Katalog

9 ŞUBAT 2005 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA INCELEME Müzik sadece dinlenilmesinden zevk ahnabilecek bir araç olmarun ötesinde kendine has dili olan bir kültürdür Klasikmüzik nasıl dinlenmeli? AYTAÇ YALMAN Emekli Orgeneral, Eski Kara Kuvvetleri Komutanı B ilindiği gibi müziğin yiizlerce tarifi yapılmıştır. Ancak ben bugün sizlerle kısa bir tanımlamadan hareketle, daha önce fazla temas edilmemiş bir konuyu (müziğin dinlenmesi) gibi oldukça soyut bir kavramı tartışmak, bu konuda amatör bir dinlcyicinin gözü ile bılgi ve düşüncelenmi sizlerle paylaşmak istiyorum. Bir ifadeye görc müzik, "sesle düşünmektir". O zaman bu düşüncenin metotlanni, genişlik ve derinliğini belirlemek ihtiyacında olduğumuzıı kuşkusuz sizler de kabul cdeceksınız. Bu yazım ile söz konusu sonınun cevabını bulmaya çalişacağız. Müzik yalnız belirli mekânlarda, konser veya başka bir sahne sanatı dinlcme veya izlemenin dışında, bulunulan her ortamda, doğada var olan güzelükleri lıissetme ve görme ile ılgilidir. Diğer bir ifadc ile; müzik aracı ile hayatı derinliğinc hissedebilir, ruhumuzun sükûn bulması ile duygusal bir deşarj yaşayabıliriz. Klasik müzik, tarih boyunca birçok nesil ıçin zevk, neşe, ilham ve teselli kaynağı olmuştur. Anılan müzik bir eğlence aracı olarak hizmet vcrdiği kadar, hatta daha ciddi anlamda insan deneyimlerinin ve duygularının zihinsel ve fikri gelişirnine yardımcı olmuş ve bunlara ışık tutmuştur. Müzikten öncekl hazırlık sağlıklı bir dinleme Için gereklidir Müzik yaratıldıgi ve dinlendıği ortam ile yakinen ilgilidir. Bu yönüyle müzik için; "çağın dünya görüşüdür", diyebiliriz. Seslerlc düşünme sanatı oldıığıınu ifade cttiğimiz klasik miiziğı derinliğine ve genişliğine kavrayabilmek, daha açık bir ifade ile anlayabilmek veya müziğin seslerle düşünebilme yöntcmlerini bulabilmek için dinletiden önce kapsamlı bir hazırlık yapılmasında soıısuz fayda vardır. Öncelikle fikri, ruhi ve bedenscl anlamda müzik dinlemeye hazır olmalıyız; zilıni ve bedeni yorgunluk içinde müzığe konsantre olmak onun derinliklerine inmek son derece zordur. Bu yönüyle müziği dinlemeye hazır ulmak, dinlemenin bence yansıdır. Bir dinletiye gıtmeden önce o programda çalınacak eserler ve besteciler hakkında bilgi sahibi olunmasmda, eserin anlamh bir sckilde dinlenmesi açısından fayda vardır. Dinlenen müzığın bestecisinin söz konusu eseri ne amaçla ve nasıl bir ruh hali içinde yazdığının bilinmesinin ayn bir güzelhğı vardır. Bu bilgilerle dinlenen bir eserin kaç böliim oldıığıınu her bir bölümün neyi amaçladığını bilmenin eserin derinliklerine inmek açısından bir zorunluluk olduğunu düşünüyorum. Bu husus sanatçi ile dinleyici arasındaki iletişım açısından da fevkalade önemlidır. Müziği anlamak ve değerini kavrayabilmek için konunun uzmanlan tarafından müzik parçalarının tekrar tckrar dinlenmesi tavsiye edilir. (Ben de bu fikre bütün kalbımle ıştirak ediyorum.) Konu ile profesyonel anlamda