Katalog

SAYFA CUMHURİYET 12 EYLÛL 2001 ÇARŞAMBA 10 DUNYA VE TURKIYE Temmuzayı ortaianna doğru, ŞıM Temyiz Mahkemesi Pinochet ile flgiliolarak "Bunadığı gerekçesiyie yargüanamaz" karannıverdi Büyük tepkÛere neden olan bu karar darbenin 2& yddönümü eyiemlerinde yeniden sorgulanıyor. ili'de hesaplaşma sürüyor Derleyen: ENGİN AŞKIN (*) Şili'nın eski diktatörü Augusto Pi- nochet'nin yargı karşısına çıkmasıyla il- gili olarak yüriiyen hukuki süreçte, tem- muz ayı ortalanna doğru, Temyiz Mah- keraesi "bunadığı gerekçesiyle yargüa- namaz" karannı verdi. Büyük tepkilere neden olan bu karar darbenin 28. yıldönümü protestolann- da yeniden sorgulanıyor. Pinochet ile ilgili olarak Şili Yüksek Mahkemesi daha önce sadece "ört-bas suçuyla" yargı karşısına çıkabileceği karan vermiş, bu karar da aslında dik- tatörün işlediği suçlann mağdurlannca "yetersiz'' görülmüştü. Ancak bu kara- nn tartışıldığı 2001 yılının Ocak ayın- da Şili, geçmişiyle büyük bir hesaplaş- maya da girmişti.Davayı üstlenen yar- gıç JuanGuzman, 17yTİsürendiktare- jimi sırasında, Pinochet'yi 57 cinayet, 18 insan kaçırma suçuyla ve askeri ölüm mangalan oluşturmakla suçlamış ve dava sonuçlanana kadar, eski diktatör ev hapsiyle cezalandınlmıştı. Şili'nin dokunulmaz diktatörünün, tüm odaklardaki erk gücünii yitirdiğı besbelliydi artık. Yargıç Juan Guz- man'm karşısına çıktığı ilk gün tüm Şi- li'ler TV'lerden izledikleri görü- nünıle şaşkma dönmüşlerdi. Bir zamanlar "ŞiM'de ağaçlaruı tek yaprağnun bile, kendi izni olma- dan kımıldayamayacağını" tek- rarlayıp duran eski diktatör, silik bir gölgeydi artık. Her suçu yadsıyan adam Evinde geçen sorgulamada, sav- cı-yargıç Guzman 'm Pinochet 'ye açıkladığı 15 belirgin suçlama- nın hepsine "ilgün yok" diye ya- nıt veren Pinochet, suçlamaların sorumlusunun alt düzeydeki so- rumlular olduğunu söylüyordu. Savlanan suçlann hiçbirinin, ha- zırlayıcısı, önericisi ya da esin kaynağı ohnadığını tekrarlayan Pinochet, birçok emekli subayı kızdırdı. Şili TV'ye belirgin bir öfkeyle başvuran emekli general Joaqu- in Lagos, 20 yıllık bir suskunlu- ğu bozarak, Pinochet'yi şu söz- lerle itham ediyordu: "Diktatörün layunla görevÖ taburian, solcu ya da komünist diye suçlaoan kur- banlann önce kamalaria gözleri- ni oydular. Yığınsal kıyınılardı bunlar.DipçikierJeçenderidarnıa- dağm edilenler, bacaklan kınlan- iar bölüm bölûm makineti tüfek- lerie tarandL Cinsel organlar, kaJp ve koUar, bağırsaklar ve insan baş- ian paramparça havada uçuşuyor- du." Iddıanamedeki hstede yer alan 75 kurbanın acı yazgısını açıklayan emekli general Joaqu- in Lagos, bir ara, kameraya dö- nerek, sanki Pinochet'yi hedefler gibi, "Barbarhğın sorumlusu o adanıdır" dıyerek işaret parma- ğını sallamıştı. 29 Ocak 2001 Pazartesi günü, Pinochet'nin yargı karşısına çık- ması gerektiğini söyleyen yargıç Guzman'ın açıklaması, allak bul- lak etti Şili'yi. Yaşanan tarihsel olayı, şöyle tanımlıyordu VTviana Diaz: "29 Ocak ulusal onurumu- zun, insannk duyumuzun aklan- dığı bir gün olarak tarihe geçe- cektir." Birçoğu asken uçaklar- dan denize atılan kurbanlann ai- lelerini temsil eden "Kaybolan- fauin AileJeri Derneği" Başkanı Diaz, "Kendi anayasasını yazan, kendi dokunubnazhğını resmen • Sosyalist lider