Katalog

11 EYLÜL 2004 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA EVCELEME Usame bin Ladin yakalanamadı Dengelerideğiştiren ElKaideterörii Dış Haberler Servia - ABD'de, 11 Eylul 2001'de duzenlenen saldınlann uzennden uç yıl geçtı El Kaıde bağlantıh mılıtanlarca kaçınlan dort yolcu uçağından ıkısı Nevv York'takı Dunya Tıcaret Merkezf nın ıkız kulelennı yerle bır ederken, bır uçak da Washıngton'dakı Savunma Bakanlığı bınasını vurdu Saldınlarda yaşamını yıtıren yaklaşık 3 bın kışı ıçın bugun Nevv York'ta on bınlerce kışının katılacağı anma torenı yapılacak Savunma Bakanı Donald Rumsfdd ıse Pentagon'da olen 184 kışının gomulduğu Arlıngton Mezarlığı'na çelenk bırakacak 11 Eylul saldınlannın dığer bır yonu de ABD'ye dunyadakı ulkelen "yanımızdakiler'' v e "karşunızdaldler* olarak sınıflandırmak ve ıstedığı ulkelere savaş ılan etmek ıçın gerekçe vermesıydı Başkan George W. Bush'un onculugundekı "haçn seferinin" ılk kurbanı Talıban yonetımındekı Afgarustan oldu Talıban mılıslenyle El Kaıde mıhtanlanna yonelık operasyonda bınlerce sıvıl oldu Iran'ı, Kuba'yı veKuzey Kore'yı de tehdıt eden \BD 'nın ıkıncı durağı ıse Irak oldu "Resmen" 2003 yılnnn mayıs ayında bıtmesıne karşın fıılen halen suren savaşta olen ABD askerlennın sayısı lOOO'ı geçerken, yaşamını yıtıren Irakhlann sayısı on bınlerle ıfade edılıyor 11 Eylul saldınlannın zanlısı El Kaıde lıden l'same bin Ladin ıse henuz yakalanamadı ABD'nın "terore karşı savaşuun" başlamasından sonra El Kaıde' nın saldınlan ıse katlanarak arttı PSİKOLOGLARA HÜCUM -11 Eylül sonrası sadece yakınlannı kaybeden ya da olayı yaşayan bireyler değil, olayı uzaktan izleyenler de psikolojik olarak etkilendiler. Saldınnın ilk gûnlerinde Amerikalılar evlerine kapanmayı tercih etmiş, psikolojik tedavi için hastanelere müracaat edenlerin sayısında artiş yaşanmışo. 11 Eylül bağlannü olan Irak savaşı ve diğer terörist saldınlann insanlar üzerindeki olumsuz etkileri nedeniyle psikolog ve psikiyatriara olan ilgi hâlâdevam ediyor.Son olarakBeslan'da bir okulagerçekleştirilenteröristsaldınnın ardından mağdur olan binlerceinsanın psikologlara hücum ettiğibelirtiliyor. ABD'deki Dünya Ticaret Merkezi'ne yapılan saldın güvenlik ve silah firmalarmın kânnı arttırdı 11 Eylül zengiııleriA BD'dekııkız / | kulelelere JLA- duzenlenen saldınlann ardından başta tunzm, havacılık ve sıgorta sektörleri olumsuz etkılendı. Hem bireysel hem de ülkelenn silahlanmasının artması nedeniyle savunma sanayıı firmalan ve güvenlik firmalan en kârlı çıkanlar oldu. Psikolog ve psikiyatriara olan başvuru sayısında da gözle görülür artış yaşandı. BAŞAKSEZEN 11 Eylul 2001' Bu tanh pek çok kışı tarafindan yenı bır donennn başlangıcı olarak gostenldı ABD'deki Dunya Tıcaret Merkezi'ne duzenlenen saldınlann ardından başta tunzm, havacılık ve sıgorta olmak uzere pek çok sektor olumsuz