Katalog

SAYFA CUMHURİYET 11MART2001PAZAR 14 l U A I . kultur@cumhuriyet.com.tr Tanınmış yönetmenler mükemmeliyetçi, efsanevi Stanley Kubrick'in izini sürdüler Kusursuzustanmmmısçdaru• Ustanın otuz yıldır üstünde çalıştığı 'Yapay Zekâ'yı yeniden ele alan Spielberg'in filmi 29 Haziran'da gösterime girecek. '2001: Uzay Yolu Macerası' ise tüm ülke sinemalarmda yeniden izlenebilecek. ASUSELÇUK Steven Spielberg, George Lucas, James Cameron, Brian de Palma, Francis Ford Coppola, OBver Sto- ne, Michael Cimino, David Lynch, Ridley Scott, Martin Scorsese, Joel ve Ethan Coen, dünya sinemasının bu tanınmış yönetmenleri ağız bir- liğiyle tek bir ustadan etkilendikle- rini söylüyorlar: Stanley Kubrick. Kusursuzluğun bağımsız ustasın- dan, Kubrick'in özel dünyasından çok etkilenerek sinemaya girdikle- rini belirtiyorlar. Steven Spielberg'le "YıkhzSavaş- lan"nın yaratıcısı yönetmen Geor- ge Lucas onun en büyük hayranla- n. Ustayı dâhi olarak tanımlıyorlar. "Gladyatör"ün yönetmeni Ridley Scott, Kubrick'in 1975 yapımı "Barry Lyndon" filmini izlemesey- di "Dueffistes" (Düellocular) ve "Bb- deRunner" (Bıçak Sırtı)'ı asla ger- çekleştıremeyeceğini itiraf ediyor. Titanic'in serüvenci yönetmeni Ja- mes Cameron, Kubrick'in "2001: A Space Odyssey" (2001: Uzay Yolu Macerası) filmini on kez izledikten sonra hemen yönetmen olmaya ka- rar vermiş. Steven Spielberg, "Dr. Strangelove" filminden sinemada yakın plan anlatımının ne kadar önemli olduğunu kavramış. Kubrick'in "2001: Uzay Yolu Ma- cerası" ve "Full Metal Jackefde kullandığı psıkolojık ve dramatik yükselişe dayanmayan, bağımsız an- latım bölûmlerinden oluşan öykûsel kurgusu, Francis Ford Coppola ve Brian de Palma'yı öylesine etkile- miş olacak ki ikisi de "Apocalypse Now" (Kryamet/Coppola) ve "Mis- sion: Impossible" (Görevüniz TehH- ke/de Palma) gerçekleştirirken Kub- rick metodunu kullandı. Brian de Palma, VVarner film şirketi için çek- tiği "The Bonfıre of the Vanities"de 1) Joel ve Ethan Coen kardeşler, 2) Stanley Kubrick, 3) George Lucas, 4) Martin Scorsese, 5)Steven Spielberg, 6) Francis Ford Coppola, 7) James Cameron, 8) Brian De Palma. esin kaynağının Kubrick'in "Dr. Strangekjva"olduğunu belirtiyor. Ba- ğımsız ustanın satırik teknığine hay- ranlığını da aynca vurguluyor. Kub- rick'in sinemasına taşıdığı tutkusu- nu de Palma. "Görevimiz Tehüke" fılminin bir sahnesinde de gösterir. Tom Cruise'un disketi çalma sahne- sinde bir gönderme yapar. "2001: UzayYolu Maceras"ndaki aynı apak fonu göstenr ızleyiciye. Tam bağımsız bir yönetmendi Ustanın "A Clockwork Orange" (Otomatik Portakal) çalışmasının et- kilerini Joel-Ethan Coen kardeşlerin "BartonFSnk" ve "Fargo" filmlerin- de görmemız olasıdır. Martin Scor- sese'nin, 1980 yapımı, boks sporu- nu ve bir boksörün yaşantısını anla- tan siyah-beyaz çalışması "Raging BıüF (Öfkeli Boğa) da, Kubrick'in 1951 'de çektiği ilk