Katalog

1OEYLÜL2002SALI CUMHUBİYET SAYFA DIZI HernaniZaferi'nin anlamı827 yılı, Victor Hugo'nun edebi yaşamı için pek önemlidir. O yıl, Cromwell adlı dramını yayımlar. Cromwell'in asıl önemi başındaki "Önsöz"ünde. Çünkü Cromvvell, Hugo'nun yazdığı ilk manzum dram da olsa, "Önsöz"ün özelliği, başında yer aldığı eseri tanıtması değil, bir edebi çığınn, Romantizmin manifestosu olması. Onunla yeni bir dönem başlar Fransız tiyatro kültüründe. Victor Hugo'nun çocukluğu da gençlığı de, aile \ e toplum olarak ıs- tikrarsız bir ortamda geçti. Ama "er- kenden uyanıp olgunlaşan" bir genç- lik oldu onunla. Önce, "Paris'te bir harikaçocuk"tur\e kendini, sadece bir şeye. edebıyat mesleğine hazırlar. Bilinçlı, heyecanlı ve tutkulu... Yenl ıtfuklara doğru ernani'nin oynandığı yıl "Hernani yılı" olarak adlandınlsa da, her şeyden önce bir rejim değişikliğine gebedir toplum; temmuzda o patlak verecektir. Bir piyesin oynanışı, bir tiyatro olayı olsa, görünüşte politikanın uzağında sayılsa da, fikir çatışmalan ile bağlantılıdır. Nitekim, bir süredir edebiyatta ve sanatta, klasiklere karşı romantiklerin mücadelesi sürmektedir. H erkes gıbi, Victor Hugo da, edebiyata geleneksel kapıdan girer ve çok geç- meden jenı ufuklara doğrulur, adım- lan da gıtgıde sıkJaşır. tlk yıllar, ıster ıstemez "çıraklıkyıuarrdiT Bir an gelır ki, edebiyatta çı- ğîr açmış bir usta olarak yoluna devam edecek- tır. Victor Hugo, 1826'da, daha o yılda, tanınmış bir yazardır; şiir kıtaplanna ıkı de roman kata- rak, ılk dramlannı kaleme almaya kadar uzanan başanlı bir çizgı üzennde yürümüştur. Ne var ki, klasikJerle romantıkler arasında kesın bir tavır almış değıldır henüz; ancak, mücadeleye gırme anı da gelmıştır. Artık edebiyatta, klasık "düzen- KHk" yerine romantik "dûzen"ı seçecek, otonter meşrutiyetçilıkten ağır ağır uzaklaşarak liberal tavra bûrünecektır. 1827 yılı, Victor Hugo"nun edebi yaşamı içın pek önemlidir. O yıl, Crom- wefl adlı dramını yayımlar. Cromwell'ın asıl önemı başındaki "Oıısöz''ünde. Çünkü Crom- wefl, Hugo'nun yazdığı ılk manzum dram da ol- sa, tt Önsöz"ün özelliği, başında yer aldığı esen tanıtması değil. bır edebi çığınn, Romantizmin manifestosu olması Onunla yenı bır dönem baş- lar Fransız tiyatro kültüründe. Bu "Onsöz"de Hugo, romantizmin kuramcısı ve başı olarak or- taya koymaktadır kendısini: Yapmacıklığını ve sınırlılığını eleştirdıği klasık trajediye karşı, do- ğanın yaptığı gıbi yüce ıle gülüncü, gerçekliğin bu ıkı öğesını bır araya getınp kanştıran modern dramı çıkarmaktadu". Dram, her türlü yürüyü- şünde serbest olmahdır. Artık, "üçbirlik kurah" yoktur Eylem bırlığinın her dramatık eserde bu- lunması şart olmakla beraber, zaman ve yer bir- lıkleri, atılmalan gereken engellerdır. Şrnıdı, öy- künülecek hıçbir modelden söz edılemez: Öy- künme, dehanın ölümüdür; deha, modelleri ya- ratır, ama onlan ızlemez. Ve Hugo, gür sesıyle ılan etmektedır: "Şair, gerçekten ve yine bir ger- çek oiup doğadan geten esinden başka hiçbir şey- den öğüt dinlememeüdir." Klasık edebiyata kar- şı açık savaş ılan edilmiş ve cepheden saldın başlamıştır. Görülmemış bır heyecan uyandınr Cromweü"ın "Önsöz"ü. Victor Hugo, doğruldu- ğu yenı ufkun ılkelerini Cromwefl dramının ba- şına koyduğu "Önsöz"de dıle getınrken; onun yol açtığı yankılar, kendısinin yeni okulun başı olduğunu da göstenr. Evı, başlayan yenı müca- delenın karargâhıdır. Ününü, şıırde bır ıkıncı derleme olan Dogu Şiirleri ve Bir Mahkûmun Son Gfinü adh bır uzun öyküyle, Fransa çapında perçınler. Tıyatroda, daha da güçlükle kabul ethrecektir kendini. Cromwefl, oynanamaz bır durumdaydı; bir başka dramı, Amy Robsart ıslıklarla karşı- lanmıştı; Marion Delorme, sansürden yakasını sıyıramaz. Ne var kı, 1830'da Hernani sahnede tam bır zafer kazanır. 'Hernani' neyl anlatıyor? Çağdaşımız Victor Hugo Vktor Hugo'nun (altta) 27 yaşındayken yazdığı Hernani adh piyes (solda) 25 Şubat 1830 akşamı sahnelendiğinde yer yerinden oynar. Bir savaş alanına döner tiyatro. Piyesin ilk oynanışında yol açtığı kavgadan bir görünüş (üstte solda). H ernani, Victor Hugo'nun, uzun süre- den ben kafasmda dolaştırdığı bir ko- nuydu aslında. Şaır, öcünü bir an ön- ce almak ıçın, tasansını yıldırım hı- zıyla kâğıda döker; dostlanna okur ve 1829 Ekim'inin başlannda da Theâtre - Français'ye - alkışlarla- kabul edılır oyun ve hemen sahneye koyma hazırlıklanna başlanır Sansür. bu kez Makyavelce davranır; kendi anlayışına göre zır- zoplukla dolu bır pıyesın başan şansı olamaya- cağından, kimı yerlenne dokunmakla yetinir ve gen kalanını seyırcıye bırakır. Oyun, daha prova aşamasındayken, klasıkler- le romantıkler arasında şiddetlı dedıkodulara ve tartışmalara yol açıp da; hıç olmazsa "tiyatroya saygı duydurmak" gerekçesiyle X. Charles'a başvurulduğunda, kral. özgürlükçü havalara gı- rip, dılekçe sahiplenne. tiyatro ışlennde "kendi yerinin, uyruklanıun en sonuncusu gibi parter- de" olduğu yanıtını verir. Böylece, krala kadar herkes bu sele kaptınr kendini. Piyes, 25 Şubat 1830 akşamı temsıl edı- lır ve yer yerinden oynar. Bir savaş alanına dö- ner tiyatro. Beş perdelik oyunun konusu şu: Ispanya Kra- lı Don Carlos ile. babası kralın babasınca ölüme mahkûm edıldiğı ıçın onun öcünü almak isteyen sürgün bir çete başı. Hernani, Dona Sol'un oda- sında karşı karşıyadırlar. tkisi de kıza tutulmuş- lardır. Genç kız, aslında Hernani'yı sever; ancak amcasına, Don Ruy Gomez de Sılva'ya nışanlı- dır, adam da yeğenının odasında ıkı erkeğı gö- rünce hıddetlenir. Kral, orada bulunuşunu iyı kötü açıklamaya çalışır; henüz adını bile bilme- dığı Hernani 'yi de, maiyetınden bir kişı olarak göstenr. "Kral" adını taşıyan ılk perdenin konusu bu! "Haydur" adını taşıyan ikınci perdede, Don Carlos, Sılva'nın sarayının çevresinde dört dö- nerken, Dona Sol'u kaçırmaya gelmiş olan Her- nani'nın eline düşer. Ancak kral, bır haydutla dövüşmeyi reddeder ve Hernani de. daha uygun bir karşılaşma umuduyla rakıbını serbest bırakır. "İhtiyar" adını taşıyan üçüncü perdede, Dona Sol'la Ruy Gomez'in düğün gü- nüdür. Bır yolcu, Silva'nın şato- sunun kapısını çalar. Genç kızı gelınlıgı içınde görünce her şeyı anlar. Kendini tanıtır: Herna- ni 'dır. Başına ödül konmuştur ve krala teslim edilmesı gerekir! Ne var ki, Ruy Gomez, konuğunun kımliğinın açıklanmasını yasak- lar uşaklanna; ve Don Carlos'un geldiği de haber verilınce, Her- nani'yi bır köşeye gızler Kral gittikten sonra da, yaşh adamla haydut bır anlaşmaya vanrlar: Hernanı kralı öldürdüğünde, ba- şım