Katalog

SAYFA CUMHURİYET 8TEMMUZ2001PAZ DİZt EtiHolding, Türfdye'de bulunan madenleri işletmemekte, tüketmektedir BorürüKırka'daki boraks fabrikasımn kapasitesi artök- ça. yıllar itibanyla yurtiçi tinkal fiyatian da artn, yurtdışı fiv atları değişmedi. ü YıHar 1988 J 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995-1996 1997-1999 Kırka Yurtdışı Boraks Tinkal Fabrikası Ortalatna trctim SaOş Miktan Fiyatian Ton Dolar 76.000 140 118.000 140 105.000 140 108.000 140 139.000 1 140 117.000 1 140 147.000 140 150.000 140 250.000 140 Yurtiçi Tinkal Satış Fiyaö Dolar 180 190 190 190 210 200 220 230 250 Boraks Pentahidrat Yıl 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1997 1998 1999 Ortalama Miktar Ton 145.508 125.330 | ^ J 2 7 6 7 4 _ ^ 174.557 , 165.850 201.827 203.774 ~265!9Öİ 1 226.774 257.725 . 189.492 Ihracatı Toplamı Değer $ 43.037.515 39.512.122 40.409.508 57.342.775 52.020.181 62.867.013 64.120.495 80.537.131 1 69.036.109 75.765.204 58.464.805 Fiyat FOB$ 296 315 317 329 314 311 315 303 304 294 309 üretımı Tur((i|eMorMadenleri HASAN Ç£TİN Türkiye ihraç ettiğj tinkalve boraksı sodyum per- borat olarak ithal ediyor. Bu ithalat 1999 yılında 14 milyon dolara kadar ulaşb. Eti Holding'in en fazîa ihraç ettiği bor üriinü bo- raks pentahidrattır. Bu ürünün 1999 yılı ihracaa 76 milyon dolardır. Boraks dekahidrat ve borik asit ile birlikte bor ürünleri toplam ihracatı 93 milyon do- lardır. Bor madenleri ile birlikte bor ûrünlerinin 1999 yıb toplamı sadece 215 milyon dolardır. Yıl 1989 1990 1991 1992 1993 . 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Toplam Miktar Ton 400 220 460 2.826. 2.253 4.931 10.284 15.470 15.324 17.832 20.273 90.273 Değer $ 252.661 377.676 636.496 2.952.571 2.272.277 4.005.303 10.246.236 14.171.915 12.162.834 LJ2J47.848 14.145.045 73.770.862 Fiyat $ 632 1.717 1.383 1.045 1.008 812 996 916 794 704 698 817 Bor (Maden + Ürün) Yü 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 Ortalama Miktar Ton 989.177 825.517 L 777.727 814.551 808.687 867.240 926.242 740.650 ı 1.045.320 I 9 5 L 9 3 7 L 962262 882.664 Ihracatı Toplamı Değer $ 231.962.562 201.077.416 181.661.489 201.174.934 186.192.667 i 202.417.537 216.312.114 143.155.377 237.286.507 219.939.230 214.822.557 j_ 203.272.945 Fivat $ 235 244 234 247 230 233 234 193 227 231 223 230 Şirket Boraks Borik Perborat Kapanış Adı Asit Yılı K.Göknur Kimya 14.000 2.000 Kımsan 24.000^6.000 Atabay Ilaç Murat Kimya . tnterkim 5J0OÖ Alev Maden 1 2.500 1986 ] 1986 5.000 1984 5.000 Özel Sektör Toplamı 45.500 13.000 Etibank 50.000 40.000 5.000 20.000 i 1990 1993 1 [993 1988 Yılı ~r%oraks (dekahidrat, penta- A^hidrat, susuz boraks), borik U asit, sodyum perborattan (monohidrat, tetrahidrat) oluşan bor ürünleri, Lfluslararası Sanayi Standart Sıruflandırmasf na göre kimya sanayıi içinde yer almak- tadır.