin devrinde mescitler, za- manõ geldiğinde toplu halde namaz kõlõnan, top- lantõlar yapõlan, eğitim verilen halk evleriydi. Günümüzde, namaz zamanlarõ birkaç kişinin bir köşesini doldurduğu, ölülerin yolcu edil- diği, çoğu gecekondu mühürleri çirkin yapõ- lõ camilerin İslamõn mescidi ile hiçbir benzerliği yoktur. Şu olay bunun en çarpõcõ örneğidir: Hadisler peygamberin mescitte oyun (raks) oynayan Habeşileri ve Sudanlõlarõ Hz. Ayşe ile birlikte seyrettiğini anlatmaktadõr (3). Mescitte oyunu tenkit eden Hz. Ömer’e pey- gamberimiz, “Bizim dinimiz müsamaha di- nidir, bizim mescitlerimiz kiliseler ve hav- ralar gibi üzüntü yeri değil, neşe yeridir” ya- nõtõnõ vermiştir. Bu olay bile başlõ başõna İs- lamõ nereden nereye getirdiğimizi göster- mektedir. İslamda, bütün ibadetler gibi namaz da in- sanõn mutluluğunun bir aracõdõr, aceleyle ödenen bir borç değildir. Müslümanlarõn Tan- rõ’ya ve yarattõklarõna karşõ sevgi ile dolup taş- tõklarõnõ hissettikleri bir duygusal süreçtir. Tan- rõ’ya yaklaşmak için bir araçtõr, bir meditas- yondur (Mü’minûn 2). Hõristiyanlõk gibi ruhban sõnõfõ olmayan İs- lamda, namaz her yerde kõlõnabilir. Tanrõsõ ile inananlarõ arasõna başka kimseyi sokmayan İs- lamõn bu özelliği maalesef diğer birçok özel- likleri gibi anlaşõlamamõş; imam, molla, dede diye adlandõrõlan yeni bir tür ruhban sõnõfõ ya- ratõlmõştõr. Artõk, devlet bütçesinden birçok ba- kanlõktan daha fazla pay alan Diyanet İşleri Başkanlõğõ’nõn ve bilhassa imamlarõn varlõk- larõnõn nedenleri mutlaka tartõşõlmalõdõr. Bir za- manlar Tanrõlarõ ile ilişkiden sorumlu olarak görev yapan Hõristiyan rahipler çağõn gerek- sinimlerine göre değişmiş, birer sosyal yaşam danõşmanõ olmuşlardõr. İmamlara farklõ eği- timler verilerek günümüz yaşamõnda namaz kõldõrmak, insanlarõ cehennemle korkutmak- tan başka görevler vermek, varlõklarõna sosyal ve ekonomik bir gerekçe yaratmak zorunludur. Hõristiyanlõğõn, Museviliğin ilk devirle- rinde ibadet şekilleri ve yerleri bugün uy- gulandõğõ gibi değildi. Kiliselerde sõralar ve müzik yoktu. Hõristiyanlõkta, Musevilikte bu- günkü ibadet şekillerini çağa uyum belirle- miştir. Hz. Muhammed’in devrinde ağacõ olmayan o topraklarda peygamber kendi- sinden önce puta tapanlarõn yaptõğõ şekilde ibadete devam etti. Eğer sõralarõ yapacak bir ortam olsaydõ, sosyal etkinliler merkezi olan, namaz zamanlarõnda ibadet için kul- lanõlan mescitlere en yakõşanõ sõralarda otu- rup ibadet etmek olurdu ve eminim Hz. Mu- hammed gibi bir devrimci, toplumcu, sõra- larda oturarak ibadeti tercih ederdi. İslamõn tüm ibadet şekilleri gibi namaz da çağa ayak uydurmak için değişmek zorundadõr. Şii ve Sünni İslamõn, yorumlar yasaklana- rak, akõl ikinci plana atõlarak dar kalõplar içi- ne