Katalog

SAYFA CUMHURİYET 18 AĞUSTOS 2001 CUMARTESİ 10 DUNYA VE TURKIYE Le Nouvel Observateur dergisi, daha çok siyasi nedenlerie olimpfyaüan alan Çin 'deld değişim sürecineyer ve iderlikyanşındakiejderha• Çin 'in, iddialı rakipleri arasından sıynlarak olimpiyatlan alması, daha çok "siyasi" nedenlere bağlanıyor. Olimpiyatlara hazırlık süresince hem Batı Çin 'i daha iyi gözleme firsatı bulacak, hem de Çin dünya kamuoyuna "modernleştiğini" gösterebilecek. Le Nouvel Observateur'den derieyen: BAŞAK TARAKTAŞ 2008 Olimpiyatlan'nın ev sahibi geçen haziran bellı olunca herkes şaşırdı: Paris, Toronto gibi iddialı rakiplerinin arasından Pekin, "eksik dosyasına" rağmen sivrilivermişti. Altyapı eksıkliklen, insan hakları ihlalleri gibi "kusurianna" g0] karşın Çin'in kazanması- nın asıl ne- deni sıya- siydi. Batı, Pando- ra'nın ku- tusunu açıp yıl- lardır saklanan gerçekle- ri açığa çıkarmayı amaçlıyordu. Çin'e demokrasi taşınacak, 10 yıl- dır süren "şeffaflaşma" süreci göz- lemlenecek ve belki Çin küresel sis- teme katılabilecekti. Ev sahıpliği, Çin'in de işine geliyordu. Pekin, dün- yaya modernleştiğini, kendi kendine yettiğini duyurmayı ve reformlan hız- landırmayı amaçlıyordu. Fransız Le Nouvel Observ ateur der- gisi. son 10 yılda geçırdiği değışimler- le Batı için merak kaynağı olan Çin'e geniş yerayırdı. Çin'i ekonomik, top- lumsal, siyasi boyutlanyla ele alan der- gi, ülkenin geçirdiği sürecin perde ar- Ç r sınrarı Çin ozerk bolgetefı sınırian | \ Uygur azınlığı Tibetazınlığı Ulan Batur (5f MOĞOLİSTAN • 25 rrnlyon asker • Yaklaşık 20 kıtalar arası nukleer fuze Yaklaşık 100 bolgeseJ • Yaklaşık 300 Tayvan'a yonelUmış konvansıyonel fııze Okınava: 26.000 asker Guam: 6.000 asker -~S y 1 Spratly Adalan Pasifik Okyanusu SICAK NOKTALAR Çin-Rusya: 1960 lı yıllarda, Mançurya nın kuzeyındekı Amuderya ve Sınderya ırmaklan, Moskova ve Pekin arasında şıddetlı çatışmalara yol açtı 1969 da 50 Sovyetaskerı Çin Halk Ordusu askerlen tarafından ofdunjldu O gunden sonra gergınlık azaldı 1999kasımındaartıkstrate)ik Oftak olan ıkı ulke, bolgedekı sınıriara kesınlık getıren br anlaşma ımzaladı 2 Çin-Hindistan: Asya nın ıkı devı arasındakı çatışma, buyuk çapta bır tehdıt oluşturuyor. Yenı Delhı ye gore Pekin Keşmır ın bır bolumu olan Aksaıçın'ı tşgal edıyor Buna karşılık Pekin, Tîbet ozerk bolgesının sınıra yakın ıkı bolumu olan Arunaçal Pradeş ve Sıkkım da hak ıddıa edıyor Hındıstan 1998 de yaptığı nukleer denemelennın, Çın'ı caydırmayı hedefledığı bıldırmıştı 3 Çin Denizi: Çın ın. Tayvan dan sonra en çok ıstedığı bölge Çın Denizi 1992 de Pekin Çın Denizi nın tamamı uzennde egemenlığını ılan ettı Daha 1974te. Halk Ordusu bır Vıetnam garnızonunu bolgeden çıkartarak Paracel adalannı ele geçırmıştı Ardından, 1988de Spratly takımadatannda 3 Vıetnam gerrasmı batırmıştı 1995'teyse Pekin, Filıpınler yakınlanndakı kayalıklaıda bır dınleme merkezı ınsa etmıştı Çın ın bu bolgede oluşturduğu tehdıt petrol transfennın yuzde 80 ın bu sularda yapan Japonya yı kaygılandırıyor kasına