(l) Her üç bor ürününün üretimin- de de hammadde olarak tinkal kullanılır. Bu nedenle ABD ve Türkiye'deki özel sektör bor ürünleri sanayiinin temelini tin- 1 kal oluşfurmusrur. Ancak Eti Holding ve Avrupa'daki borik a- sit üreticileri hammadde olarak Türkıye'den ithal ettikleri kole- maniti kullanırlar. Sodyum per- borat ise hem tinkalden hem de borakstan üretilebilir. Bor madenlerinin bulunması ve işletilmesi hakkı 2840 sayılı kanuna göre Eti Holding'in elin- de olmasına rağmen, bor ürünle- ri üretiminde Eti Holding yasal olarak tekel değıldir. Bor maden- leri üzerindeki yasal tekel hakkı- nı özel sektöre karşı kullanan Eti Holding, bor ürünleri sanayiinde de fiilen tekel oluşturdu. Bor ürünleri sanayiinin ham- maddesini tinkal oluşturduğu için, Eti Holding özel kuruluşla- nn bor ürünleri sanayiine girişi- ni, Türkiye'deki sanayiciye, tin- kali yurtdışına göre yüksek fiyat- la satarak engelledı. Bor madenlerinin 1978 yılın- daki devletleştirilmesinden Kır- ka'daki (Eskişehir) fabrikanın ilk anlamlı üretimini verdiği 1988 yılına kadar, Eti Holding'in bor üretimi kapasitesi ile özel sektö- rün üretim kapasitesi hemen he- men birbirine eşitti. Yıllar itiban ile Kırka'daki fabrikanın kapasi- tesi arttıkça, yurtiçi tinkal fiyat- lannı da arttırdı. Yurtdışına satı- lan tinkal fiyatlannı değiştirme- di. Bu uygulama sonucunda, Tür- kiye'deki fabrikalar kapanırken, bor ürünleri sanayii yurtdışında gelişri. Türkiye yurtdışından bor ürünü ithal eder hale geldi. Boraks üretlml İlk boraks fabrikası Kırka'daki bor madenlerinin devletleştiril- mesinden bir yıl önce, 1968 yılın- da Bandırma'da Polonyalılar tara- findan kuruldu. Değişik zaman- larda yapılan düzeltmeler sonu- cu, Bandırma'da halen 50 bin ton boraks dekahidrat, 50 bin ton bo- raks pentahidratkapasitesi bulun- maktadır. Kırka'da 1978 ytlında başlanan yatınm, ilk ciddi üretimini on bir yıl sonra, 1988 yılında gerçekleş- tirebildi. 1997 yılında 160 bin tonluk ek kapasite daha işletme- ye alındı. Halen üçüncü 160 bin tonluk ek kapasite yatınmı de- vam ediyor. Kırka'daki işletme sadece bo- raks pentahidrat üretimi üzerine kurulduğu için ciddi bir sıvı atık sorunu ve aşın hammadde tüke- timine neden olacak şekilde plan- lanmıştır. Fabrikanın sıvı atıklan baraj göllerinde toplanıyor. Bu nedenle, sürmekte olan yatınm harcamalannın çoğu, fabrika ye- rine sıvı atıklann biriktirileceği barajın yapımmda kullanılıyor. Eti Holding'e ait bor ürünü tesisleri, hammadde maliyeti yok kabul edilerek kurubnuştur. ABD'de boraks, göl sulannın içindeki tinkalden elde edilir. ABD'deki göl sulannın içindeki tinkal miktan, Eti Holding'in atıklannı biriktirdiği barajdaki göl sulanndakinden daha düşük orandadır. Solvay - Eti Holding ve tinkal Eti Holding tinkal satışlannın son 11 yılda ortalama yüzde 78'i- ni, merkezi Brüksel'de bulunan 46 ülkeye yayılmış uluslararası Solvay Grubu şirketlerine satmış- tır. Solvay'in, Avrupa, Kuzey- Güney Amenka