kısa metrajından "DayoftheFighr (Dövüş Gûnü)'tan belirgin etkiler taşır. Stanley Kubrick yalnız sinemasal anlatımı. teknik kusursuzluğuyla çok sayıda yönetmeni etkilemekle kal- madı, yapım sürecıyle, yapuncılar ko- nusunda da onlara yenilikler getir- di. Anthony Mann'ın yanm bırak- tığı "Spartacus"(1960)fılminintat- sız yapımcı deneyiminın ardından Kubrick, sanatçının özgürlüğünün film şirketlerine karşı tam bir ba- ğrmsızlık kazanmaktan geçtiğini an- ladı. Tüm filmleri güçlü yapımcı şirketler tarafından finanse edilme- sine karşm, yönetmen filmlerini tü- müyle onlara teslim etmedi. Ünlü Amerikan film yapımcısı NVarner Bros. 1971 'denberi ustanın tüm film- lerini üstlendı. Kubrick, şirketten bir yüzde aldı, aynca çok önemli bir noktayı, filmlennde "Director'sCur (Yönetmenin Kurgusu)'ını da ger- çekleştirmeyi garantiledi. Çalışma- lannın kurgulannı doğrudan kendi yapan Kubrick, yapımcılara filmle- rini ancak vizyona girmeden birkaç gün önce gösteriyordu. Bu, Holly- wood dünyasında olağanüstü bir du- rum sayılır. 'Aryan Papers'tan vazgeçmişti Kubrick'ten her açıdan etkılenen George Lucas, "YıkhzSavaşlan''nın başansırun ardından ustanın yolunu izlemeye başladı. James Cameron da, onun açtığı yolda ilerleyenlerden biri. Kubrick'le onlar arasındaki ay- nmsa Kubrick'in hiç ticari kaygıla- nnın olmamasıydı. Onun tek ama- cı, sürgıt çalışmalanna kendi özgün bakışını, yaratıcılığını yansıtmaktı. Kubrick kılı kırk yaran, aynntıcı, zor beğenir titizlikte, sabırlı bir si- nemacıydı. Fuü Metal Jacket (1987) filmin- Trevor Nunn, 'My Fair Lady'i Londrada National Lyttleton Theatre'da sahneliyor Eliza'nın büyüleyici öyküsüKültür Servisi - Bernard Shaw'un 'Pygmalion' adlı oyununun müzikal versiyonu 'MyFairLady', Londra'da Trevor Nunn tarafından sahneye konu- luyor. National Lyttleton Theatre oyunculan tara- fından sahnelenecek olan oyunda, Eliza rolünde 'East EnderV ve 'Top of the Pops'un stan Marti- ne McCutcheon ve Profesör Higgıns rolünde de Jonathan Pryce oynuyor. Londra aksanlı bir hanımefendiye dönüşen bir çiçekçı kızın öyküsünü anlatan oyun, Londra'da yirmi yıldan sonra ilk kez sahneleniyor. Bernard Shaw, yaşamı boyunca her zaman oyunlannın mü- zikal olarak sahnelenmesine karşı koymuştu. 1921 'de Franz Lehar1 m 'Pgymah'on' oyununu bir operet biçimde sahnelemeyi planladığını duydu- ğunda, besteciyi telif haklanna tecavüz etmeme- si için uyaran bir mektup bombardımana tutmuş- tu. 1950'deki ölümüne kadar otuz yıl boyunca bu- na benzer önerilere de şiddetle karşı çıkü. Ölümün- den iki yıl önce Nod Coward'ın aracılığıyla geti- rilen bir müzikal teklifine de "Bu tip hakareueri kesinlikle yasaklıyonun" yanıtını vermışti. Shaw, Pygmalion'un kendi sözel müzığinı için- de banndırdığı konusunda ısrar ediyordu. Ve ona göre bu oyunu müzikal olarak uyarlamamn, onun değerini düşüreceğini söylüyordu. Ama oyun, yazann ölümünden