Katalog

17 KASIM2004ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DIZI Ankara yolundabirRolls RoyceM/ustafa Kemal, General Harrington'm son model otomobilini Milli Mücadele'de kullanmak için Ankara'ya kaçıran San Mehmet Reşit'i şoförü ve îngilizce tercümanı olarak yanma aldı M illi Mücadele tarihine ışık tutacak f~~ birkaç bilinmeyen olayı Amerika'da ? öğreneceğim aîdımın kenanndan bile geçmezdi... 1985yılındaNew York'ta Metin \ur adlı 26 yıldır orada yaşayan bir Türk'le tanıştım. Vatan hasreti çekiyordu. Orada Amerikalı bir hanımla evlenmış ve ıster istemez yerleşmişti. Arkadaşlığımızı ilerlettik ve beni evine davet ettı. New York yakınlannda dolar miryonerlerinın oturduğu Briarcliff'te 1500 metrekare içinde 3 katlı muhteşem bir vıllası vardı. 3 kışilik aile 4 lüks otomobile sahiptı. Belli kı çok başanlıydı... New York'ta Macys'de tanıştığım Metın Yur kim çıksa beğenırsiniz? Milli Mücadele kahramanlanndan, Mustafa KemaTin fedaisı, şoforii ve îngilizce tercümanı Ingıliz lakaplı San Mehmet Reşit'in öz oğlu! Peki, Mehmet Reşit Yur ne yapmış da Mustafa Kemal'in en yakın adamı olmuş... Şımdı akıllara durgunluk verecek olaylan oğlu Metin Yur'dan dinleyelim: " Babam Mehmet Reşit, tstiklal Harbi'nin kazanılmasında önemli rolü olan kahramanlardan bimdi Yapoğı akıl almaz işlerin mükâfatmı hiçbir zaman beklemezdi Nitekhn tstiklal Harbi kazanüdıktan sonra genç yaşta politikadan çekildi ve iş hayatına aüJdı. İstiklaJ Madaiyası onun en büyük serveti Mlm Kemal'in zor anları 6 ay içinde yapılan hastane M im Kemal, Atatürk'ün özel doktoru... Ve îstiklal Harbi gazilerinden... Asker kökenli bir operatör... îstiklal Harbi sırasında, yüzlerce yaralıyı en zor şartlar alünda ölümden kurtanyor... O kadar cansiperane çahşıyor ki, röntgen tahribatı yüzünden bir elinin iki parmağını bile J kaybediyor... îstiklal Madaiyası'nı kazanıyor Mim Kemal... Atamız onu mükafatlandınyor ve hastane yapılmak üzere, Nişantaşı Valikonağı Caddesi'ndeki boş bir arsayı hocaya bağışlıyor... Bir yıl sonra bina tamamlanmışhr... Ufak bir farkla... Hastane yenne muazzam bir apartman yapılmıştır... Mim Kemal Hoca'yı hemen Atatürk'e söylerler. Atamız Mim Kemal Hoca'yı huzuruna çağınr: "Derhal 6 ay içinde aynı caddede bir arsa saün ahp, kendi paranla bir hastane inşa edip halkuı hizmetine açacakstn" dıye emreder... Son derece heyecanlanan ve üzülen Mim Kemal Hoca, gece gündüz çalışarak Valikonağı Caddesi'ndeki 70 numaralı apartmanı 6 ay sonra halkın hizmetine sunar... Zamanın t modern bir hastanesi olarak... L.C. Harcttmutti yapmıştı Gazi kaleminin dağıtılması Y ıl 1933...TürkiyeCumhuriyeri'nin 10. kuruluş yıldönümü kutlanıyor... Almanya'nın meşhur kalem firması L. C. Hardtmuth, Atatürk'e, 10. yıldönümü hediyesi olarak 5000 adet Atatürk portreli kalem hediye ediyor. Atatürk, o kadar duygulanıyor ki. firmaya bir mektupla teşekkürlerini iletiyor... Kalemler, yıldönümünde bütün kabine üyelerine ve mebuslara dağıtılıyor... Bugün 71 yıl sonra, o kalemlerden yalnız bir tane kaldı... Zira Atatürk ile ilgili hiçbir müzede