etkılendı, guvenhk fırmalan ıse daha on plana çıktı Şırketlenn knz anlanna hazırlıksız yakalandıklannnı gorulmesı "kriz yoneümT adı altında hızmet veren alanın daha da gelışmesıne neden oldu Psikolog ve psikiyatriara olan başvuru sayısında da gozle gorulur artışlar yaşandı Saldınlann ardından ılk once Afganıstan'a, sonra da Irak'a operasyon başlatan ABD'nın onculuğunde dunya genehne yayılan terorle mucadele kapsanunda ulkeler savunma sanayııne yaptıldan harcamalan arttırdılar Dolayısıyla bu ışten en kârlı çıkanlar, sılah uretıcılen oldular Sektorde en buyuk ıhracat payını alan ulkeler, ABD, îngıltere, Almanya, Fransa, Rusya ve Çın oldu Venlere gore, dunya savunma sanayıınde toplam ıhracat, sılahsızlanma anlaşmalannı ızleyen 1994-1996 yıllan arasuıda 119 mılyar 565 mılyon dolan aştı Bundan en fazla payı ıse 68 mılyar dolarla ABD aldı ABD, bunun 22 mılyar dolannı Ortadoğu ulkelenne ıhraç ederken yıne 22 rnıryar dolarla Batı A\ rupa sılah pazannın yuzde 88'ınesahıpdurumdaydı Ortadoğu ulkelenne 44 5 mılyar dolar, Doğu Asya'ya 25 5 mılyar dolar sılah satıldı Normal donemlerde bıle ulkeler toplam butçelennın yuzde 20 ıle 40'ı arasuıda bır tutan sılahlanmaya harcarken 11 Eylul sonrası bu oranın çok daha fazla arttığı belirtiliyor Oyle kı 3 Kasım 2001 'de, saldınlardan 2 ay sonra ABD Savunma Bakanı Donald Rumsfeld ıle Rusya Devlet Başkam Vladûnir Putin ıle bır araya gelerek uluslararası teronzme karşı İWz kulelere yapılan saldın dûnyadaki dengeleri hem ekonomik, hem siyasi alanda değiştirdi mucadele v e ABD'nın Fuze Savunma Sıstemı (NMD) projesı gıbı konularda gerçekleştınlecek ışbırlığının aynntılannı goruşmeye başladılar Turkive'nln harcamalan Sa\Tinma harcamalannda yuzde 80 crvannda dışa bağımlı olan Turkıye'de de teror nedeniyle zaten yıllardır fazla olan savunma payı butçesınde herhangı bır duşuş olmadı TBMM'ye sunulan 2003 yıh butçesınden Mıllı Savunma Bakanlığı'na(MSB) lOkatnryon 875 tnlyon lıra aynlırken Mıllı Savunma butçesı yuzde 32 oranında arttı MSB de dahıl 2004 yılı savunma butçesı ıse 13 71 katnlyonu buluyor 2004 MSB butçesı. once 10 88 katnlyon hra olarak tespıt edılmış, hukumetın tum personel harcamalannda yuzde 13'luk azaltmaya gıtmesı sonucu 9 88 katnlyon lıra olmuştu Kesıntı oncesı 2004 MSB butçesı, bır oncekı yıla oranla yuzde 6 7"lık bır artış gordu 2005 yılı ıçın MSB'ye aynlan pay yıne arttı ve 10 9 mılyar Yenı Turk Lırası olarak tespıt edıldı Aynca, 11 Eylul'un ardından. ulkeler gıbı bireysel sılahJanma da arttı ABD'de saldınnın ardından sılah satışlannın yuzde 40 oranında arttığı belirtiliyor ABD'de 60 mılyon kışı sılah sahıbıyken Turkıye'de ıse 2 mıryonu ruhsatlı 5 mılyonu ruhsatsız toplam 7 mılyon kışıde sılah bulunuyor Turizm ağır darbe aldı 11 Eylul saldınlarının ardından en çok etkılenen sektorlenn başında seyahat ve tunzm gehyor Uçağa bınme