sonra 1956'da JulieAndrevvs ve Rex Harrison tarafından Broad- way'de müzikal olarak sahnelendi. Ve 1958'de ge- ne aynı oyuncular tarafından Londra'da perde aç- tı. 1964'te ise George Cukor'un yönetmenliğin- deki beyazperde uyarlamasında Eliza rolü için JulieAndravsdeğil de Audrey Hepburn'ün seçil- mesi, büyük bir düş kırıklığı yaratmıştı. Eliza'nın şarkı söylediği yerlerde dublaj yapılması gerek- mişti. Birçok dalda Oscar ödülü kazanırken 80'le- rin başına kadar toplam 33 milyon dolar hasılat yapan film, o zamana kadar Warner'm gerçekleş- tirdiği en pahalı prodüksiyon oldu. Yazılışının üzerinden yüz yıl geçtikten sonra artık. Eliza Doolittle karakteri daha az şaşırtıcı. Fabian Derneği üyesi bir sosyalist olan Shaw'un oyunu didaktik öğeler içeriyordu. Bernard Shavv'un biyografısini yazan Michael Holroyd. 'PygmaB- on'u "Faust efsanesi ve Sinderefia peri masahıun, bir sosyalizm meseüjle bhieştirihnesP olarak ta- nımlamıştı. National Theatre'da müzikali sahne- leyen Nunn şunu ekliyor: "Shaw, toplumun örgüt- ienmetarandakibir yalanı ortayaçıkanr.Gerçek- te kim okiuğunu bUseteryerin dabüıe baüracakla- 'artine McCutcheon Eliza rolünü üstlenirken, Jonathan Pryce Profesör Higgins'i oynayacak. Yönetmen Trevor Nunn, Eliza'nın öyküsünün hala ilgi çekici olduğunu belirtiyor. n bir ktza hayran kalan aristokranan gözler önü- neserer." Eliza Doolittle karakteri, yüz yıla yakın bir sü- rede pek çok kılıkta çıkn karşımıza: Pygmalion oyununda, 1938'de çekilen Pygmalion filminde, 1956'da müzikal olarak sahnelenen My Fair Lady'de, ve 1964'teki müzikal film uyarlamasın- da. Eliza, feminist bir kahramanolarak da karşılan- dı. Ve My Fair Lady'de bu rolü oynayan liz Ro- bertson, hâlâ Eliza'yi "cesareti ve kendisini geüş- tirmekiçin duyduğu şiddetii hevesi" için takdir et- tiğini söylüyor ve ekliyor, "Kadın haldan savu- nuculan da ona hayranlık duydularf HovvardDavies'in 1992 'PygmaKon'prodüksi- yonunda Eliza'yı oynayan Frances Barber de bu konuda hemfikır. Ama yalnızca ünlü terlik sah- nesinde Eliza'nın daha ileri gitmemesinden yakı- nıyor. Ehza'nın, Higgins'in kendisini yeterince öv- mediği için küçük düştüğü ve ona terliklerini fir- lattığı sahne. "Teıüğİn hafif bir sflah olduğunu dûşfinfiyonım. Bir sandarye deatabiürdi kafasma. Ben olsam onu öMürürdüm" diyor Barber. Trevor Nunn, 'My Faîr Lady'nin aynı zamanda güzel konuşabümek için girişılen bir çabayı da an- lattığraı belirtiyor. Eüza'yı ağzında bir dolu mis- ketle ya da bir boruya konuşmaya çahşırken izli- yoruz. Bu, işkencenin nazik bir biçimi gibi gözü- küyor. Higgins, Eliza'ya yalnızca konuşma eğiti- mi vermiyor ama onu nerede sessiz olması gerek- tiği konusunda da eğitiyor. Sonunda her an vahşi bir kediye dönüşebilecek çok hoş bir kadın olup çıkıyor çiçekçi Eliza. Eliza'nın öyküsünün hâlâ ilgi çekici olduğunu belirten Nunn, bunun yoksul yaşammdan kopup üst