Katalog

CMYB C M Y B 15 EKİM 2008 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DİZİ 9 M oskova’ya ilk kez ’92 Noel’inde git- miş; keşif heyecanõyla kendimi so- kakta bulmuş, saatlerce yürümüş- tüm… Bir süre sonra ayaklarõmõ hissetmez ol- dum ve önüme gelen ilk kiliseye girdim. İçersi doluydu. Bu, yalnõz ibadet eden bir topluluğa benzemiyordu. Dağõlan Sovyet İmparatorluğu ar- dõndan büyük yoksulluk içine düşen çok insanõn belli ki gidecek başka yeri yoktu. Karõn doyur- mak uğruna kapõda, kar altõnda birkaç rubleye avuç açan yaşlõlar duruyordu. Her hallerinden perişan olduklarõ anlaşõlan in- sanlar, içeri girer girmez nasõl olduysa çok soğuk yemiş olduğumu fark ettiler. Ağzõmõ açmadan daha, etrafõmõ alan bir kalabalõk beni kucaklayõp, karga tulumba doğru, kilisede “altar” denen “mihrabın” arkasõndaki bölmeye götürdü. Biri koşa koşa hemen bir elektrikli radyatör getirdi… Botlarõmõ çõkarõp, ayaklarõmõ radyatöre dayadõ- lar. Kalabalõktan sõyrõlan bir kadõn çõplak ayakla- rõmõ avuçlarõna alarak; parmaklarõmõ ovdu, masaj yaptõ. Bir adam da kendi çoraplarõnõ çõkarõp giy- mem için bana uzattõ... Nasõl teşekkür edeceğimi, ne diyeceğimi bile- meden çõktõm kiliseden. Daha tam şehirleşmemiş, saflõğõnõ yitirmemiş, kõrsal dünyada görülebilecek türden; son derece- de dayanõşmacõ, içten, sõcak, hesapsõz kitapsõz bir “gönül bolluğuydu” görmüş olduğum. İçinde, klasik Rus romanlarõnõn dünyasõnõ çağ- rõştõran şiirsel, masalõmsõ bir yan da vardõ. RUSLARIN “ARABA SEVDASI” Putin Rusya’sõnda, hâlâ böyle bir “gönül bol- luğu”, böyle bir insanlõk kalmõş mõdõr bilmiyo- rum ama bu Moskova, o Moskova değil... İki farklõ şehir, iki farklõ dünyadan bahsediyo- rum. Bu diziyi hazõrlarken o ilk seyahatte aldõğõm notlarõ buldum. Şöyle şeyler yazmõşõm: “Çorba, ekmekle karın doyuruyorlar. Markette göre- bildiğim sebzeler soğan, patates, havuç, lahana, pancardan ibaret. Meyve bulabilmek için şehri turlamak lazım. Süt, et, pey- nir, yoğurt yok. İlaç yok. Eczane rafları boş. Bir kutu aspi- rin, bin ruble. Orta- lama maaşın dörtte biri.” O seyahatte beraberimde götürdüğüm bir reh- ber kitabõnõn arkasõna iliştirmişim bu notlarõ. Yeltsin döneminden kalma kitap, o yõllarõn erişil- mez özlemleriyle söze başlõyor ve Ruslarõn “ara- ba sevdasını” anlatõyor: “Her Moskovalının gönlünde yatan aslan bir arabadır. Bütçeleri müsait olmayan, ayda 300- 400 rubleden fazla maaş almayan Ruslar bile; ne yapıp edip, bir araba edinir. Yeni araba sa- hiplerinin Lada’larıyla yaşadıkları bu balayı ne yazık ki kısa sürelidir. Devlet araba sanayii ortaçağda… Yedek parça yok. Benzin sorunu da cabası. Pet- rol istasyonla- rında kuyruk- lar, bazen kilo- metreleri bulu- yor. Moskova’ nın Batı Avru- pa