ile Asya ve Pa- yılına kadar sadece tinkal alırken 1998 yılından sonra, yalnız bo- raks almaya başlamıştır. tlk ba- kışta, hammadde (tinkal) yerine ürün (boraks) satışı yapılması, Türkiye'nin yaranna olduğu izle- nimini vermektedir. Ancak, bo- raksm üretim maliyetleri dikkate alındığında, boraks satışlanndan tamamen zarar edildiği görül- mektedir. Bır ton boraks üretmek için 2 ton tinkal kullanılması gerek- mektedir. Belinka'ya 1 ton tinkal 158 USD'ye satıldığı için, 1 ton boraksın hammadde fiyatı 316 USD'ye karşıhk gelmektedir. Eti Holding, Belinka'ya 1 tonborak- or madenleri 1978 yılmdaki devletleştirmeyle bürokratlann yönetimine bırakıldı. O günden bugüne bor madenciliği konusunda hiçbir politik yaklaşım gösterilmedi. Bu sureç içinde, bor madenleri yurtdışındaki birkaç şirketin hammadde kaynağı olurken Türk sanayicisinin bor madenlerini kullanmasına izin verilmedi. sifik ülkelerindeki 18 fabrikasın- da Türkiye'den aldığı tinkal ve boraks işlenerek sodyum perbo- rat ve yan ürün olarak da gene boraks (dekahidrat) üretilmekte- dir. Solvay tinkali fabrika fiyatı ile 140 dolara (FOB 158 ÜSD ) alırken, Türkiye'deki sanayici 250 dolara al(ama)maktadır. 1999 yılında Solvay şirketler gru- bunun 1999 yılı cirosu 7.9 milyar dolardır. Türkiye'den aldığı tin- kale bu derece bağımlı olan gru- bun Türkiye'de bir tek fabrikası bile yoktur. Solvay'e hammadde flyatına boraks sattşı Özel sektörün bor sanayiine gi- riş engelinin faturasını Türki- ye'nin nasıl ödediğine ilişkin en çarpıcı ömek, Solvay Gnıbu'na bağlı Belinka'ya (Slovenya) ya- pılan satışlar ile bu şirketin Tür- kiye'ye yaptığı satışlarda görül- mektedir. Belinka, sodyum perborat üret- mek için Eti Holding'den 1997 sı sadece 320 USD'ye, yani ham- madde fiyatına satmaktadır. Eti Holding boraks satışlann- da, hammadde dışındaki giderle- rini dikkate almadığı için. Belin- ka şirketi aynı miktarda sodyum perborat üretmek için tinkal yeri- ne boraks kullanmakta, böylece ülkesindeki çevre sonmlan bas- kısından da kurtulmaktadır. Önümüzdeki dönemde Eti Holding'in Kırka'daki ek boraks tesislerinin tamamlanması ile Solvay şirketler grubunun tama- mma tinkal (hammadde) yerine boraks satılacaktır. Kısacası, Eti Holding Yönetim Kurulu'nun 22 Aralık 2000 tarihli karannda ön- görülen "rafîne tesis kapasitesi- nin 1 milyon 250 bin tona çıkanl- ması içinyapılacak 250 milyon do- larükyaünm harcanıasr da Sol- vay'e hibe edilmiş olacaktır. Eti Holding'in uyguladığı bu fiyat politikası, boraks üretmek için yaptığı yatınm harcamalan- nm Türkiye'nin değil, yabancıla- nn yaranna olduğunu göstermek- tedir. Boraks üretmek için kullan- Eti Holding Kırka'daki (Eskişehir) tinkal yataklannın tamamen devleüeştirildiği 1969 yıhndan ancak yirmi yıl sonra, 1988 yıhnda 160 bin tonluk boraks pentahidrat yatırunıru bitirebildi. 1978 yıknda kurulmaya başlanan fabrika ancak 1988 yıfandan itibaren üretime geçebildi. 