fobısıyle ınsanlann denızaşın ulkelere gıtmekten mûmkun olduğunca uzak durması, en kuçuk sahıl kasabalanndan buyuk otel zıncırlenne kadar herkesı etkıledı Dunya genehnde yaklaşık 200 mılyon ınsanın çalıştığı hızmet sektorunde 11 YÜKSELEN DEĞER: KRİZ YÖNETİMİ Saldınlar sonrası pek çok fırmanm malı knze gırmesı ya da ıflas etmesı, şırketlenn "kriz vonetimi" konusunda eksıklıklen olduğunu gosterdı ve bunu da bır bır ış alanının yukselışı ızledı "Crisis Managemenf, yanı "kriz yonetimi" Bu konuyla ılgılenen fırmalara talep artarken var olan danışmanlık fırmalan alanlanna knz yonetımını de eİdedıler Zaten her fırmarun bunyesuıde knz anında ne yapılacağı konusunda bellı buımlenn bulunduğunu belırten yetkılıler ancak daha profesyonel bır hazırlık yapmak ısteyenlenn danışmanlık firmalanyla ışbırlığı yapıp eğıtım aldıklannı ıfade ettıler Turkıye'de ıse daha çok fınans kurumlan ve bankalardan bu yonde talep geldığı, ancak dığer sanayı kuruluşlannın ılgısınm daha az olduğu belırtılıyor j Eylul'un etkılennın Korfez Savaşı'ndan çok daha kotu boyutlarda olduğu dıle getınlıyor Venlere gore, bu sektorlerde >aklaşık 3 2 mılyon kışı ışını kaybettı Dunv a Seyahat ve Tunzm Konseyı'nın araştırmasına gore 2002'nın sonuna kadar tunzme olan ılgı yuzde 7 4 oranında azaldı Turkıye de o donemde olumsuz etkılenen ulkeler arasında yer abyordu, ancak ABD, Kanada, Avustralya gıbı uzak ulkelerden gelen tunstlennı kaybetmeye başlayan Turkıye nın bunu Rus tunstlerle telafı ettığı belirtiliyor 11 Eylul korkusu yavaş ya\aş geçmeye başlayınca bu kez de SARS, AB ulkelenndekı durgunluk, Irak sa\ aşı gıbı sorunJar Turkıye runzmı uzennde etkısını gosterdı Buna karşın hem Turkıye'ye gelen tunst sayısında hem de tunzm gehnnde 2001 'den 2OO3'e kadar yuzde 6 ıle yuzde 15 arasında artış goruldu Turkıye'de 2004 yılında tunzmın geçen yıllara gore çok hızlı bır aröş gosterdığını belırten yetkılıler, ılk 7- 8 ayda gelen tunst sayısının Yunanıstan, Ispanya, Italya, Fransa üe karşılaştırıldığında çok daha fazla olduğunu soyledıler 2004 yılı sonunda 16 5-17 mılyon tunst, 11 5-12 mılyon dolar tunzm gelın bekJenıyor Slgortacılar kaybettl 11 Eylul felaketı ıle bırlıkte dunyadakı sıgorta ve reasûrans ^fl pazan buyuk bır şok yaşadı Sıgorta şırketlerının ode>eceğı tazmınat tutan 50 mılyar dolan buluyordu Orneğın, 1992yılındakı Andreu kasu-gasuıda sıgorta şırketlen toplam 1 5 mılyar dolar tazmınat oderken ıkız kulelen sıgortalayan General Re'nın zaran bıle tek başına 2 5 mılyar dolan bulmuştu \rtık teronzm, "sigorta edikmez bir risk" olarak gorulduğunden, yapılan sozleşmelere teror nskı dahıl edılmıyor. dahıl edıldıgınde ıse yuksek pnm talep edılıyor Gu\enlık şuketlen ıse savaş sanayunın arduıdan 11 Eylul'den en çok yararlanan sektorlenn başında bulunuyor Ozellıklehavaalanlan gıbı kntık noktalarda gu\ enlık onlemlennın maksunuma