yer verdi.Kapitalist Batı'nın il- gisini, daha çok Pekin'in yaşadığı eko- nomik gelişmeler çekiyor. Batı, liberalleşmenin temelleri Deng Şiaoping tarafından ilk kez atıldığın- da, Pekin'den bu çapta değişimler beklemiyordu. Ekonomisini 20 yılda 7 kat büyüten ve sanayisini geliştiren Çin'deki dönüşüm Batı'da merakla izleniyor. Dünya Ticaret Orgütü'ne (DTÖ) ka- tılım için ABD ve Avrupa ülkeleriyle gerekli anlaşmalann geçen ay imzalan- masının ardından, dünya kamuoyu Çin'i kapitalizme kazandığına iyice ikna oluyor. Pekin yönetimi ise Mark- sist-Leninist söylemlerini sürdürmesi- ne karşın çıkardığı yasalarla yabancı sermayeye kapı açıyor. kamu hizmet- lerinde özelleştirmeye gidiyor. 'Bûyük icraatlar' "Büyûk icraatlar", ekonomide yıl- da yüzde 10'luk büyüme sağladı ama ülkede durum hâlâ parlak değil: Çin'de her yıl 5 milyon kişi işsiz kalıyor ve nüfusun büyük kısmı da günde 2 do- lardan bile az para kazanıyor. Çin planlı bir şekilde "vahşi pazar ekonomisi'"ne geçiyor. Rusya'nın "ha- talanıutekraretmemeye" özengös- teren hükümet, yurtdışına uzmanlar gönderiyor. Kamu işletmeleri ABD'den gelen uzmanlann deneti- minde, dünya standartlarına uygun hale getiriliyor. Piyasalarda yer edi- nebilmek için devlete ait Petrochina, China Mobile (80 milyon aboneli dünyanm en büyük 2. cep telefonu operatörü) gibi büyük firmalar ya- bancı ortaklar ediniyor. Hükümet, Ingiliz ve Fransız model- lerine göre hazırlanan özelleştirme programı çerçevesinde, kamu hizmet- İerini özel sektöre devrediyor. Komü- nist Parti, teknolojide ilerlemeyi ge- tireceği ve ekonomik kalkınmayı hız- landıracağı gerekçesiyle yabancı ya- tınmı savunuyor. Pekin'in özelleştirmeye ve yaban- cı yatınma izin veren yeni yasalan, ekonomide devlet denetimini savu- nanlann büyük tepkisini çekti. An- cak, güçlü konumdaki "refonncu- lar" baskılanyla "açıhmın" sürme- sini sağlıyor. Reformcular, ülkede- ki sermaye ve nitelikli işgücü eksi- ğinin kapalı ekonomiyle giderileme- yeceğinde ısrar ediyor. Muhalefet de yabancılann üretime getirdikleri artışa bakarak kamuda de- netimi ele almalanna ses çıkarmama- ya başladı. Korsan üretim sorun yaratıyor Çin ekonomisi, 1.3 milyar insan- dan oluşan dev pazan, gelişime açık insan kaynağıyla dikkat çekse de, güvenli rekabet koşullan sağlamak- tan uzak ve kısa dönemde kâr güven- cesi vermiyor. Ülkede korsan malların üretimi ve satışı da yabancı yatınmcı için sorun oluşturuyor. Yasalara göre yasak olan taklitçilik, anayasanın 62. maddesi çerçevesinde, "iyiniyetle" üretilme- si ve satılması şartıyla taklitçilik sa- yılmıyor. Çin, 5 yıl içinde piyasala- nnı rekabet koşullanna göre ayarla- ma sözü vermekle birlikte yabancı işletmelerin bu maddenin iptal edil- mesi konusundaki ısrarlannı şimdi- lik geçiştiriyor. Ashnda hükümet, yabancı yatınm- cıyla Çin halkı arasında sıkışmış. Kor- san üretim, geri kalmış bölgelerin tek geçim yolu. Bu kesimlere denetim için gelen devlet görevlileri linç tehlike- siyle karşı karşıya kalıyor. Pekin, "bu bölgelerin kalkmması hepimizûıyaranna" gibi