veya eserde bu kaleme rastlamadım. Anlaşılıyor ki, kalemler yonrula yontula eriyip gırtı... Peki, bu yonrulmamış kalem kimde ve bugüne nasıl geldi? Atatürk kalemi, bu satırlann yazannın değerlı bir hazinesi... O sıralarda Istanbul mebusu olan babam HayruDah Ergin, kalemlerden birini bana hediye etti... Bugün 2004 yılındayız... Bu kalemi, tam 71 yıl bir hazine gibi sakladım... Bakalım ikincisi ortaya çıkacak mı? Mustafa Kemal anıları Metin ERGİN Reşit, General Harrington'un karargâhına girdikten sonra, Ingiliz kumandanın itimadını kazandı. Ingilizcesi kusursuzdu. Aslında San Reşit, işgal kuvvetlerinden intikam almak için fırsat kolluyordu. Bir süre sonra bir tesadüf eseri Ahmet Nebi Bey ile taruştı. Ahmet Nebi, Yüzbaşı rütbesinde Ingilızlere karşı Süveyş Kanah'nda harp etmiş emekli bir Osmanlı zabitı (subay) ıdi. O da iyi îngilizce bilıyordu. Iki cesur genç, ilk ış olarak tngılizlenn Üsküdar'dakı sılah deposunu soydular. Arkadan duvan delerek. Ele geçirip gizli teşkilata Anadolu'ya sevk edilmek üzere bıraktıklan silahlar, aslında Osmanlı ordusunun elinden alınan silahlardı. Bugün hâlâ Üsküdar'da bulunan silah deposu, 3 günde tamamen boşalmış ve Ingilizler olayı anlayınca neye uğradıklannı şaşırmışlardı. Ingiliz San Reşit'in oğlu Metin Yur (solda) babasının öyküsünü anlattı. Olanaksız proje idT Acaba Ingiliz San Reşit kımdi? Oğlu Metin Yur'dan dinlıyoruz: " Babam 1900 doğumlu idi İngüizce>i tstanbul Müdderrishanesi'nde öğrenmişti. Seianik'te doğmuş ve ailesi 1910'da Balkan Harbi bozgununda tstanbuTa kaçmışa. Birinci Dünya Savaşı 1918'de Osmanlı ımparatorlugu'nun mağiubiyeti ile sonuçlandıgı zaman benüz 18 yaşındaydL. O sırada tstanbul; tngiliz, Fransız, Italyan ve Yunan işgal kuvvederinin çizmesi alünda ezjliyordu. İşgal kuvvederi tngiliz General Harnngton'un kumandası alündaydL General Harrington'un Osmanlı İmparatonı Vahdettin ile arası çok i>i idi 1919 yüında Harrington, Sultan Vahdettin'den Türkçe tercüman ve şoför olarak çahşacak, iyi îngilizce bilen güveniür bir Türk görevüsi istedL Vahdettin'in tencihi kendi şoförlerinden 19 yaşmdaki babamdL. Fakat Sultan Vahdettin, San Reşit'in işgal ordularuun en büyük düşmanı olduğunu bilmiyordu." General Harrington ve SuJtan Vahdettin başlanna geleceklerden habersizdiler. Mehmet Mustafa Kemal Cumhuriyet Halk Kongresi'nde (1927). 15-20 Ekim tarihleri arasında büyük nutkunu okurken. Atatürkdevrinin kuralları A tatürk devrinde uzun süre TBMM Başkanlığı yapan Abdülhalik Renda ile yine uzun süre Genelkurmay Başkanlığı yapan Mareşal Fevzi Çakmak hiçbir zaman gazetecilerle konuşmaz ve röportaj taleplerüıi kabul etmezlerdi. Meclis'te bulunan babam Hayrullah Engin'in anlattığrna göre, Atatürk hiçbir zaman bu mevkileri işgal edenlere konuşma yasağı koymamıştır. TBMM Başkanı ile Genelkurmay Başkanı'mn olur olmaz konularda konuşmasının bu makamlan zedeleyebileceği ve gereksiz polemiklere sebep olabileceğı düşüncesi o zamanki havaya uygundu. Türk ordusunun ilk mareşali Fevzi Çakmak emekli olduktan sonra bu kuralı bozdu. Politik hayatta o