Salvador Allende'nin 11 Eylül 1973'te bir darbeyle devrilmesinden bu yana, Şili'de acı ve öfke dinmedi. Allende'yi deviren diktatör Augusto Pinochet'nin yargılanma sürecinde eski defterleri açan Şili halkının geçmişle hesaplaşması devam ediyor. ilan eden adam için hesap verme zama- m geldi" diyordu. Kissinger'in CIA aracıhğıyla örgüt- lediği darbeyle alaşağı edilen seçilmiş Allende hükümeti, değişik duygularla anımsanıyordu. Darbenin acımasız uy- gulayıcısı olan ordu, ilk kez sus pus ol- maya zorlanmış, adeta savunmaya ge- çer duruma itihnişti. Genellikle ne kokan ne bulaşan Şili medyasmın bile ses tonu değişmişti. Birkaç yıldır süren ve alt düzey Şili su- baylannın yargılandığı ve hüküm giy- diği davalar, en tutucu medya organla- nnın bile manşet olayına dönüşmüştü. 3000 insanın yok edildiği, 1000 kişüıin ortadan kaybolduğu günlerin hesabı, alt düzeydeki sorumlulanyla TV ek- ranlannın güncel konusunu içeriyordu. Olkenin dört bir yanında ortaya çıka- nlan mezarlar, alt düzey sorumlulann itiraflan, sergilenen insan kemikleri, sanki eski bir Costa-Gavras filmi gibi, gözler önünde geçit yapıyordu. Sür- mekteolandavalarda, 1970ve I980'le- rin hesabını veren küçük rütbe subay- lara, 8 general ve 80 yüksek rütbeli emekli ve aktif subay da katılmıştı. He- sap veriyorlardı hepsi. Ortaya dökülen kirli çamaşırlar, bar- barlık aynntılan, Şili sağının bile ken- disi ile Pinochet arasına mesafe koyma- sma yol açacaktı. Birçoğu Pinochet'nin atamasıyla göreve gelen yargıçlar, sav- cılar ve adli sistem de ansızın uyanıver- miş, CIA'nın ceplerine akıttığı milyon- larca dolar tartışılmaya başlanmıştL» Ordu kendini sorguluyor 1976'da ABDbaşkenti Washington'da Pinochet rejiminin gizli polisinin oto- suna yerleştirdiği bombayla parçalana- rak yaşamını yitiren eski Şili Büyükel- çisi Oriando Letelier'ın avukatı karde- şi Fabiola Leteiier, insan haklan sava- şımuu sulandırmak için, ordunun da 1970te bir suikasta kurban giden dönemm Şfli Gendkurmay Başkanı Rene Schneider'in aik&nin, suikastta payı okluğu gerekçesiyle eski ABD Dışişleri Bakanı Henry Kissinger'a açüğı dava ile birükte, Şih'deki olayiara dönemin ABD yönetimi ve CIA'nın müdahatesi bir kez daha taröşıiınaya haşlandı. Şili'desağcılar da Pinochetyüzünden dertli: Olse de kurtulsakEhş Haberfer Servisi - Şili'de "Pinochet sorunu" ile ilgili olarak kimilerinın bulduğu çözüm de bir hayli ilginç. "Punta Fînal" adlı gazetenin genel yayın müdürü ManueJ Cabieses, yargılamayla ilgili sarsıntılann sürdüğü dönemde ortamı tanımlarken gülerek şunlara deginiyon "Ordunun şefi General Izuneta'nm bo sıralar tek düşü var. Bir gece yansı Pinochet ansızın öhıverse, cenazesmi öğleye doğru gömebüsek ve mezarma bir anıt koyduktan sonra da onu unutup ghsek". Pinochet'nin çekilmez bir sorun olduğunu bilen, yalnız sağ ve ordu değil kuşkusuz. Ne suya ne sabuna dokunmazhğıyla ünlenen merkez soldan başkan Lagos'un da "An bu moruk geberse de kurtubak" dediği öne sürüiüyor. "Yenflenmiş Sosyalizm" diye koilan sıvayan sosyalist cumhurbaşkanı Hıristiyan Etemokrat ortağıyla, ABD'den empoze edilmiş bir "modernleşme''yi, globalleşme çizgisinde, pazar ekonomisi modeliyle uygulayacağını söylüyor. Sürüp giden insan haklan tartışmasına pek yandaş