kentlerine göre tek ayrıca- lığı, park soru- nunun olmaması!” (In- sight Guides, 1992) TRAFİK FELAKET! Rusya da- hil… Domino taşlarõ gibi Batõ ekonomilerini peşi peşine etkisi altõna alan son “küresel finans krizi” öncesinde; bu yaz sonu Moskova’da gördüğüm yaşam neredeyse Pom- pei’nin son günlerini andõrõyordu. Öyle ki Sov- yetler’in yõkõldõğõ dönemden kalma “Insight Guides”in girizgâhõ, tümüyle tersyüz edilip şöy- le yazõlabilirdi: “Yılda yüzde 7- 8’lik büyüme oranlarına bana mısın demeyen, petrol zen- ginliğiyle geri dönen Rusya; Avrupa’nın bir numaralı araba pazarı oldu. Moskovalıların arabalarıyla yaşadıkları balayı bundan böyle Lada’larla değil; -ithal ağırlıklı- Hyundai, Honda, Land Rover, Opel, Peugeot, Nissan, Kia, Suzuki, Volkswagen, Audi’lerle sürüyor. Dünyanın en büyük araba markaları bu pa- zara girebilmek için can atıyor!” Moskova’ya adõm atarken daha, dikkatimizi çeken ilk şey bu; korkunç trafik oluyor. Mosko- va trafiği, İstanbul’u mumla aratacak düzeylere erişmiş. Durum öyle vahim ki; nehirdeki (Mos- kova Nehri’ndeki) gemimizden şehir merkezine gitmek için her seferinde “en az iki saati” tra- fikte geçirmeyi göze almamõz gerekiyor. DOLAR MİLYARDERLERİ KENTİ Moskova böyle bir “en”ler şehri olmuş. En büyük dolar milyarderleri bugün Moskova’da. “Forbes” dergisinin rakamlarõna göre dünyanõn en zengin 20 adamõndan 4’ü Moskova’da yaşõ- yor. En pahalõ otellere, dünyanõn gene en pahalõ şehri olan Moskova ev sahipliği yapõyor. Avru- pa’nõn en yüksek gökdeleni -“Rossija Tower”- burada inşa ediliyor. Acõmasõz bir kõş günü, ayağõndaki bir çift ço- rabõ, göz kõrpmadan tanõmadõğõ bir yabancõya uzatan o yoksul, gönlü bol insanlara ne oldu, bi- lemiyorum. Muhtemelen onlar hâlâ “çorba-ek- meğe” talim ediyor. Belli yaşõn üstündeki Ruslar, özellikle de emekliler için durum hâlâ böyle. Ama Moskova’nõn yeni çehresini; artõk “kayıp kuşak” sayõlan o kesim değil; “yeni Ruslar” olarak anõlan “yeni zenginler” ve son on altõ yõl- da şekillenen, Antalya’ya tatile gelen “yeni orta sınıf” oluşturuyor. “Yeni orta sınıf”, görünürde hâlâ sõnõrlõ im- kânlara sahip. Doktor, mühendis.. meslek sahibi Ruslarõn aylõk geliri 400, bilemediniz 500 Av- ro’yu geçmiyor. Ancak Moskova’da gelirler, ulu- sal ortalama üstünde ve bir karõ koca ayda 1500- 1700 Avro denkleyebiliyor. Böyle bir yeni “tam- pon sınıf” olmasa, havaalanõnda şehre ayak basar basmaz hemen karşõmõza çõkan “Mega Khimki” boyutlarõndaki devasa alõşveriş merkezlerini, bu büyük tüketim cennetlerini açõklamak güç… RUSYA’NIN EN ZENGİN KADINI Yalnõz alõşveriş merkezleri değil, -Rusya ile iş yapan Türk inşaat şirketlerinin malumu olduğu üzere- inşaat sektörü de yõllardõr patlama yaşõyor. Şehrin 17 yõllõk belediye başkanõ Yuri Luzhkov’un eşi Yelena Baturina, bizzat büyük bir inşaat şirketi sahibi. En ballõ ihaleleri o alõyor. Bayan Luzhkov da gene “Forbes”in “en”leri lis- tesinde. 