kadar büyük hatalar yaptı ki, neticede kendisini çok yıprattı ve politikaya girdiğine pişman oldu. Ben siyasetten hoşlanmadığun için, uzun yıllar sonra hayranlığıma neden olan bir görüşümü belirtmekte fayda görüyorum. Demokrarik hayata geçriğimiz 1950'den beri bazı curnhurbaşkanı, meclis başkanı ve genelkurmay başkanlannın, Atatürk devri kuraluıa uymadığını görüyorum. Yabuz, şimdiki Cumhurbaşkanımız Sayın Ahmet Necdet Sezer, Atatürk devri kuralını ritizlikle koruyan bir başkan... Hem de bir politikacı gibi değil, dıplomat titızliğiyle... Galata ^blcu Salonu'nun inşası N afiya Vekili An" Çetinkaya Istanbul mebusu (4. ve 5. devTeler) olan babamı çok severdi. Zannederim 1934 yılıydı. Babamı CHP merkezine çağırdı... Devrin birkaç Istanbul mebusu daha merkezdeydi. Onlara, "Size Galata Yolcu Sarayı'nın inşa edileceği araziyi gösterecegim. tnşaat müteahhidi de orada olacak" dedı. Hep beraber Galata Yolcu Salonu'nun inşaat sahasına gidildi. Ali Çetinkaya evvela müteahhide şunlan söyledi: "Bak deükanh, öyle bir bina inşa edeceksin ki. bir asır hiçbir tamir ve bakıma ihtiyaç göstermeyecek. Hiçbir yeri çürümeyecek, çökmeyecek. 4. Vakrf Han gibi, tstanbul Lisesi gibi, Haydarpaşa Lisesi gibi, Sirkeci'deki Merkez Postane binası gibi sağiam bir yapı olacak." Nafiya vekili biraz sonra sözlerine devamla: "Sözleşmedeki gibi saglanı bir yolcu sarayını zamanmda bitirirsen seni destekler ve ödemeleri günü gününe yapanm. Aksi takdirde seni burada gebertirim" dedi. O sırada müteahhidin gözü Ali Çetinkaya'nın, milli mücadelenin başından beri belinde taşıdığı tabancaya takılmıştı! Bina müteahhidi hakikaten bugün dahi dikkatleri çeken yolcu salonunu gece gündüz çalışarak gününden evvel bitirdi. Ali Çetinkaya da ödemeleri günü gününe yaptı. Babarmn anlattığma göre, Ali Çetinkaya'nın vefatında Ankara'da oturduğu evden başka bjçbir serveti çıkmadı! 31 •İ1. J*H S3558BPPpBW •^ • •rı |PJ.!l» * * Efl" <* - - ' • ~H-;- x * • - - » -.« i * •i #'jt»»;:.yllt i> 1 ~"3 F*1 | ~ ^5 T İ İıJ • P I.5JL, • i "...-*' #ı LULt• İJmu li,.-* Pî îa»K Î&- r 1 "'" Galata'nın tarihinde önemli bir yer tutan yolcu salonunda Ali Çetinkaya'nın katkısı büyük olmuştu. O sıralarda General Harnngton'a son model bir Rolls Royce otomobil gelmışti ve şoförlüğünü San Reşit yapıyordu. Mehmet Reşit ve Ahmet Nebi şeytanca bir plan peşindeydıler. Rolls Royce 'u Ankara'ya kaçınp Milli Mücadele'ye katılacaklardı! Bu, gerçekleşmesi imkânsız bir proje gibiydi. işgal bölgesınden nasıl çıkacaklardı? Kargacık burgacık yollardan Ankara'ya nasıl gıdeceklerdi? Yakıtı nerede bulacaklardı? Hepsmden önemlisi, yollardaki silahlı çeteleri nasıl aşacaklardı? Işte cevabr "Babam, Nebi Be> 1 i Ingüız prensi gibi grvdirir ve eline bir av tüfegi verir ve üd fedai, kumandanın Rolls Royce'u ile fzmit'e işgal bölgesüıin hududuna vanriar. Rolls Royce kuüanan üniformah babam bagaja 12 bidon benzin saklanuşû. Zira yolda hiç benzinci yoktu! Silahlı nöbetçiler çıkış noktasında Rofls Royce'u durdururlar. Mehmet Reşit, Prens Mountbatten'in Ingiliz kumandanın arkadaşı