1997 yıhnda ek 160 bin tonluk boraks pentahidrat fabrikası daha işletmeye açüırken üçüncü 160 bin tonluk boraks pentahidrat vaünrru da halen devam etmektedir. ye'de kurulu borik asit fabrikala- n, Eti Holding'in fiyat politikası ile batınldı. Türkiye'nin rakibi US Borax'ın Avrupa'daki rafine- rilerine ve Larderello'ya (Italya) hammadde satılmaya devam edil- di. Türkiye'den ihraç edilen kole- manitin yüzde 41'i bu iki şirke- tin rafinerilerine satılmaktadır. Eti Holding kendisinin yapama- dığmı, Türkiye'deki özel sektöre de yaptırmadı. Nihayet, Avru- pa'da artan çevre baskılan nede- niyle US Borax, Fransa'daki rafi- nerisini kapattı. Larderello da Türkiye'deki bor madenleri ile yakından ilgilenen Citycorp Gru- bu tarafından alındı. Eti Holding de Emette 1998 yılında 100 bin ton kapasiteli borik asit fabrikası yapımına başladı. Susuz boraks macerası Eti Holding'in Kırka'daki 1978 yıhnda susuz boraks üretimi için başlanan 60 bin ton kapasiteli ya- tınmı, yıllarca sürdü. 1997 yılın- da ilk ürün alındı. Üretim sırasın- da, susuz boraksın üretim tekni- ği konusunda TÜBlTAK tarafın- dan alınmış patentler ve metotlar dikkate bile alınmadı. Sonuç Bor madenleri 1978 yılındaki devletleştirmeyle bürokratlann yönetimine bırakıldı. O günden bugüne bor madenciliği konu- sunda hiçbir politik yaklaşım gösterilmedi. Bu süreç içinde, bor madenleri yurtdışındaki birkaç şirketin hammadde kaynağı olur- ken Türk sanayicisinin bor ma- denlerini kullanmasına izin veril- medi. Eti Holding, Türk sanayi- cisine ihraç fiyatının üzerinde sa- tarak bor madenlerini Türk sana- yicisine yasakladı. Eti Holding'e ait bor ürünü tesisleri, hammad- de maliyeti yok kabul edilerek kurulmuştur. Bu nedenle de eko- nomik değerleri yoktur. Bor ürü- nü tesisleri, Türkiye'nin bor ma- denlerindeki rantını tüketen işlet- meler durumundadır. Bor maden- lerinin ya da bor ürünü tesisleri- nin "özefleştirilınesi" gibi çözüm- ler gerçekçı olmaktan uzaktır. Bor madenciliğinde milli politi- ka, Türkiye'deki sanayicilere de yabancı fîrmalara satılan fiyat- lardan bormadeni satılmasını te- mel almalıdır. Türkiye'deki sanayiciye de yurtdışı fiyatlardan bor madeni satılması ile, bor madenleri Tür- kiye'de işlenecek, yurtdışında üretilen katma değer Türkiye ekonomisine kalacaktır. Eti Hol- ding'in zarar erme uğruna yaptı- ğı yatrnm harcamalannın bütçe- ye getirdiği yük ortadan kalka- cak, planlanandan daha da fazla tutardaki yerli ve yabancı serma- ye Türkiye'de yatınm yapacak, istihdam artacaktır. Birkaç bü- rokratın eli ile, yabancılann im- tiyazına verilmiş bor madenleri- nin Türkiye'ye ait olduğu böyle- ce anlaşılmış olacaktır. (1) DPTRaporu dığı yakıt, elektrik gibi yurtdışın- dan ithal edilen girdilerle, işçilik, yatınmlann amortismanını ve genel giderleri tamamen yabancı şirketlere bağışlanmakta, genel bütçenin yükü arttınlmakta, ülke ekonomisi üzerindeki enflasyo- nist baskmın artmasına neden olunmaktadır. Eti Holding bor madenlerini iş- letmemekte, tüketmektedir. solvay'den perborat Ithalatı Eti Holding'in Bandırma'da ürettiği 20 bin ton sodyum perbo- rat, Türkiye piyasası için yeterli olmadığı gibi, istenilen özellik- leri taşımaktan da uzaktır. Bu ne- denle Türkiye yıllardır sodyum perborat ithal etmektedir. 