1.5 milyar dolar civarõnda olduğu tahmin edilen kişisel servetiyle “Rusya’nın en zengin kadını” olaraktan ilk sõrayõ o tutuyor. Belediye başkanõ Luzhkov, bundan on yõl önce Moskova’nõn kuruluşunun 800. yõlõnõ fõrsat bilip, yeşil alanlarõ baştan sona çiçeklerle donatmõş ve kenti “ışıklandırmış”! Ama ne “ışıklandır- ma”… Moskova geceleri artõk “Las Vegas” gibi parlõyor. Yalnõz büyük anõtlar değil; oteller, dük- kânlar, restoranlarõn “neondan geçilmeyen” id- dialõ aydõnlatmasõ, köklü bir Avrupa kentinden çok, “vahşi Batı” sermayesiyle yoktan var edilen Amerikan kentlerini andõrõyor. SERVETİ 40 MİLYAR DOLAR Arabalar, õşõklar, büyük büyük inşaatlar ve alõşveriş merkezleri… Moskova’ya girerken kar- şõlaştõğõmõz yeni Putin Rusya’sõnõn ilk çehresi bu. Doğalgaz ve petrol şirketlerindeki gizli hisseler yoluyla, şahsen 40 milyar dolar civarõnda bir kişi- sel servet edindiği iddia edilen Putin’in yükselen değeri özetle, bizim Özal yõllarõnõn ünlü “Ben zengini severim!” vecizesini çağrõştõrõyor. Putin yalnõz çok bariz ve çok net bir biçim- de “zenginin”, “kesinkes politika yapmaya- nını seviyor!” Rusya Federasyonu Cumhurbaşkanlõğõ’na gel- diği 2000’ler başõnda; Yeltsin’in “özelleştirme” dalgasõnda başdöndürücü servetler edinen “oli- garkların” defterini dürmekle işe başlayan şim- diki Başbakan Putin’in ünlü kurbanlarõnõn başõnõ Yukos’un eski patronu Hodorkovski çekiyor. “Siyasi emellerini yedi düvele ilan eden” eski Yukos patronu Hodorkovski, hali hazõrda Sibirya hapishanelerinde çürüyor. Vaktiyle Rusya’nõn “en zengin adamı” ve de “dünyanın 16. zengini” olarak isim yapan 45 yaşõndaki işadamõ, hapisten ancak -“nedamet getirmiş olarak”- 2011’de çõkabilecek. Putin muhalifi olarak bili- nen diğer oligarklar Berezovski ile Gusinski de halen sürgünde yaşõyorlar. Hal böyle olunca; yalnõz zenginler değil “yük- selen orta sınıf” da durumdan gereken mesajõ çõ- karmõş. Neon õşõklarõyla aydõnlatõlan bu büyük alõşveriş ve tüketim festivali karşõlõğõnda, “siyasi haklar” ya da “özgürlükler” gibi tekin olmayan konularla uğraşmayõ hepten unutmuş ve bir yana bõrakmõşlar. SİYASET HİÇ BÖYLE ÖLÜ OLMADI! Benim eski “Insight Guides” kitabõm, tarih olan Yeltsin yõllarõnõn heyecanõyla oysa bakõn vaktiyle neler yazmõş: “Moskova, tarihte fikir özgürlüklerinin gele- neksel olarak Sibirya sürgünü, çalışma kampı ya da en hafif cezayla ülkeden ihraçla son bul- duğu bir yer oldu. Özgürlükler ve demokrasi- yi heyecanla kucaklayan Moskovalı Ruslar oy- sa bugün, radikal bir anti-totalitarizm savu- nuyor ve siyasi