sınıflar arasına kanşan birinin öyküsünün ilk örneği olduğunu söylüyor. Nunn'a göre,bunun son örneği de Bflrv Elhot'taJa Jamie BeB. den sonra 1993'te Warner Bros., Kubrick'in yeni tasansını basına açıklar: Aryan Papers (An Irk Bel- geleri). Louis Begley' in 1991 'de ka- leme aldığı "Wartime Iies" (Savaş Yalanlan) romanından uyarlanan se- naryo, Nazi işgalindeki Polonya'da, genç bir Yahudi kadınla yeğeninin kaçışlannı ve yaşam savaşımlannı an- latır. Kubrick, genç kadın için Juüa Roberts ve Uma Thurman'ı düşü- nür. Yeğene de, Spielberg'in "Ju- rassic Park" filminde Richard Atten- boroughun torununu oynayan Jo- seph Ma2zeUo'yu seçer. Polonya, Macaristan ve Slovakya'ya mekân araştırması yapmayabir ön ekip gön- derilir. Begley'in romanı, 1939 yı- lının Polonya'sında geçer. Üçüncü Reich ülkeyi ele geçirmiştir. Küçük öksüz Maciek ve teyzesi Tania, Var- şova'nın yıküışına tanık olurlar. Kent- ten kaçmak için yola çıkan teyze-ye- ğen sonunda bir çiftliğe sığmir ve sa- vaşın sonuna dek oradabannırlar. Fa- kat Maciek çocukluğunu doyasıya yaşayamamıştır, ergenliğini nasıl göğüsleyeceği de bilinmez. 'Yapay Zeka'nın serûveni 1994 Ekimi'nde, Kubrick ekibiy- le Danimarka'nın Aarhus kentinde çekime girişir. Fakat birkaç gün son- ra Kubrick çalışmalan keser. Çün- kü Steven Spielberg, "Schindler's List" (Schındler'in Listesi) filmine başlamıştır. Ustanın 1987'de çekti- ği "Full Metal Jackefı, Oliver Sto- ne'un "Platoon" (Müfreze) filmin- den sonra vizyona girdiği için aynı duruma yeniden düşmek istemeyen Kubrick, "Aryan Papers"tan tümüy- le vazgeçer. Yönetmenin, üzerinde 1969'dan beri caymadan çalıştığı başka bir projesi vardır: AJL: Artiflcial Intel- tigence (Yapay Zekâ). "Aryan Pa- pers"ı bu^kan Kubrick, "AJ."ya yö- nelir. Brian Aldiss'in 1969'da yaz- dığı "Super Toys Last AU Summer Long" (Muhteşem Oyuncaklar Bü- tün Yaz Dayanır) adlı öyküsünden se- naryolaştırdığı "Yapay Zekâ"daku- ruplann erimesi sonucu dünya sular altında kalmaktadır. Kurtuluş A.I. isimli bir bilgisayara bağlıdır. Kub- rick'in kafasındaki bu epik büim-kur- gu projesi gerçekleşseydi o yıllann geliştirdiği sınema teknolojisi açısın- dan da en ıleri, en yeni özel efektle- rinkullanılacağıbirfihnola- caktı. Spielberg'in "Jurassic Park" (1993) ve James Came- ron'ın "TVue Iies" (Gerçek Yalanlar/1994) fihnlerini sey- reden Kubrick, dijital tekno- lojinin "A.L"yı çekebılecek düzeye geldiğini de görür ve projeyi yeniden canlanduTna- ya karar verir. "E.T." ve "Yü- dn Savaşlan" filmlerini hafif, çok çocukça bulan Kubrick, "AJ."yı yetışkinlere yönelik yapmak ister. Yeni bir senariste, senaryo- yu tekrar elden geçirmesini önerir. Olaylar, bir adamla bir çocuk-robot arasında gelişe- cektir. Kubrick bu yaklaşımı için ünlü Pınokyo ve kukla ustası örneğini de verir. Fakat Kasım 1995'te bir- denbire Warner Bros., Kub- rick'in "A.L"yı "Eyes Wide Shut" (Sımsıkı