Katalog

1 G TEMMUZ 2904 PAZAR CUMHURİYET SAYFA DIZI 11 Jüprter Tapınağı. Palmyra'da çöl fırtınasının izleri... Tarihi Palmyra kenti, ilk İpek Yolu'nun en önemli kavşak noktalarından biriydi... Çölünortasındabirkent Lübnan'dan Suriye'ye uzanan bîr gezi GÜREL undoğumunda Şam'dan aynldık Doğuya yonel- dık Kentten 30 km uzaklaştığımızda, geruş bır alana yayılan Fransrz Mezarlığı karşımıza çıktı Taşlann ustunde. 16-20 yaşlannda gençlenn ya- şamlannı, Bınncı Dunya Savaşı sırasında bura- da noktaladığı yazıyordu Sunye Çolu başlamıştı 270 km sonra Tadmur'a ulaşacaktık Soğutmalı aracımızda oğleye doğru artan sıcaklıktan etkılenmıyorduk Yukselen buğu, uzanan duzluğun otelennde bır açık denız ımgesıne donuşu- yordu Serabın yanılsamalan. bızlere duru gollenn ışıltılı sulannı bıle gosterdı Yan kumul, yuksekçe olanlan kayalık tepelenn ar- dına yerleşmış asken bırlıkler vardı Sunyelı askerler, yol boyunca doşedıklen plastık boruyla zeytın fıdan- lannı damlama yontemıyle suluyorlardı Çolun orta- sında, bodur zeytın fıdanlannın yeşılıyle karşılaşmak, ınanılmaz bır goruntuydu B,»AĞDATLA ŞAM'IN YOL AYRIMI... Irak-Sunye sınınna 170 km uzaklıkta bır kavşakta, yon gosteren tabela Bağdat'la Şam'ın yolunu ayırmış- tı Fosfat yataklannda çalışma surduruluyor, fosfat ayıklayan ışletmelerden toz bulutlan yukselıvordu Uretılen fosfat, hemen karayolunun yakınından uza- yıp gıden demıryoluyla, aynı zamanda bızım de kul- landığımız karayoluyla da taşınmaktaydı Bu ka\ şağa yaklaştıkça Bağdat'a yuk goturen buyuk TIR-kam- yonlannın, otobuslenn yoğunlaştırdığı bır akış goze çarpıyordu Yasir, mınıbusunun dıreksıyonu başında açık bır In- gılızce ıle durmadan konuşuyordu Ben de surucumu- zu uyanık tutmak ıçın ona katılıyordum Şımdı de, gınş ıznı aranmayan, sılahlann. Amenka- lılann bulunmadığı bır Bağdat'a bızı goturebıleceğını soyluyordu Bırkaç dakıka sonra, çolun ortasında •*Bağdat Cafe"de konaklamıştık Alçak tavanlı ıkı odanın pencerelennden, Amerıkan 'Western'lerındekı goruntulen andıran bır terk edılmışlık ızlenıyordu Kırık dokuk bır at arabası dekor olarak kullanılmıştı Bıraz ılerde. bızrm Urfa evlenne benzeyen kubbe ça- tılıbıryapıvardı 'EHLENVESEHLEN. ' Kahvehanenın gınşınde Bede% ı kılıklı uç adam bızı karşılamıştı Kapının yanındakı taşın ustune, trafık gostergelenndekı yasaklamalarda olduğu gıbı ustu kırmızıyla çızılmış bır ıçkı kadehı resmedılmıştı 'Bağdat Cafe'nın ışletmecılen konuksever kışılerdı Ben de onlara burasını çok beğendığımı. sessızlığın benı buyuledığını, artık burada yaşamak ıstedığımı soyledım Eşım, arkadaşlanmız Çahşkan çıftı \e Ya- sır, helalleşıp aracımıza yoneldıklennde, e\ sahıplen- mızden ıkısı kollanma gınp hıçbır yere gıdeme\ece- ğımı, artık burada yaşayacağımı sov