ilgilenenler için Joseph Kenıren, Gary Tomlinson'un "Listen" kıtabını tavsiye ederim; bu dokümandaki dinleme cetvelleri ilgi duyanlara kapsamlı bilgi verecektir. Ayrıca müzik kavramlan ve terimlerı hakkında bilgi sahibi olmak, müzikte duyduklanmızı daha iyi anlamamızı sağlayarak bizlere yardımcı olur. Konu hakkında analiz ve sentez yapabilmek, doğrıı ve uygun tenmler kullanabilmek için bu bir zorunluluktur. Bir dinleme yönteml lçınde bulunduğumuz çağm en öneınli özelliklerinden biri de güncel konuları müzikle ifade etme anlayışıdır. Müzik, kuşkusuz, bestecinin duygularını, ruh durumunu anlatmaya çalışır, dinlerken bu duyguyu kavrayabildiğimiz ölçüde eserle bütünleşebiliriz. Cemal Reşjt Rey bir olayı, bir mekânı, müzik ile resmetmeye çalışmış, bu konuda da çok basanlı örnekler vermiştir. Beethoven "Eroika" senfonisıni Napolyon için yazmıştır. Bu nedenle müziği dinlerken anılan olay, şahıs ve mekânlan mü/.ikle birlikte yaşanz. Haydn ve Beethoven zamanında müziğin belirli bir konu ile ilişkilendirildiğini biliyoruz. Ancak günümüzde ise bu anlayış büyük ölçüde terk edilmiş, insanlar müzikte belli bir yorıım ve konu aramaksızın dinlemeye, dinledikten sonra belli bir senteze ulaşmaya başlamışlardır. eslerle düşünme sanatı olduğunu ifade ettiğimiz klasik müziği derinliğine ve genişliğine kavrayabilmek, daha açık bir ifade ile anlayabilmek veya müziğin seslerle düşünebilme yöntemlerini bulabilmek için dinletiden önce kapsamlı bir hazırlık yapılmasında sonsuz fayda vardır. Öncelikle fikri, ruhi ve bedensel anlamda müzik dinlemeye hazır olmalıyız; zihni ve bedeni yorgunluk içinde müziğe konsantre olmak, onun derinliklerine inmek son derece zordur. Bu yönüyle müziği dinlemeye hazır olmak, dinlemenin bence yansıdır.Aytaç Yalman Müzikte sesler, hem aklımıza hem de ruhumuza yönelir ve bu husus dinleyenlerde bir duygu yoğunluğu yaratır. Müziğin matematikle olan ilişkisi nedeni ile akla, tabii ki estetik değerleri itibarıyla da ruha hitap eder. Önemli olan müziği içinde duyabilmek ve hissedebilmektir. Bir eseri dinleyenlerin beklentileri ve hissettikleri söz konusu eserlerle bazen uyuşur bazen de çelişir. Kimileri Alman bestecilerinin müziğinden hoşlanırken bazıları Italyan ve Ispanyol müziğinden hoşlanabilirler. Çünkü müzikte güzellik ve çirkinlik gibi göreceli kavramların bireylere göre çok değişik sonuçlar doğurduğunu gördüm. Beethoven Haydn Nietzsche Cemal Reşit Rey Bu konuda farklı bir yorum getiren Nietzsche "Müzik bir şeyi açıklamaz; ne imgeleri, ne belli bir duyguyu, ne de flkirleri açıklayabilir. Bir başka sanatın yarduııcısı, hizmetkân da değildir. Sadece kendi dünyası içinde kendi gücüyle dolaşır. O gene dc bir şeyi yankılamau, uına neyi? Metafi/ik gerçeği, evrenin duygular üstü özünü işte buradan yola çıkarak mü/ikçi bu gerçeği algılamış, bu sonsuzluğa akan özü görınüş olmahdır" diyor. (Nietzsche'nin Müzik Üzerine Düşünceleri Pierre Lasserre.) Müzikte sesler, hem aklımıza hem de