çıkanlması firmalann daha çok ış yapıp daha fazla kâr elde etmesıne neden oldu Aynca bu alandakı teknolojıye yapılan yatınmlar da arttı Orneğın, gelışmış ulkelenn buyuk ha\ aalanlannda uısanlann beden olçulenm en ınce detaylanna kadar ınceleyen bu sıstem kullanılıyor Metal sutunlar ıçıne gızlenen kamera vasıtasıyla kaydedılen goruntuler bılgısayar ekranına aktanlıyor, ıçen gırmek ısteyen kışuun estetık yaphnp yaptırmadığı, o kışının aranıp aranmadığı, tehlıkelı olup olmadığı anında ortaya çıkanlıyor azaldı Uçuşkorkusu havayolkmm kötii vurdu Saldınlardan sonra ozellıkle ınsanlann "uçuş korkusu"nun getırdığı etkıyle havayollannın >olcu sayısı azaldı Hava Taşımacılığı Derneğı (Aır Transport Assocıatıon) \ enlenne gore, olaydan sonra ana havayolu şırketlerının gelnlen yuzde 15-20 arasuıda duştu 2001 'de 7 7 mılyar dolar kaybeden havayollan, 2002'de de 10 mılyar dolar kaybettıler 11 Eylul 2002'de, olayın yıldonumune geluıdığınde ıse yolcu sayısı hâlâ yuzde 10 kadar duşuktu Bunun uzenne dardakı fırmalan kurtarmak uzere devlet yardımlan gundeme gelmeye başladı Havayollan nakıt ya da fon garantısı gıbı devlet yardımı ıstedıler ABD'de ıse 11 Eylul saldınlarını ızleyen ıkı haftalık sure ıçınde havayolu şırketlenne 15 mılyar dolar dırekt yardım ıçeren kapsamlı bu- kurtarma paketı hazırlandı 15 mılyar dolarlık yardnn paketı Kongre'de nıhaı onayı aldığı snada havayolu şırketlen 100 bın ışçının ışıne çoktan son vermıştı En fazla zarar eden şırketler ıkı uçağını bırden kaybeden Umted Havayollan ıle uçak sayısı açısından en buyuk havayolu şırketı olan ,\mencan Aırlınes şırketı oldu Avrupa'nın en buyuk havayolu şırketlennden bın olan Svvıssaır 2 Ekım 2001 tanmnde nakıt sıkışıklığı nedeniyle uçuşlarmı durdurdu Şırket yonetımı, bankalar v e sıyasetçüer çokuş nedeniyle bırbn-lennı suçlarken çokuşte ıletışım eksıklığımn yam sıra en buyuk etken olarak 11 Eylul teror saldınlan gostenldı 2004'e gelındığınde havayollan kendılenm toparlamaya başlarken bu kez de 50 dolan geçen petrol fjyatlan nedenıyle darboğaza gırdıler Pek çok fırma bılet fıyatlanm arttırarak ayakta kalmaya çalıştı bazılan ıflasını açıklamak zorunda kaldı THY'nin durumu THY kuresel bazdakı gelışmelerden etkılense de 2001 yılında az da olsa (8 127 mılyar TL) kâr elde etmeyı başardı 2002 yılında ıse 64 mılyon dolar kâr açıklayan THY'nın bu kânnın nedenlen arasında. 2001 yılında yenı personel alınmaması, 800'den fazla personelın emeklıye aynlması ve devaluasyon sonucu oluşan kur farkı gostenldı Genel olarak bakınca, THY'run hem konma sayısında hem de yolcu sayısında 2001-2004 yıllan arasuıda gozle gorulur bır duşuş var Orneğın 2001 yılı ocak-ağustos arası konma sayısı 109 bın 28 olan THY'de bu oran 2004'un aynı donemmde 69 bın 198 Son donemlerde sayısı artış gosteren ozel havayollannın ucuz tanfelen de bu duşuşte etkılı oldu