Don Ruy'a verecektir. "Mezar" adını taşıyan perde- de, Don Carlos, kendısıne karşı bır suikasttan haberi olduğundan, Aix-la-ChapelIe'de Charlemag- ne'nın mezanna girmiştır. O sıra- da üç top atışı, Don Carlos'un ımparator oluşunu ılan edince, askerleri, başlannda Hemanı ile Don Ruy olmak üzere, tertipçıle- ri ele geçınrler Yenı unvanıyla Şarlken, hükümdarlığma bir af çıkararak başlar. Dona Sol'ü Hernanı'ye venr; o da aslında, tspanya'nın senyörü Juan d'Ara- gon'dur. "Düğün" adını taşıyan beşincı perdede, Ara- gon'un sarayında Don Juan ıle Dona Sol'un dü- ğün töreni bıterken, bır korno sesı duyulur bır- den- Don Ruy Gomez"dır bu ve Hernanı'ye va- adını hahrlatmaktadır. O da, eşiyle bırlıkte ken- dini zehirler ve Don Ruy da onlann cesetlennın üstünde kendini hançerler. Oyunun konusu ve örgüsü bu! Hernani, Hugo'nun Cromwefl'ın *Onsöz"ün- de belirttığı ilkelere uyduğu kadar uymayan da bir eserdır Daha vahım bır eksıklık: Eserde halk yoktur. Oyun, bıreylenn arasında döner dolaşır ve onla- nn yazgısı söz konusudur: Bır yaşlı beyzade, bır kral, bır de haydut kıs\esıne bürünmüş bır ası prens, Dona Sol'un çevresinde aşkı çekışıp dur- maktadn-lar aralannda. Halk, Hugo'nun eserlenne, özellikle de ro- manlanna sonrakı yıllarda gelip gırecektır. Onun şımdıkı yokluğu ıse. sosyal koşullarla il- gılıdır: Kıtlelenn asıl anlamıyla sahneye çıkışı 1848'lere doğru gerçekleşecektir. Pekı Hernanfyı, büyük bir savaşın konusu ya- pıp çıkan ne o halde? Siyasi Partilere Son Dakika Uyarısı: utanı Ben de unuturum!Seçim zamanı geldi. Siyasi liderlere, unuttukları önemli bir gerçeği son kez hatırlatıyoruz: Bu ülkenın nüfusunun yarısı kadın. Son dakika uyarısı bu! Tekrarı yok! Bu ülkede seçmenlerin yarısı kadın. Bu ülkede erkeklerle yan yana çalışan, üreten, vergi Bu seçimlerde kadınları aday listelerinde ilk 3 sıraya 1/1 ödeyen, doğuran, yükün yarısını omuzlayanlar: kadın. Millet Meclisi'nde temsil edilmeyenler de kadın. Annesini, eşini, kız kardeşini, kızını hiçe sayanlar, bu ülkenin geleceğini biçimlendirmeye söz veren erkekler: Siyasi partiler... HderlerL teşkilat yöneticileri. 20 milyon kadından oy isteyenleri, demokrasinin eşitiik ve adalet ilkelerinin gereğini yerine getirmeleri için son kez uyarıyoruz! yazmayan partilere oy vermeyeceğiz! Bu ülke, ya eski, köhne siyasi yapının esiri olmaya devam edecek ya da kadınlarla birlikte demokratik ve çağdaş bir siyasi yapıya ve yaşama kavuşacak. Bu seçim, bizim! Oy hakkımız, tercihimiz bizim! Bu uyarının tekrarı yok! Hemen söylemeli: O yıllann koşullan! Hernani zaferlnln anlamı H ernani'nin oynandığı yıl "Hernani VH 1T olarak adlandınlsa da, her şeyden önce bır rejım değişikliğine gebedir toplum; temmuzda o patlak \ erecek- tir. Bır pıyesın oynanışı, bir tiyatro olayı olsa, görünüşte politikanın uzağında sayılsa da, fikir çatışmalan ıle bağlantılıdır. Nitekim, bır süredir edebiyatta ve sanatta, klasiklere karşı romantik- lenn mücadelesi sürmektedir. Victor Hugo'nun gelıp durduğu noktada, romantızm "edebiyatta Kberatizm" ıse, arkasındakı genç romantıkler de, klasik kampa karşı sanatta özgürlük ve ılerleme ıçın kavga verdiklerinin bilınci ıçındedırler. Böylece, Hugo'nun zafen, romantik hareketın kesin olarak liberal harekete