alõnmasõ; gelişmemesinin, õşõğõnõn sönme- sinin en büyük nedeni olmuştur. Cem evleri Alevi-Bektaşi cem evleri ile camiler pey- gamberin mescidine aynõ uzaklõktadõrlar. İbadet yeri statüsü verileceği anlaşõlan cem evleri mutlaka, aynõ zamanda eğitim, sosyal etkinlikler evleri olmalõ, insanlarõn sõralarda medeni şekilde oturabildiği tarzda düzen- lenmelidir. Ama her şeyden önce, Sünniler gibi ibadet yeri kurma yarõşõna girilmemeli, cem evleri de camiler gibi çoğu zaman boş kalan israf yatõrõmlarõ olmamalõdõr. Camiler ve Cem Evleri... Prof. Dr. Nihat G. KINIKOĞLU Alevi-Bektaşi cem evleri ile camiler peygamberin mescidine aynõ uzaklõktadõrlar. İbadet yeri statüsü verileceği anlaşõlan cem evleri mutlaka, aynõ zamanda eğitim, sosyal etkinlikler evleri olmalõ, insanlarõn sõralarda medeni şekilde oturabildiği tarzda düzenlenmelidir. İbadethanelerle birlik- te kesin kurallarõ olan tek düze Alevi inancõnõn ortaya çõkmasõ önlen- melidir. Şii ve Sünni inancõn bilimin ve aklõn önceliğine inanmama kõskacõndan Alevi İslam kurtulmalõdõr. Ve gelecekte İslam Ümidimiz, çeşitli yo- rumlarõn her birinin hoş- görü ile karşõlandõğõ, dev- letin yasalar dõşõnda bir de- netleme ve yönlendirme etkisinin olmadõğõ, her- kesin istediği yoruma ait insanlarla birlikte istediği gibi ibadet edebildiği, öbür dünyada değil bu dünya- da mutlu yaşamanõn amaçlandõğõ bir İslamõn hâlâ yaratõlabileceğidir. Bunun aksi yok olmak- tõr. Çin’deki Hõristiyan sayõsõ 300 milyona (nüfu- sun dörtte biri) ulaşmõş, bu ülkede sadece geçen yõl 2 milyon kişi yurttaşlarõ Uy- gur Müslümanlarõnõn di- nini seçmeyip Hõristiyan- lõğõ seçmiştir. İslamõn, eğer Kuran’õn, her sayfasõnda ve daima ‘inanmakla’ birlikte anõ- lan ‘yararlı işler yap- mak’ emri (sadece cami yaptõrmak anlamõnda de- ğil), “Hiç bilenle bilme- yen bir olur mu?” ayeti ve “Ben ahlakı tamam- lamak için gönderildim”, “Allah tektir diyen cen- nete girecektir” diyen peygamberi anlaşõlacak olursa, çağõn ve çağlarõn dini olacaktõr. Fakat bunun olabilmesi, şeriat (ibadet) kurallarõnõn, amacõ bulu- nulan çağõn koşullarõnda en iyi gerçekleştirecek şe- kilde değişebilme yete- neğine bağlõdõr. Hz Ömer’in davranõşõ (2), Kuran’da içki ile ilgili emrin Kuran’õn tebliğ edil- diği zaman diliminde bile değiştiği göz önüne alõ- narak, bu değişim dene- melerini yapanlar ve öne- renler, dini Hõristiyanlaş- tõrma gibi akõl almaz suç- lamalara maruz bõrakõl- mamalõdõr. Müslümanlar için tehlikeli olanlar, bu önerileri yapan kişiler de- ğil, şeriat kurallarõnõ İslam diye gösterip, onun akıl, ahlak ve sevgi temelini göz ardõ edenlerdir. (1) Prof. Dr. Mehmed Hati- poğlu, İslamiyat, Ekim 1998. (2) Teberi Tefsiri 10. Cilt, 162-163). (3) Süleyman Uludağ, İslam Açõsõndan Musiki ve Sema, Uludağ Yayõnlarõ, Bursa, 1979.