ruhumuza yönelir ve bu husus dinleyenlerde bir duygu yoğunluğu yaratır. Müziğin matematikle olan ilişkisi nedeni ile akla, tabii ki estetik değerleri itibanyla da ruha hitap eder. Önemli olan müzıgi içinde duyabilmek ve hissedebilmektir. Bir eseri dinleyenlenn beklentilen ve hissettikleri söz konusu eserlerle bazen uyuşur bazen de çelişir. Kimileri Alman bestecilerinin müziğinden hoşlanırken bazıları ttalyan ve tspanyol müziğinden hoşlanabilirler. Çünkü müzikte güzellik ve çirkinlik gibi göreceli kavramların bireylere göre çok değişik sonuçlar doğurduğunu gördüm. Plnleylcinin karakteri ve ruh hali Dinleme konusundakı bir başka tespıtimı de sizlerle paylaşmak istiyorum. Hayatın güzelliklerini terennüm eden eseılerin yanı sıra karamsarlığı telkin eden eserlcrin aslında dinlenen müzikten ziyade dinleyenlenn karakter ve nıh hallerı ile yakinen ılgılı olduğunu müşahede ettim. Bir eseri dinlerken, özellikle izledikten sonra karmaşık duygular yerine huzurlu bir dünya yaratan, hayata pozitif duygularla bakmamızı sağlayan duygusal bir deşarj mümkün olabilmışse arzu edilen sonuç istihsal edilmiş demektir. Ancak dinleyenlerde değişik tasavvur ve tahayyül farklıhkları olabileceğini kabul etmek mecbunyetindeyiz. Çoğu zaman müzikle birlikte en rafine edilmiş hüznü, korkuyu, mutluluğu birbiri içinde yaşanz. Bu biraz önce ifade ettiğim tahayyül gücüyle yakinen alakalı bir husustur. Dünyanın yaratıhşını tasvir eden bir müzik eseri bazıları için tanrısal bir gücü izah ederken bazıları için yalnız bir fizik olayıdır. Daha önce de ifade ettiğim gibi bazı eserler dinleyicileri temaları itibanyla yönlendirir. Beethoven'ın "Eroika"sındaki kahramanlık teması ile pastoral senfonidekı doğa duygularının yaşatılması dinleyenleri etkiler. Kuşkusuz müziğin bizlerde bıraktığı görsel tahayyül ne denli güçlü, verdiği duygu ne denli yoğun ise müzikalitesi o kadar güçlü ve anlamh olur. Eserin bitiminde her dinleyicide değişik duygular, farklı tahayyüller farklı zenginlik ve derinlikler oluşur, bazen dinleyicilerin kendi ruh dünyalanndan kattiklan değerler ile şiırsel ya da duygusal öğeler ön plana çıkar. Şüphe yok ki derin bilgi ve deneyım sahibi olanlar bir müzik parçasındaki ana tcmayı veya temalan, ona bağlı olan müzığın genişlik ve derinliğindeki vüsati ve kompozisyonun bütünündeki sağlamlıği anlarlar. Dinleylcl-sanatçı yakınlaşması Bu arada ihmal edilmcmcsı gereken bir husus da dinleyicinın duygusallığı ve müzikal heyecanı ile sanatçının müzik heyecanı arasındaki yakınlaşma ne kadar mümkün olabiliyorsa ulaşılabilecek sonuç o denli güzel ve mükemmeldir. Sanatçının performansı, enerjısı, heves ve arzusu dınleyicilere intikal eder. Tabiidir ki dinleyicilerin konsantrasyonu, dinleme konusundaki ilgi ve isteklcri de sanatçıyı etkiler. Cîörüldügü gibi müzik insanlar arasında mükemmel bir iletişim şeklidir. Dınleyıci ile müzisyen arasında oluşan nıanevi bağ, bu iletişimin en heyccan vericı olanıdır. Dinlenen eserin