sözlerle işa- damlannı bölgeye yatınm yapmaya özendirmeye çalışıyor ancak ülkede bunu gerçekleştirecek yatınmcı yok. Yoksul halk da, ellerindeki tek ge- çim kaynağının yasaklanmasma tep- ki gösteriyor. ffALK GÜVENÎNİYİTİRDİ Komünist Parti çöküş sürecinde //a! Çin "sosyatizme" geçtiğin- den bu yana iktidann tek sa- hibi olan Komünist Parti bir süredir ciddi sarsıntılar ya- şıyor. Parti. son 10 yılda ra- dikal çizgısinden saparak re- form sürecini başlattı. Piya- sa ekonomisine katılmaya ka- dar vardırdığı "açılma hare- keti" Pekin'in Marksist-Le- ninist söylemlerine ters dü- şüyor. Peki bunca zamandır tutuculuğunda ve kapalılı- ğında ısrar eden yönetimin karannı değiştiren ne? Çin halkı. katı rejimle ge- çen yıllar boyunca Komünist Parti'nin verdiği sözleri ye- rine getirmemesinin hayal kı- nklığını yaşıyor. Halk, parti içindeki oyunlar. yolsuzluk- lar ve insan haklan ihlallerin- den şikâyetçi. Öte yandan, yö- netimin çizdiği tablo karanlık: Ül- ke, Uluslararası Af Örgütü'nün rapo- runa göre. idam- larda ilk sırada yer ahyor. Deng Şiao- ping zamanında başlayanvesonlO yıla damgasını vu- ran yolsuzluklar, GSMH'nin yüzde 16'sınadenkdüşüyor. Güvenlik Bakan Yardımcısı ve Adalet Bakanı hakkında- ki skandallar halkın partiye güvenini sarstı. Çinliler, sa- dece "dürûst" Başbakan Zu Rongji'ye güveniyor. Zu'nun bu güvene layık olup olmadığı ise tartışılır. Liderliğindeki hükümet, yol- suzlukla savaşma sözü ver- mesine rağmen yolsuzluk üzerine kendi yaptırdığı araş- tırmalan bastığı gerekçesiy- le 8 gazeteyi kapattı. Pekin "şeffalık" diyor, ama bunu nereye, nasıl getirdiği açık değil. Yönetim. SSCB'nin hatasına düşmemek için ön- celığı "ekonomideşeffaflığa'" verdiğini belırtiyor. Ancak alk, parti içindeki ve yönetimdeki yozlaşmaya tepkilerini çok sert eylemlerle gösteriyor. istatistikler parlak değil; "Kal- kmma }«ksa kurtuluş da )ok" sloganına karşın gelır dağılı- mındaki dengesizlik artıyor. Halk, parti içindeki ve yö- netimdeki yozlaşmaya tep- kilerini sert eylemlerle gös- teriyor. Sayılan lObinleribu- lan muhalifler meydanlarda protesto gösterileri yapıyor; yollan, köprüleri kapatıyor; partinin yerel merkezlerini ve belediyeleri basıp çalışan- lannı rehin alıyor. Tepkiler bazen saldın ve kundaklama boyutlarına kadar varıyor. Toplumun bu hoşnutsuzluğu karşısında Çin Komünist Par- tisi Merkez Komitesi yayın organlan, "partinin 'demok- ratikleşmeyi' gerçekfeştirme- den başka bir seçeneği kal- madığuu n vurguluyor. Parti- nin. iktıdan elinde tutmak için yolsuz- lukla mutlaka sa- \ı aşması gerek. Yö- netimi saran kıska- cı uzmanlar da doğruluyor. Komü- nist Parti'nin geli- şim sürecini değer- lendiren tarihçi Çen Yan'a göre parti ölmeye mahkûm. Komünist Parti, Marksist- Leninist söylemlerini sürdü- redursun, başlangıçtaki siya- si tabanını kaybetmiş, örgüt- lenmesi değişmiş. "Taban- dan vukanya" ilkesiyle yo- la çıkan "'halkın partisi''', şim- dilerde "yukandan tabana" ilkesini benimsemiş. Sandık- lardan bir süredir sadece di- ni liderler ya