1999 yılı perborat ithalatı 14 milyon dolardır. Türkiye'den alınan tin- kal ve boraks ile, Solvay Grubu şirketleri, Avrupa'daki fabrikala- nnda her yıl 200 bin ton perborat üretiyor. Borik asit - Larderello ve US Borax Borik asit, kolemanit ile sülfü- rik asidin reaksiyonundan elde edilmektedir. Bandırma'daki 60 bin ton kapasiteli fabrika, 1968 yılında aynı yerdeki boraks fab- rikası ile birlikte kuruldu. 1998 yılı ihracat miktan 30 bin tondur. 1976 yılında, pazarlama mü- dürü Turhan Ardalı, 100 bm ton kapasiteli borik asit fabrikasımn kurulmasını Eti Holding'in prog- ramına aldı. Yeni fabrika kurul- duktan sonra, Avrupa'daki borik asit fabrikalanna kolemanit satı- şı yapmayacaktı. Bu arada Türki- BİR YOL HİKAYESİ TAYFUN TALİPOĞLU 'Ateşböcekleri'ni GördümL. Akşehir'e gidiyoruz diye midir bilmem, yol boyu her şey bize daha komik geliyor. Benzin istasyonunun üstüne asılan bez afişteki "benzin bulunur" yazısından, durduğumuz kır lokantasında "kapalı ayran varmı" sorumuza, garsonun "kapalı ama biz dol- dunjyoruz" yanıtına kadar... Nasreddin Hoca'nın bu toprak- larda yaşadığına kuşku yok. Ama torunlan biraz değiştirmiş mizah anlayışı- nı. O güldürürken düşündürüyordu, çağımızdakiler sadece güldürü- yor sanki. Daha Ankara'da arabamızın üstündeki bagaja kan ter içinde bavullan yerleştirmeye çalışır- ken; tanımadığım bir komşumun sorusuyla başlamıştı: "Talip Abi! yolculuk mu var?" "Yoo, ben öyle antrenman ol- sun diye o kadar bavulu indirip, bindiririm hergün..." di- yemedim. Sevgisi, hemen kırılacak kadar yoğundu çünkü. Ama ikinci soru, yola çıkan bir insan için iyi niyeti aşmıştı. Bagajı işaret ederek "O ne, tabuta benziyor ağabey..." "Evet, öyle" dedim sessizce. Biraz uzaklaşınca söylendim kendi kendime: "Karayollannın durumu malum. Ortada kalmasın cenazemiz di- ye yanımızda taşıyoruz tabutumu- zu." yanıtını veremediğimiz için, üzüldüm. Talip Ağabey olmak, böyle zamanlarda zor geliyor bana. Televizyonlarda görüp, yakından görebilecegi en kolay insan olduğumdan kınfmasından çekindim. Ömrünü yola yazdıysan yollarda yazarsın güzellik- leri. Hepsini değil tabii. Vizyonagirmişfilmleri kaçırırsın, tiyatrodan uzak kalırsın. Yani bir tarafın körleşir zaman zaman. Ki bu düşünceler içinde Afyon'a yaklaşırken dostum Celal Oruçoğlu'nu ara- dım. "Beşiktaş Kültür Merkezi Oyun- cuları burada. 'Sen Hiç Ateşböceği Gördün mü?'yü oynuyohar. 