hangi amaçla neyi ifade etmek istedıği önceden bilerek dinlemenin insana verdiği zevki, insanda çağnştırdığı duyguların yarattığı yoğunluktan bahsetmiştım. Bu konu ile ılgilı göriiş ve düşüncelenmi konuya farklı bir boyut ve düşünce kazandıran tgor Stravinski'nin "Klasik müzik dinlemede yeni bir yol" isimli sen konferanslanndan bir bölümü naklederek bitinnek istiyorum. "Müzik aslında bir şcy ifade etnıcyecek kadar soyuttur. Onun yaptığı; bcyııi yalnızca duygusal bir şey olmuş gibi kandırmaktır, bunun da pek ilginç yönti yoktur. Çünkü beyni kandnmak için basit bir görsel illüzyona baknıak yeterlidir. Eğer müzik bizc bildiğiıniz bir yeri hatırlatacak olıırsa nostaljik bir ruh haline girebiliriz ya da eğer aklımıza mutlu anılanmız gelirse gülümseriz. Ancak bu duygular müziğin kendisindcn kaynaklanmaz. Müzik bize bu duygulan amınsatan olayı çağnştınr, biz de bunları anımsayarak bir şeyler hissederiz." Sonuç Müzik bütün güzel sanatlar içerısınde müstesna etkıleme gücüyle dinleyenlerde yarattığı duygusal yoğunluk içinde bizleri günlük yaşamın dışına çıkararak yeniden güç kazanma ve kazanılan bu yüce değerleri paylaşma ımkânı ve güzellıği venr Müzik, insan ruhiyatındaki etkisi itibanyla ahlaki yöndeıı de insanı etkiler, yozlaşmiş toplum yapısını yeniden düzenlemede önemli bir rol oynar. Geleneklerimizin devamında önemli bir vasıta olma özelliği taşır Müzik sonuç itibanyla; bizlerde oluşan ruhsal tortu ve birikimi güçlendirir, genişletir ve duygulanmızı yüceltır. Kuşkusuz dinleyenlerin müzik bilgisi ve dennliği, sonuçta alınan zevk ile yakinen ilişkılıdir. Müziği dinlerken, müziğin diğer kültürleri anlamada bir araç olduğu da gözden uzak tutulmamahdır. Uzun bir zaman dılımi içerisinde müzik dmleyen kımselerde geniş bir kültürel bakış açısı gelişir, iyimser bir dünya görüşü oluşur. Daha açık bir ifade ile dinleyenlerde duygusal bir zevkin yanı sıra entelektiiel düşünce de gelişmiş olur. Müzik dinleyen insanların kanaatimce bilmek durumunda olduklan bir diğer husus da müziğin bir ideoloji aracı olarak çok özel bir güce sahip olduğu gerçeğidir. Bu nedenle bu güçlere karşı korunmak için müziği yalnız dinlemek yetmez, okumak da gerekmektedir. Çünkü müzik sadece dinlenmesinden zevk ahnabilecek bir araç olmanın ötesinde bir kültürdür Kendine has dili olan bir kültürdür. Siz hiç içinde müziği barındırmayan bir kültür biliyor musunuz? Bu nedenle dinleyici olarak bizler müzikle düşünmeyi öğrendiğimiz ölçüde kendi değerlerimizi ve dünya değerlerini anlamış oluruz. Klasik müzik aynı zamanda genç ve yaşlı kuşaklar arasında duygusal ve enteleictüel bir köprü görcvi görmektedir. Müzik dışında sanatın birçok çeşidinde örneğın resımde, diğer sahne gösterilerinde somut bir objeyi hareketi görerek değerlendirınemiz mümkünken, müzik gibi dinlemeye dayalı bir sanat türünde hissedebılmeİc diğerlenne göre daha zordur. Özellikle farklı bir kültürün müziğini öğrenebilmemiz için belli bir zaınana ihtiyaç vardır.