katılması anlamın- da toplumdakı özgürlük mücadelesının bır par- çasıdır. Herkes bunun bilınci ıçindedir. Öyle ol- duğu ıçın de, Hernani'nın oynanacağı 25 Şubat 1830 tanhını, romantikler olduğu kadar klasik- ler de bır "savaş günü" olarak algılar ve ona gö- re hazırlanırlar. Hernani'nın o akşamki temsili tam bır zaferdır. Tartışmalar Fransa çapındadır- larda.. Daha da yakından bakıldığında olan şudur: Romantıkler, aranış ve bölünme yıllannın arka- sından, önce şıırde, sonra tarihsel romanda ve son olarak da tıyatroda kendilerinı kabul ettır- meyı başarmışlardır. Ne var kı, romantizmin po- lıtika ile ilışkilen gıtgide değışır. 1820"lı yıllann başlannda, Hugo, VTgny ve Lamartine, Chate- aubriand'ın ızinde, şiirin bayrağını, Ansiklope- dıcılenn ve Aydınlanma ıdeologlannın soğuk aklına karşı yükseltır; ve Katohk mezhebiyle boyanmış kralcılığın yandaşı olur; böylece, Taht'la Mıhrab'ın sözcüsü kesılirler bir bakıma. Şıir, karşı-devnmle ortak bir davayı güder hal- dedir. Ne var kı, aynı zamanda bir başka akım, Madam de Stael'in eserlerinden başlayarak, li- beral kampta yer açar romantızme. 1824'le 1827 yıllan, yani Chateaubnand'ın gözden düşmesı ile Cromwell'ın "Onsöz"ü arasında, romantik- ler, tek bır noktaya çevirirler yüzlerini Liberalleri hâlâ kendılerine karşı görseler de, hasımlannın büyük bölümü sağ'da; X. Charles'ın ıktidan- nın ve emrindeki sansürcülennin göl- gesındedırler artık. Sanatta özgürlüğü ıs- temek, aynı zamanda basuı özgürlüğünü, fikir özgürlüğünü, gıderek kamusal öz- gürlüklen istemektır şımdı. Victor Hu- go'nun söyleyişiyle, "Tophunu olduğu kadar, sanaü da yeni- le\en özgürlük ilkesi- dü-." Şaır, Kilıse'den yakasını sıyırmış ve XVEI. yüzyılın fılo- zoflannın yerine ge- çerek, laikleşmış ye- nı bır manevı ikttdar, deyim yenndeyse bir peygamber olma yo- lundadır Geleceğin ınsancıl romantızmi, sosyal romantızm ete kemığe bürünmekte- dır. Restorasyon'a son verecek De\Tim'ın ılk fiskesini de, öyle görünüyor kı Herna- ni vurur. A V R U P A BİRLİĞI N İ N K A P I S I N D A D E M O K R A T İ K L E Ş M E Y L E O V U N E N TURKİYE NİN fŞ/TSIZL/K AYIBI 20 UILYON CADIM SEÇMEN. SON MECLİSTE 23 KADIN MİLLETVEKİUYLE TEMSİL EDILDI HE» 870 000 KADININ BİR TEMSILCISİ. HER 38 000 ERKEĞİN BİR TEMSİLCI5İ OUDU ERKEKLER 23 KERE İLERİYE GEÇERKEN. KADINLAR 23 KERE GERIDE BIRAKILDI Kadn Koalisyomı Girijimi: KA-DER Kadın Adaylan Oestekleme ve Eğıtme Derneğı • Turk Kadınlar arlıği • Cumhunyet Kadınları Derneğı • Çağdaş Kadın ve Gençlık Vakfı • Mutkı/elıler Bırfığı • Kadının Sosya/ Hayaorn Araştırma ve Inceleme Demeğı • Kadın Dayanışma Vakfi • KAN€R Kadın Merkezı KACAV Kadınlarla Dayanışma Vakfı • Kadın Haklannı Koruma Oemeğı (Izmır) • Turk Hemşıreler Derneğı • Eveksenlı Kadınlar • Bağımsc Siyasi Kadın Gazetesı KAZETE • Kadının Insan Hakları - Yenı Çozumler Vakfı • Marmara Vakfı \nsar, Haklan Platformu • Uçan Supurge • Bır Grup Kadın Gınşımo Borrova Kadm^r Sosyal Kutturel Dayansma Derneğı • Antalya Kadın Danışma ve Dayarışma Merkezı • Yerel Gundem 21 Antalya Kadın Medısı • Ege Kadın Dayanışma Vafcfı • Dıde Kadtn Kultur MerKezı • Istanbul Barosu Kadın Hakları Uygulama Merkezı • SS Kadır, Çevre, Kûltur Işietme Kooperatıfi (Var) YARIN: HALKIN YÜKSELİŞİ VE BİR İHANET