da mafya baba- lan çıkıyor. Bu gerçek. par- ti tarafından da dile getirili- yor. Devlet Başkanı Ciang Zemin'in "3 kesimin temsi- li" (3 Representation) kura- mı, partinin 3 kesimin çıkar- lannı savunması gerektiğine dayanıyor 1- 1leri üretim güç- leri, 2- 1leri kültürel güçler, 3-Genişkitleler... Şaıtghay'ın manzarası göz kanıaştinyor. Oncelik büyük projelerin Hükümet, otovol, baraj >apımı gibi büyük projelere önceiik verijor. Son proje, 2 bin 309 metre uzunluğundaki ve 185 metre yüksekliğindeki 18 bin 200 megavat kapasiteU Yangçe BaraJL Dünya Bankası'nın fînanse ermeyi reddettiği Yangçe projesi hayata geçerse, dünyanm en büyük barajı olacak. Uzmanlar ise projenin sellere dayanacağmdan ve beklenen üretim kapasitesine ulaşacağmdan şüpheli. Şangha> 'ın batısına inşa edilecek olan baraj, bölgede kirliliğe yol açacak ve 13 milyon kişiyi yerinden edecek. Çiıı^ u'kuıııı Histiiıılıiğiiııü' genetikle kamtlayacak Dünya nüfusunun 5'te birini banndıran Çin kendi kendine yetebilmek için umudunu ge- netik bilimine bağlamış. Milyarlık nüfusuna rağ- men, dünyadaki ekilebilir topraklann yüzde 9'una sahip olan ülke, ekonomik ve siyasi ba- ğımsızlığı için kendi kendini besleyebilmek zo- runda. Bu alandakı başansını ulusal övünç kaynağı sayan hükümet; domates, soya fasul- yesi gibi ürünlerle, balık, domuz gibi hayvan- lar üzerinde biyogenetik çalışmalar yaprınyor. Yabancı uzmanlar Çin'in bu stratejisini doğru buluyor. Ülkenin tanm olanaklannı de- ğerlendiren ABD'li biyoteknoloji firması Monsato'nun Pekin sözcüsü DavidlJu. Çin'in sadece biyoteknoloji sayesinde kendi kendi- ne yetebileceğini belirtiyor ve şöyle diyor: "Bu ürünierohnazsa Çin ABD'den idıalat>ap- mak zorunda kahr, bunun siyasi sonuçlan Pekin açısından oldukça düşündürücü.*' Teknolojide kapitalist Batı'yla yanşa gi- • Batı'yla teknoloji yanşına giren Pekin yönetimi, ulusun bütünlüğünü ve milliyetçiliği bilimle sağlamlaştırmaya çahşıyor. ren Çin "ırkı üstünleştirme" fikrini benim- semiş. Hükümet bu amaçla her yıl laboratu- varlara milyonlarca dolar akıtıyor ve yurtdı- şındaki Çinli bilim adamlanna dönüş karşı- lığında büyük paralar öneriyor. Milliyetçiliği körükleme aracı Hükümet "üsrün ırka" ulaşma hedefini 1995 yılında çıkan. "çocuk sağlığır> . "gene- tik bozukluklar taşıyan ceninlerin kürtajı" gibi kanunlarla da yasallaştırdı. Halkın da desteklediği bu hedef, milliyetçiliği körük- leyen bir araç haline gelmiş. Genetik sayesinde, "Çin ulusunun bütün- lüğünü" bilimsel açıdan kanıtlamaya çalışan "Büyük Çin" ideologlan, bilim adamlanna çeşitli çalışmalar yaptınyor. Bu çalışmalar- dan birini yürüten Profesör Çen Renbio, Çin'deki Çinlilerle Tayvan Çinlilerini karşı- laştırdı ve iki soyun neredeyse aynı özellik- lere sahip olduğunu açıkladı. Şanghay Etik Danışma Komitesi de iki soyun aynı halka mensup olduğunu gururla duyurdu. Öte yandan komite, başlattığı başka bir ça- lışmanın sonuçlannı "planlara" uymadığı için saklı tuttu. "Yasak araşürma". geçen kasım ayında, Şanghay Laboratuvan uzman- lan tarafından