olduğunu ve bölgedeki ormanda <rvianmak istedigini söyler. Her şey yolunda; Rolls Royce, resmi üniformah sürûcû ve sözde Prens Mountbatten» tngiliz subaylan seiam dururiar ve bölgeden fazla uzaklaşmamalanm, zira millhetçi eşkrva çetelerinin karşılanna çıkabileceğini haarlaariar. İki çügm vatanperver dağ yoilanndan 10 saat sonra Bohı'ya vardıklan zaman, tngilizier General Harrington'un arabasuun ortadan kaybokhığunu ve Üsküdar'daki silah deposunun smulduğunu anlarlar. O sırada Bolu ve ötesi mİllrvetçi kuvvederin kontrolü amndadır. MiIİiyctçi kuvTetlerin komutanı An' Fuat, Mustafa Kemal Paşa'nın Ankara'dan onayını aküktan sonra, Bohı'dan Ankara'ya gitmekTİne izin verir. İki cesur adam 19 saatte Ankara'ya \anr. Bu kez ikisi de nezaret alüna ahnır. 10 gün nezarette kahıiar, zira İngiliz ajanı oiduklaruıdan şüpheleninr. Tahldkat devam ettigi sırada San Reşit ile Ahmet Nebi'yi temize çıkaran bir getişme olur." General Harrington, Rolls Royce'un kaçınlması üzerine küplere biner ve derhal Mustafa Kemal'e bir telgraf çekerek arabasını ve iki haydudun iadesini ister... Mustafa Kemal'in cevabı kesindir: "Vatanperverler düşmana iade edilmez. Emanet RoDs Royce ise harbin sonunda iade edüir." Mustafa Kemal ıkı cesur adamı alnından öper ve kısa bir süre sonra San Reşit'i, şoförü ve tercümaru olarak atar. Büyük Lider'in Amerikan ve Avrupa gazetecileriyle röportajlannda tercümanlık yapar, sıra şimdi en önemli göreve gelmişti. Mehmet Reşit ve Hasan Fehmi'ye o zamanın kudretli bankası olan Osmanlı Bankası'ndan bir milyon lira koparma görevi verilmişti. Bu işin başanlması Milli Mücadele'nin kazanılmasında ve îstiklal Harbi borçlannın ödenmesinde büyük katkı sağlayacaktı. Iki fedai bir gece Osmanlı Bankası Ankara müdürünü evinden alarak Atpazan'ndaki ana kasamn bulunduğu merkeze getirirler. 4 adet de silahlı muhafız kendilerine refakat etmektedir. 6 çuvala zor sıfldı Banka müdürü A. Maurice'den, kasayı açıp bir milyon lira borç vermesini emrederler. O zamanki bir milyon lira neredeyse 10 milyon dolara eşittir. "A. Maurice çok tecrübeh' ve zeki bir bankacn dL İki fedainin yüzüne dikkadice baktı ve gözterinden, başka bir çözüm olmadığuu fark etti. İtirazsız büyük kasavı açn ve paravı ödedL Bir milyon lira 6 çuvala zor sığdınldı.' Hasan Fehmi bir protokol hazuianmasını \ e bir mirvonu teslim aldıklanna dair belge imzalayacaklarmı betirrti ve bu kredinin muzaffer olacak halk hükümeti tarafindan, aynea Osmanlı Bankası'na ödeneceğini bildirdi. Zamanla tstiklal Harbi kazanıkh ve Hasan Fehmi, Malrve vekiffiğine getirildL" Bu bir milyon lira kredi, Cumhuriyet Hükümeti'nin ilk planda ödediği bir borç oldu. Osmanlı Bankası Müdürü A. Maurice îstiklal Madalyası'nı kazanan ilk ecnebi oldu. Kendisine en yüksek hizmet maaşı bağlandı. Ölünceye kadar Ataturk'ün en yakın ecnebi arkadaşı olarak itibar gördü. A. Maurice'in bu cesaretı ve olayı büyütmeden başarması sayesinde esas görevi Düyun-u Umumiye'yi yürütmek olan Osmanlı Bankası'nın Türkiye'de faaliyetinin devamı sağlandı. Yarın: Mllletvekillerinln ya$antısı