tavır almaktan çekinmiyorlar. Gösterilere katılıyor, yeni partilerin kurulu- şunda aktif yer alıyorlar…” Putin Rusya’sõ bu ruhu tümüyle silmiş ve yok etmiş. On altõ yõlda bir ülke bu kadar mõ değişir? Volga Nehri üzerinden St. Petersburg’a yaptõ- ğõm yolculuk boyunca korkusuzca siyaset konuşa- bildiğim “tek Rus” muhatabõm durumu şöyle özetliyor: “Ruslar yakın geçmişte hiçbir zaman siyase- ten böylesine ölü, böylesine sönük olmadı!” Kremlin’in haçları... Gençlerden oluşan bir sokak orkestrası... Moskova’nın yeni çehresi, Las Vegas gibi...Vladimir Putin Küresel kriz eşiğinde Moskova, ithal araba cenneti olmuş. En büyük araba markalarõ Moskova pazarõna girmeye can atõyor. Kentte ilk dikkat çeken şey korkunç trafik! Moskova Nehri’ndeki gemimizden şehir merkezine gitmek için trafikte en az iki saat geçirmek gerekiyor. Şehrin 17 yıllık belediye başkanı Yuri Luzhkov’un eşi Yelena Baturina, büyük bir inşaat şirketinin sahibi. En büyük ihaleleri o alıyor. Bayan Luzhkov da Rusya’nın ‘en’ler listesinde. 1.5 milyar dolarlık servetiyle Yelena Baturina, Rusya’nın en zengin kadını. Bin yedi yüz kilometre uzunluğunda bir yolculu- ğun öyküsü bu. Doğa, tarih ve kültürün iç içe geç- tiği bu benzersiz yolculuğu; bir yanõyla baş döndürücü bir hõzla değişen, bir yanõyla hiç değişmeyen Rusya’nõn kalbinde, Volga üzerinden yaptõk. ’80’li yõllarõn Doğu Almanya tersanelerinden çõkmõş dört bin tonluk gemi- miz “Şaşkov”, süper lüks bir kruvazyer değildi. Ama bi- zi arabalarõn, uçaklarõn, trenlerin ulaşmadõğõ Rus- ya’nõn uzak köşelerine, göllerine, nehirlerine, adalarõ- na taşõyacak denli işlevsel ve konforluydu. Moskova nehrinde başlayan 1700 kilometrelik bu “su yolunda”; Volga’nõn kollarõ olan nehirleri ve bu ne- hirlerin döküldüğü gölleri birbirine bağlayan; her biri mühendislik harikasõ, 16 “seviye havuzundan” geçtik... Deniz seviyesinden 162 metre yüksekliğindeki başkent Moskova’da başlayan serüvenimiz, denizle sõfõrlanan Fin- landiya Körfezi kõyõsõndaki eski Çarlõk Rusyasõ başkenti St. Petersburg’da sona erdi. Bu dizi, “ağõr çekim”, su üzerinde süzülerek, “su- yun hõzõyla” içine girilen bir Rusya gerçeğinin unutulmaz izleri ve izlenimlerini aktarõyor. Belediye Başkanõ Luzhkov, yeşil alanlarõ baştan sona çiçeklerle donat- mõş ve kenti ‘õşõklandõrmõş!’. Mosko- va geceleri Las Vegas gibi parlõyor. Oteller, dükkânlar, restoranlarõn id- dialõ aydõnlatmasõ, köklü bir Avrupa kentinden çok, vahşi Batõ sermaye- siyle yoktan var edilen Amerikan kentlerini andõrõyor. ... S Ü R E C E K... Rusya’nõn kalbine yolculuk Gemi seviye havuzları Özal gibi son Rus Çarõ Putin de ‘zengini’ seviyor, ama ‘kesinlikle’ politika yapmayanõnõ! Moskova: Putin mucizesi (Fotoğraflar:GIANPAOLOPAPA)