luyorlardı Bazı kıtaplanrru alıp bır hafta sonra doneceğune soz \ er- mesem ellennden kurtulamayacaktım Aynlırken, "Ehien \e sehlen", dıyerek omuzlannı sı\azladım G E N I Ş BIR VAHA Palmyra. Sunye çolunun ortasında geruş bır \aha Hurma, palmıye korulannın yanında zeytınlıkler uza- nıyor 'Afga' denılen kaynak, bugun de buradakı pa- muk uretımınde gereklı suyu da sağlayan bır yaşam daman Kent, MO 1900'lerdeyazılmıştabletlerden anlaşıldığı gıbı, Kapadokyalılarca da bılınen bır bu- yuk metropoldu Çunku ılk Ipek Yolu'nun kavşak noktalarından en onemlısıydı Doğu Akdenız lıman- lanndan başlayıp Fırat kıyısını ızleyen ken an yolu, Pamyra'ya uğramak ıçın ırmaktan ıkı yuz kılometre uzaklaşıyor, sonra da guneyde Kızıldenız ın ucundakı Arap korfezının (Akabe) kıyısındakı Şaraks (Charax) kentıne değın uzanıyordu Şaraks. Mezopotamya'dan başlayıp Ctesıphon \e Selucıa ustunden, Hazar Denı- zı'run guneyınden geçen bu yolun, Buhara'ya, Kaş- kar'a uğradıktan sonra, Taklamakan Çolu'nu aşarak Çın'e ulaşan ıkıncı bolumunun başladığı yerdı Daha sonra, Fırat ıle Dıcle ırmaklannın bırbırlenne ıyıce yakJaştıklan bolgede, bu sulann ıkı yanına geçı- Giriş izni aranmayan, silahların, Amerikalıların bulunmadığı bir Bağdat... Burası Irak'ın başkenti Bağdat değil, çölün ortasında "Bağdat Cafe"... Alçak tavanlı iki odanın pencerelerinden, Amerıkan 'VVestern'lerindeki görüntüleri andıran terk edilmişlik izleniyordu... Dekor olarak kırık dökük bir at arabasının kullanıldığı yapının çatısı Urfa evlerine benziyor. Ve en önemlisi Bağdat Cafe'nin insanı adeta büyüleyen bir sessizliği var... dı sağlayan, Kral kanalının M S 70'te açılmasıyla, Ctesıphon ıle Selucıa kom- şu kentler durumuna geldı Yenı yol, Arap korfezındekı Şaraks'ı goz- den duşurmuştu Bu ıkıncı ve daha unlu Ipek Yolu, ırmaklan aştıktan sonra. daha guneye yonel- meden, Iran, Afganıstan ustunden Sıang Kıang platosuna geçıyordu Ama, Tadmur ya da dığer adıyla Palmyra, yuzyıllar boyu, guçlu Roma ıle guçlu Pers ımparatorluk- larının arasında, Bağdat- Şam aynmındakı sonsuz duzluğun ortasında, gu- \ enlığı sağlanmış, bır \ergılendırme, bırpayla- şım merkezı olarak one- mını korudu ALTIN LEVHALAR. Mezopotamya'nın Zeus'u Baal'ın, Jupıter'le bırlıkte mesken edındıklen tapına- ğın alınJıklanna yerleştınl- mış altın le\ halann, yontula- nn panltısı ıkı gunluk >oldan bıle gorunurmuş Kervancı- ların, Palmyra'ya yaklaştık- lannı boylelıkle anladıklan soylenıyor Bın sutunlu kentın, Tanrı Baal'e ve Jupıter'e adanmış bu tapınağuıda sutunlar bugun de ayakta Kalın du\arlarla çevnlı tapınağın dışındakı, Ago- ra'dakı sutunlann yerden ıkı metreden sonrakı bolum- lennde, bızım de yakalandığımız çol fırtınasının sa- vıırduğu kumların aşındırması ızlenıyor