yürütülmüştü. Uygur, Avrupalı, Han (Çin'deki en büyük etnik grup) ve Tibetlilerin kromozomlannın karşılaştınldığı araştırmanın sonucunda, nü- fusun çoğunluğunu oluşturan Hanlann Av- rupalılara Çinlilerden daha yakın olduğunu ortaya koydu. SYA'DA REKABET•A Altın anahtar Tayvan Çio'in Tayvan için verdiği mücadele, bölgenin ele geçirilmesi amacından çok, ABD'ye ve ABD'nin bölgedeki Japonya, Avustolya gibi müttefiklerine karşı bir gövde gösterisi gibi. Çin, ABD'nin tek rakibi olmaya, Asya liderliğine oynuyor. Bu amaçla yönetim, bir süredir kryılannı gözlem ahında tutan ABD'nin casus uçaklanru tedirgin ediyor. ABD ile Çin arasında 1 Nisan'da patlak veren "casus uçak kıiri" iki rakip arasmdaki gergınliği yeniden tırmandırmıştı. Çin'in, yeni "stratejik ortağı'* Rusya'dan aldığı denızaltılar, kruvazörler de Washington'u kaygılandınyor. Çin, her yıl, Taipei'yi hedef alan orta menzilli 50 yeni fuze konuşlandınyor. Batıh bir dipiomata göre Ortadoğu hariç, dünyanın en fazla saldın silahı Çin'in elinde. Washington yönetimi de Taipei'yi, güç kullanma dahıl, mümkün olan heryolla savunacağını açıkladı. ABD Başkanı George Bush, adaya denizaltı, destroyer ve uçak yığmaya başladı. ABD Savunma Bakanhğı, daha önce Avrupa'ya yönlendirdiği askeri gücü şimdi Asya'ya kaydınyor. Peki Tayvan'ın önemi nedir? Hong Kong Üniversitesi'nden jeopolitik uzmanı Wu Guoguang'a göre, Çin'in "büyükgûç'' olması Tayvan'a bağlı: "Şu an ABD, askeri üsleri ve siyasi c\^ in'in, yeni "stratejik ortağı" Rusya'dan aldığı denizaltılar, kruvazörler Washington'u kaygılandınyor. gücu sayesÛKk Güneydoğu Asya'mn hâkimi. ABD Tayvan'ın savunmasuu üsdenmezse, 'en güçlünün' denetimine ataşnuşböl^ devletteri Pekin'in himayesine girebilir. Bu da ABD'nin düşüşü demek. Nüfusunun çoğunluğu ÇinMlerden oluşan Taj^an kaybedffirseÇinTîbetveSnıcan özerk bölgeierini de kaybedebffit Bu da 'imparatorluğun' parçatanması ve partinin iktidardan düşmesi anlamma gefir." "Büyük Çin" ideolojisine göre Tayvan'm "geri almması'1 tarihi bir görev. Tayvan sanayisi, Çin için önemli bir kaynak. Pekİn adayı, kendisini tüm dünyada ABD'nin tek rakibi yapacak ahm anahtar olarak görûyor. Çin konusunda uzman bir Batıh ise "GSÎMH'si ABD'ninkinin 8'de biri olan ve füzeden başka silah üretemeyen Çin'in, 30-40 yıkian önce ABD'yi yakak\ ama>acağmı" belirtiyor. Bu yüzden Pekin'in amacı. olabildiğince fazla zarar vererek ABD'yi yüdmnak. Washington'm eiindeki en büyük "karşı sflah" ise Ulusal Füze Kalkanı. Pentagon, Japonya'nın gûneyindeki Ryukyu Adalan'nda da yeni bir üs açmayı planhyor. Rakipler arasındaki silahlanma yanşı süredursun, mücadelenin odağı Tayvanh işadamlan Çin'e büyûk yatınmlar yapıyor. Son 10 yıldâ toplamı 50 milyar dolan aşan yatınmlann arttmlması gündemde. Amerikan ekonomi dergisi Business Week'e göre böyle giderse birkaç yıl içinde adanın ekonomisi tamamen kıtaya bağlı olacak ve adanın siyasi kontrolü Pekin'e geçecek. Böylece Çin Sun Tse'nin dediği gibi, "kan dökmeden, silah pat}j>ma«jan mücadelenin galibı olacak.