olmadığı belirlenen başkanın, aklını daha önce verilmiş bir söz uyannca, ABD ile *serbest ticaret^e teküğı belü oldu. Geçen son yazda, California'da Silicon Vadi'sindeki bi!gisa>ı ar sanayiini dolaşan Lagos, Larry Ellison ve Bül Gates gibi para odaklanyla tanışma olanağı buldu. Şili'nin Silicon Vadisi'nin dış branşı obnayı umuyor Lagos. Genel seçimlerde başkanlığı sosyalist Lagos'a kaptıran Joaquin Lavin adlı lider, daha sonra Şili başkenti Santiago'da belediye başkanlığını kazanarak, sağın yûzde 50'terdeki gücünü yeniden kanıtladı. Lavin'in "Bağnnsız Dernokratik Birfik" partisini, Pinochet'nin gizlı polisı DINA kunnuştu, Dikta rejimi sırasında sınıf bilinci körieştirilen Şili'de, çok yoğun bir de politizasyon uygulandı. Nitekim, son belediye seçimlerinde, yoksul halkın oJduğu semtlerde, aşın sağın birçok adayı, sosyalist adaylan epey geride bırakmıştı. yapay girişimlerde bulunduğunu belir- tiyor. Şimdiye kadar "kurum" olarak sorumluluk üstlenmeye pek yanaşmak istemediği izlenen ordu komutanlan, insan haklan örgütleriyle bir yuvarlak masa çevresinde sorunlan tarüşmayı kabul ettiler ama ordunun gerçek ama- cının, tıpkı statükoyu sürdürme yanlı- sı siyaset adamlan gibi, insan haklan tartışmasını saptırmak olduğu öne sü- rülüyor. Orduyla sivil toplum kuruluşlan tem- silcilerinin aylardır süren yuvarlak ma- sa toplantılannda, generaller ordu için- de geniş bir soruşturma açmayı karar- laştırdı. Genelkurmay başkanı, gizlilik öğesi titizlikle korunarak, tüm ıhbarcı ordu üyelerinin bildiklerini duyurma- lannı istedi. Özellikle, "kaybotan" 1000 Şili yurttaşmın akıbetini saptamak is- tiyordu ordu soruşturması. 7Ocak 2001 günü açıklanması beklenen ordu rapo- runu, tüm Şili büyük heyecanla bekli- yordu. Şili TV'si Cumhurbaşkanı La- gos'un, gece saat 22.00'de raporu TV'de okuyacağı duyulur duyuhnaz, La Mo- neda Başkanlık Sarayı'nın önünde on binlerce Şilili toplanmıştı. Toplananla- nn bazılan, 1973 darbesinde bombala- nan La Moneda sarayını ve içüıde inti- haredenDr. Salvador Allende'yi acıyla anımsadılar. Halk çoğunluğu, ordunun ve sosyalist hükümetin, en sonun- da asıl ulusal ülkü insan haklan rejimine yandaş olup olmadığı- nı merak ediyordu. Cumhurbaş- kanı Lagos, yavaş bir sesle 15 dakika süren konuşmasında, or- du raporunun ana hatlaruu açık- lamaya başladı. Söyleyecekleri- nin "çokacıgercelderi'' yansıta- cağını vurgulayan başkan, kay- bolan 1000 kışiden 181 'inin du- rumuna açıklık getiriyor ve or- dunun 151 kişiyı uçaİctan dem- ze savurduğunu kabul ettiğini belirtiyordu. Kalan kurbanlann ıssız bölgelerde ve çöl nitelikli topraklarda gömüldüğünü açık- layan başkan. dinleyenlere bü- yük bir şok geçirtti. Ordu rapo- ru, 700 kişinin akıbetinin bilin- mediğini, 181 başka kurbanın durumunun saptanamadığını açıklıyor, ne sorumluluktan söz ediyor ne de özür diliyordu. Başkan Lagos'un 15 dakika- lık "rapor nutku" çok büyük düş kınklığı yaratn. Sosyalistcumhur- başkanının. nutkun bıtimindeki "Şili nihayet geçmişinin hesabını sordu" tümcesiyle, galeyana ge- len halk başkanın orduya "cesur ve güçlü" diye öven sözleriyle protestolara başladı. Halk "ka- tüler" diye tempo tutuyordu. Şili darbenin 28. yıldönümün- de hâlâ hesap soruyor. Acılann ye- rini alan öfke