Yapılarda, yakındakı tepelerde ocaklan bulunan joımuşak bır kı- reçtaşı kullanılmış Tadmur'dakı muzede korumaya alınmış yapıtlann çoğu bu tapınakta bulunmuş Genış bır alana yayılan Agora, uzun caddesıyle Kraliçe Zenobia'nın sarayına uzanıyor Palmyra'da barışı koruyan gücün simgesi olan aslan... Tarihi Agora oeddesi... ¥ (Fotoğraflar: ZhffGÜREL, J BEKİR ÇALIŞKAN) ~ğ Kraliçe Zenobia'nın hüzünlü öyküsü omalüar, Mezopotamya 'yı, Suri- ye 'yi M.Ö. 1. yy 'da ele geçiriyor- lar. 260'ta Persler, Romalıları geri çekil- meye zorluyorlar. İmparator Valerian, Sasani Kralı Şahpur'un güçlerince tut- sak alınıyor. Tarih, aynı dönemde. * » W Palmyra ordusunun da iki keı Pers or- Ş dusunu puskurttuğunu yazar... \ Palmyra uzun zamandır bir Arap aile- sinin yonetimindedir. 267'de, Palmyra Kralı Odenantus, kendisinin yerini alacak oğluyla, bir suikastm kurbanı olur. Ode- nantus 'un kansı, Kraliçe Zenobia tahta geçer. Kısacık egemenlik yıllan sırasında, ulkesinin sınırlannı alabildiğine genişletir. O gunlerde Roma 'nın Germenlerle başının dertte olduğunu bilen Arap Kraliçesi, m Palmyra 'da kendi adınapara da bastınr. „ Sikkelerin bir yiizünde guzeller gu'zeli Ze- - nobia 'nın, diğeryuzünde oldurulen oğlu- nun kabartma portreleri vardır. Bu du- rum İmparator Aurelian 'm gucüne gitmiştir... Anadolu 'yu geçen büyu'k bir orduyla, Halep ustunden Palmyra 'ya saldırır ve kenti ele geçi- rir. Kraliçe kaçar, ama yakalanır. Soylenceler çeşitlidir. Kimine göre Kraliçe ya- kalanamamıştır; Afgan ülkesinde yeniden ço- luk çocuğa kanşmıştır. Kimine göre iseyurek burkucudur: Zenobia uzak bir Arap köyünde, yitirdiği kentine, kocasma, oğluna ağıtlaryaka- rak açlıktan ölmüştür. Ama Roma belgeleri, Zenobia 'nın, İmparato- run değerli taşlarla siislü arabasını izleyen ikin- ci bir arabaya altın zincirlerle bağlanmış olarak sokaklardan geçirüdiğiniyazar. Onurlu kadın, bu geçit toreninden sonra hiçbir şey yemeyip iç- meyip, açlıktan ölmüştür (M.S. 272). Barış. umut olmaktan çıkıyor ABD'nin Ortadoğıı senaryolam almyra kalıntılannın gune>doğu koşesıne kurulmuş. 20 bın kışının yaşadığı bır kasabanın da adı Tadmur Antık kentın dığer koşelenne yayılmış otellenn dışın- da burada da ıkı otel var Anayolun ıkı yanına dıalmış dukkânlarda halılar, kılımler. de\e kemığı \e sedefle ışlenmış tavla-satranç takımlan, her turlu anı nesnesı ıncık-boncuk satılıyor Bu satıcılardan yaşlıca bır Arap. dukkânına gırdığımız sı- rada ıçendekı ıkı yabancı konuğuyla akıcı Ingılızcesı ıle şa- kalasıyordu "Bu bajan eşmiz mi? Çok gûzel bir hanım. 