20.30'da oyun başlıyor, kaç kilometren var?" deyince, bütün ekip "çöl ortasında su görmüş Be- devi gibi" sevinç çığlıkları attık. övülmekten pek hoşlanmaz a- ma Oruçoğlu, kültür etkinliklerine desteğiyle hep örnek işadamı. Ankara'ya 2.5 saat mesafedeki Afyon'un kör kalmasını istemiyor. Nasıl başardığını anlatsak bize kızar, ne yapıp edip bin kişilik salonu doldurmuştu. Ürettikleriyle zirvede Yılmaz Er- doğan başansının tesadüfi olmadığını tartışmaya yer bırakmayacak şekilde kanıtlıyor bu oyunla da... Demet Akbağ ve BKM oyun- culanna gelince... Bir lisenin kapalı spor salonun- da öylesine parlattılar ki ateşböcek- lerini oyun bittiğinde "bu kadar çok gülûp bu kadar çok boğazımızın dü- ğümlendiği iki saat yaşamamıştık" diye dü- şündük. Yüreğimizin bir tarafı da şimdi onlarla geziyor. Turneye çıkmışlar. "Görmeyenlere, duymayanlara ve unutanlara birpencere açmak" misyonlan- nı sürdürüyorlar. Siz de, bizim gibi geciktiyseniz dostlar bir yerlerde yakalayın onlan. DemetAkbağ ile sanatının zirve- sinde buluşun. Yılmaz Erdoğan da "Cebine kelimelerini" almış dolaşmaktaymış. Oyun sonrası sohbetimiz BKM'nin görünmeyen lokomo- tifi Necati Akpınar'la Vizontele üstüneydi. Çekim sırasında orada olama- dığımıza üzülmüştük çünkü. O da bize imreniyor. "Anadolu'da güzel insanlaria berabersiniz" diyor. Gevaş'ta rol verdiği kövfülerin "Ağabey onu oynanz önce sen şu güzel ekmeklerden al" demelerindeki samimiyeti unutamıyor. • • • Gelelim Akşehir'e... "Buradan Bakınca"nın 21. prog- ramı için oradaydık Hoca'nın mezarı başında ve mezarlıktan cenaze törenleri dışında ilk kez canlı yayın yaptık Erol Günaydın, Münir Caner, Sabri Özmener, Pervasız Gazetesi'nin kurucusu Ahmet Şener ve diğer konuklarla yine mizaha sığındık, söyleyeceğimizi söyledik 800 yıl önceden bugünlere seslenen hoca niye Akşehir'e kısılıp kalmış onu anlamaya çalıştık. "Kahkatüherine en hoşgörûlû li- der kim" sorumuza da, Tan Oral'dan geldi yanıt: "özal" dedi. "Çerçeveletip duvara asardı." Ve gördük ki, her şeye rağmen gülmeyi unut- mamışız dostlar. Bugün pazar, siz de ihmal etme- yin. ttalipoglu(« ixir.com www.bamteli.tv Dûnya bor madeni rezervlerinin yüzde 66'sına sahip olan Türkiye, dünya bor ürünleri ticaretinden ancak yüzde 15 pay alabilmektedir. Bor madenlerine sahip olma}an ve Türkive'den aldıklan bor nıadenlerinden bor ürünü elde eden ülkelerin dünya ticarerindeki pazar payı ise yüzde 25'tir. Dünya Bor Ürünleri Ticareti Ülke/Ürûn ABD Türkiye Türkiye'den Bor Madeni AlıpÜrüne Dönüştüren A\Tupa Topluluğu Ülkelen Hammadde Kaynağı Olan Diğer Ülkeler Toplam Boraks Pentahidrat 500.000 220.000 50.000 770.000 Boraks Dekahidrat ıoo.ooo 30.000 50000 (Perborat yan ürünü) 10.000 190.000 Asit Perborat Borik 80.000 24.000 1.500 200.000 200.000 350.000(150 bin tonu US Borax'ın Güney Amerika şirketleri) 654.000 201.500 Toplam 680.000 275.500 450.000 410.000 1.815.500 Pazar Payı% 37% 15% 25% 23% 100% BİTTİ Not: Türkiye rakamlannda son 11 yıllık ortalama kullanılmıştır. Diğer ül- ke rakamlan, DPT ve Roskill raporlanndan alınmıştır.