sokaklara taşıyor. Bu öfkenin yerini "huzur"a bı- rakacağı günler ise pek yakın gö- rünmüyor. (*) Bu derleme, eski Şılı Cumhur- başkanı Dr. Salvador Allende'nin Amerikalı tngilizce çevirmenı, edıtör veyazar Marc Cooper'inNatıon der- gısındekı yazılanndan ve son çıkan "Pinochet And Me: A Chilean Anti- Memoır" adlı yapıtından yarar- lanılaraklıazırlandı. Deriemede, ABD kaynaUı "Chıle Under Pinochet", "Recovenng The Truth ", "Soldiers In A Narrow Land ", "The Last Two Years Of Salvador Allende " adlı bi- yografi ve inceleme nitelikli yapıtla- ra ve avnca, Dr Salvador Allen- de 'nin kendi biyografisi olan "Chı- le 's Voice OfDemocracy " adlı lata- ba da basvuruldu. E.A. MERHABA NECATt DOGRU Türkiye Karamsanlığı Yırtar! Yırtmasına yırtar da nasıl? önemli olan bunun yolunu, yöntemini, mode- lini bulmak, göstermek. Türkiye ağla- ma duvanna döndü. Ve aynı Türkiye, zafer sevincini yaşayan hayatından çok hoşnut, ferahlığa da sanlabiliyor. Biryanda... Ekonomik batışın kasveti... öbüryanda... 12 Dev Adam sevinci... Basketboldeki başan Türkiye'yi sar- dı sarmaladı, kasveti, karamsarlığı bir haftalığına da olsa yırttı attı. Başansızlığı, yenilmişliği sildi... 12 Dev Adam öyle bir kolektif ener- ji yakaladı ki, bütün Türkiye bu başa- nya kilitlendi. Hayatında belki de hiç basketbol maçına gitmemiş Cumhur- başkanı da bizim basketbolcüleri Av- rupa Şampiyonu olsunlar diye alkışla- maya gelmişti. "Biz bu başanyı eko- nomide de göstermeliyiz" diyen Ke- mal Derviş de oradaydı. Salonda 13 bin seyirci... Çoğu genç... Temiz giyimli... Temiz yüzlü... Küfüretmeyen.... Hakeme şişe atmayan.... Maçı kaybedince kavga etmeyen, bir sonraki karşılaşmada yeneriz diyebı- len insanlar. Ceplerinden para vermiş- ler, kırmızı-beyaz giysiler yaptırmışlar, bayraklannı kapıp gelmişlerdi. Salona gelemeyenler de televizyon- lannın başında perde perde yükselen bir kolektif dayanışmayla Türkiye'yi destekliyoriardı. Bir sım olmalı... Bu sinerji nasıl patladı? Ekonomide sümsükleşen Türkiye, basketbolde bu sinerjiyi nasıl yakaladı? ••• 18 yıl basketbol hakemlıği, 1.5 yıl Basketbol Federasyonu merkez komi- te üyeliği yapmış Ismet Özcan, bu sırn; "sabır, gayret, sevgi, özveri, is- tek, başarma hırsı, zekâyı kullanma" diye özetliyor. Şunlan anlatıyon "196O'lıyıllarda pazar günleri sabah saat 10'da, şimdi Lütfi Kırdar Kong- re Merkezi olan Spor Sarayı'na gider, maç idare ederdik. Sabah saat 10 ile 11 arasına yıldız ve gençleıin maçla- nnı koyahardı. Dışanda hava eksi 5 dereceyse, camlarkınk olduğu ve ısıt- ma sistemi olmadığı için içeride eksi 10 derece olurdu. Basketbol sporu- nun Türkye'ye gelmesinde öncülüket- miş Turgırt Atakol gibi isimlenn öz- verili gayreti, sonra kurumlann, şir- ketlerin sahip çıkması, Lütfi Kırdar'ı kongre salonu yapıp fakatAbdi Ipek- çi'yi mükemmel bir salon haline geti- ren Istanbul Anakent Belediyesi'nin Tuğrul Erkin dönemindekı aliyapıya- tınmlan, bugünkü Federasyon Başka- nı Turgay Demirel'/n Türk basketbo- lününAvrupa şampiyonluğuna oyna- ması için dinmez bir enerjiyle çalışma- sı, kendileri de 20 yaşlannda A takı- mına girebilecek başanyı göstermiş milli başketçiler Doğan Hakyemez, Aydın Örs, Nedret Güven, Kemal Erdenay ve şımdı ısmi aklıma gelme- yen yüzierce