300 de\e eder" dıye onerıde bulunuyor. karşısındakı adam, "Hiç olur mu, bana 500 de\e\e padadî" dıye karşılık \ ennce de, gozlen parlayarak, "Sana inanrvorum ama, o dediğin bedel berhaJde 20 yıl önceki değerdL", dıvordu Bu pazarlığa, ada- mın eşı de. bız de kahkahalarla katılmıştık Koca, sonunda çok kararlı bır gorunum takınmava çalışarak, "Tamam olur. Nasıl olsa iki gtın içinde canından bezq>, geri almam için 1.000 deveyi gözden cıkaracaksın" 1 . dıyerek, Arap tacıre ehnı uzattı Dışanya çıktık S u PAYLASIMI... Bıralanmızı yudumlarken, kasabanın delısı, yanımızdakı masada yıne bıra ıçen ıkı Sunyelıyı ofkeyle azarlıyordu O sırada bısıkletının arkasında gazete satan çocuktan bır gaze- te aldım Pazar \ e perşembe gunlen yayımlanan 'Syria Ti- mes'ta, Beşar Esad'ın Japon'larla bu-lıkte 'Su ve sulanıa"yı konu alan sempozyumu başlattığı habennı okudum ABD'nın, Ortadoğu'da petrolden daha çok onemsenmeye başlanan su pa>laşımı sorunlanru bır polıtık araç olarak kul- lanmak ıçın senaryolar gelıştırmesı, bu topraklarda yakın gelecekte banşı bır umut olmaktan çıkanyor Gazetede. ABD'nın. Ortadoğu ıçın gelıştırdığı projelere ortak ararken bınlerce televızyon kanalında, Araplara de- mokrası getırmek ıçın, kulturel eğıtsel yardımın sağlanaca- ğım duyurduğunu, ama aslında Irak'ta da ızlendığı gıbı, ze- hırlı dışlenyle Arap halklannın doğal kulturel tum \ arsıllı- ğını yağmalayan, kımlıklen yokjtoıeye çalışan bır ortaklık umduğunu belırten koşe yazılan da yer alıyor DlL ZENGINLIĞI Gezdığım bu coğrafyada, benı buyuleyen olgu, ken an yollannın uzandığı sonsuzluktan çok. Fenıke morunun do- kumalarla Doğu'ya taşınan çekıcılığı nasıl Çın'ın Pasifık kı- yılanna dek un sabnışsa. bu topraklarda kullanılan dıllenn de o denlı yaygınlaşıp bır sonra gelen dılı yeruden yaratma- sıvdı Gostergesel dıl kurgusunun bugun de yaşayan varlığı, Arapça'nın denn soylem gucunde kendısını gostenyor Fe- nıkelılerce kulJarulan alfabe yapısı, Kanonıt, Ugant (M O 1400-1300), Aramyen (M O 900-M S 270) dıllennın bır- bırlerını etkılemesı\ le, resımden fonetığe, sesten de bıçıme ka\ıışan bır gelışme gostermış İRAK'IN BA$INA CELENLER... Soylem. ınsanın duş gucuyle varsıllaşır Yoksa ne ABD'nın senaryolan, ne de Israıl'ın geçmıştekı akrabalarını ararken başvurduğu DNA ıncelemelen uygarlık ve banşa bı- rer katkı olabılecektır Iraklılara \ erdığı bunca acıdan sonra, arkasında bıraktığı pıslığı NATO'ya temızletmek ısteyen ABD, bugun yonetımı Irak Geçıcı Parlamentosu adını \erdı- ğı derlenmış fırsatçılara bıraktı Israıl, DNA ıncelemelen so- nucunda Kurtlenn ve Ermenılenn kendılenne en vakın ırk olduğunu anJayınca, Kuzey Irak'takı Kurtlerle ortak sılahJı eylemlere gınşıyor Irkçı yaklaşımla doğrulara ulaşılabılır mı 9 Ortadoğu'dan Asya ıçlenne yayılan bu uygarlığa, Eskı Ahıt'ten bu yana ne gıbı başka bır katkıda bulunduklannı sorgulamalan, "küreseUeşme" dedıklen olguya, brraz olsun aniam kazan- dırmaz mıydı' 1 BlTTİ