ismin ortak gayretiyle ge- lindi bu günlere...." ••• Basketbol, bir kolej sporu... Yüksek arzu istiyor. Birtikte oynamayı gerektiriyor. Yanlışı affetmıyor. Çekmeyeceksin... Itmeyeceksin.... Dokunmayacaksın... Rakibe çarpmayacaksın... Fakat topu potaya geçıreceksin... Sonuçta zekâ istiyor. Dolayısıyla Türkiye basketbolünün Avrupa ve Dünya şampiyonluğuna aday olması için emek verenler; "sa- bır, gayret, sevgi, özveri, ıstek, başar- ma hırsını zekâyla harmanlamayı be- cerebildikleri için" Türkiye bu kolektif sinerjiyi yakalayabildi. Bunu neden ekonomide yapamıyor? Türkiye kasvet odasına döndü. Ağlamaduvan.... 300 bin işyen kapatıldı. 1 milyon kişı işsiz kaldı. Ankara, çözümü; "daha fazla vergi toplama, daha az borçlanma " formü- lü içinde görüyor. Fakat toplumu 12 Dev Adam heyecanının onda birine soka- bilecek bir sinerji de yaratamıyor Or- tada uygulamaya konulan, "ekono- miyi güçlendirme programı" var, fa- kat bu programa başından beri des- tek veren ışadamlan, sanayici örgüt- leri de "Devletbızeyardımetmeli... Ke- mal Derviş bızi anlamıyor..." diye kas- vet üretmeye başladılar. Türkiye bu kasveti yırtar... Ama nasıl? Biryolu, yöntemi olmalı... E-posta: necatidogru^ superonline.com Faks:0212 513 90 96 Şili'de Pinochet gideli çok oldu ama. Tablo aydınlık değil • Sınıf uçurumunun hızla büyüdüğü Şili'de işsizlik yüzde I4'e tırmanırken Pinochet'nin özelleştirdiği sosyal sigortalar kurumunun hali, büyük düş kınklığı yaratıyor. Dış Haberler Servisi - Pinochet'nin değişiminden 10 yıl geçmesine karşın, şimdiki koalisyon hükümetinde, yasaklarla dolu anayasayı değiştirecek hiçbir girişim izlenmiyor. Eğirim ve sağlık düzeni bir yıkmtıya dönüşen ülkede, bir yandan neo-liberal düzeni kuıayan sosyalistler, bir yandan da aynı düzeni, istekle uygular görünüyorlar. Işgücünün ancak yüzde 10'unun sendikalı olduğu Şili'de, hâlâ kürtaj yasağı var ve boşanma, Katolik dayatmasıyla yasadışı olmaya devam ediyor. Ordu elitini hoşnut etmeye uğraşan sosyalist başkan Lagos, 600 milyon dolar harcayarak bir düzineF-16 satın alacağını duyurur duyurmaz, tebessümler saçıldı generallerin yüzünde. Sınıf uçurumunun hızla büyüdüğü Şili'de işsizlik yüzde 14'e tırmanırken Sosyalist Devlet Başkanı Salvador Allende'nin devriidiği 11 Eylül 1973'ten beri ülke sorunlaıia boğuşuyor. Pinochet'nin özelleştirdiği sosyal sigortalar kurumunun hali, büyük düş kınklığı yaratıyor. Bir zamanlar ABD basınının duyurduğu "ŞiK Ekonomik Mudzesi" masalını, en güçlü bellekler bile annnsamıyordu. Bir îspanyol yargıcınm ve bir avuç Şilili insan haklan savaşımcısının girişimiyle gündeme gelen insan haklan tartışmasmın, tozlu raflara atılma olasılığı, yine kaygı konusu. Makro-ekonomi, 10 yıl önceki büyük atılımda, dışsatıma dayalı doğal kaynak satımını pekiştirirken Şili 'deki kurulu düzen, tüm Güney Amerika'ya "Adios" demeye başlamış ve "Zengin Uluslann Birinci Dünyası"na katılacağı düşüne kapılmıştı. Şimdiki görüntüye gerçekçi gözlerle bakanlann şöyle diyesi geliyor içinden, "Adios 1. Dünya, Merhaba Honduras". Milli Piyango'nun 30.07.2001 tarihli ve B.02.I MPÎ.0.13.00.02/1545-6308 sayılı izni ile Power FM ve Otomax.com işbirliğiyle gerçekleştirilen Ford Ka collection çekilişinin talihlisi: NURTOP KOKUİÇİN