Kapalı Göz- ler)'tan sonra çekeceğini açık- lar. "Eyes Wide Shut" ne ya- zık ki bağımsız ustanın son fil- mi olur, dünya sineması da yılmaz bir sanat ustasını 1999'dakaybeder. Spielberg'in büyûk riski Kubrick'in büyük hayram Spielberg, 4 Kasım 2000'de Los Angeles'ta Kubrick adı- na verilen "Stanley Kubrick Britanya Ödûlü" ile onurlan- dmldı. Ustanın otuz yıldır üs- tünde çalıştığı "Yapay Zekâ"yı yeniden ele alarak Spielberg, belki yaşamının en büyük ris- kini de üstlendi. Spielberg, "Yapay Zekâ"yı, sinema tari- hinin gerçek efsanesinin bir mirasçısı olarak çektiğini açık- lıyor. Filmin başrollerini Ju- deLaw(Existenz) ve Haley Jo- el Osment (Altıncı His) pay- laşıyorlar. Bu olay filmin ABD'de gösterime girişi de 29 Haziran 2001'de. Kusur- suzluğun, bağımsızlığın us- tası Stanley Kubnck 2001 yı- lına da böylece ımzasını atmış olacak: "2001: Uzay Yolu Ma- cerası" tüm ülke sinemalarm- da yeniden vizyona girecek, mirasçısı Spielberg'in çekti- ği Yapay Zekâ ile birlikte... Y A P I Y O R L A R ? Yo-YoMa İpekYolu turnesine başladı • YO-YO Ma, Ipek Yolu Projesi' diye adlandırdığı turnesine başladı. Çellist eski Ipek Yolu üzerindeki kültürlerin müziğini tanıtmak amacıyla Tayvan'da başladığı turne öncesinde yaptığı basm açıklamasında, çağdaş müzisyenleri, yapıtlannda dünya kültürlerinin ritim ve armonilerini yansıtmaya çağırdı. \ • Madonna, oğlunun vaftiz törenınde, töreni gizlice kaydetmeye çalışan Robert Podesta adlı bir kışi haklanda dava açtı. Robert Podesta'nın 24 dakikalık gizli görüntüleri satmak ıstedıği kaydedildi. • Robble willlams kitap yayımlayacak. Şarkıcı bu yılki Avrupa turnesinde tutacağı günlüklennin yayımlanması için 800 bin dolarhk bir anlaşma imzaladı. Kıtap, Random House yaymcılık grubunun Ebury yayınlanndan çıkacak. • Snaggy. it Wasn't Me" adlı şarkısıyla Ingiliz müzik listelerinde birinci sıraya yerleşti. Jamaikalı reggae şarkıcısı, daha önce de 'Hotshot' adlı albümüyle ABD müzik listelerinde dört hafta boyunca listebaşı olmuştu. • John Le Carre sonkitabı 'The Constant Gardener'm tanıtmıı için bulunduğu Auckland'de eski casus meslektaşlannın açıklamalanndan duyduğu sıkıntıyı dile getirdi. Geçen aylarda eskiden casus olduğunu doğrulayan Le Carre, kendisi hakkında yazılanlann içeriğinden çok, bu kadar sık gündeme gehnesinden rahatsızlık duyduğunu belırtti. Yazann yeni kitabı 'The Constant Gardener' da uluslararası ilaç şirketlenni hedef alıyor. • Ben Elton Queen grubunun kalan üyeleriyle birlikte yeni bir müzikal yazıyor. Dört yıldır üzerinde çahşılan projenin bu yılm sonunda West End'de sahnelenmesi bekleniyor. • Samantha Mumba, Steven Spielberg'in yeni fihninde Jeremy Irons ile birlikte hazırlanıyor. Yönetmen Wesley Snıpes'in de 'Blade 2' fihninde rol vermek istediği pop şarkıcısını, Spielberg hızlı davranarak kadrosuna aldı. • Jennifer Lopez, yakında çekimlerine başlanması planlanan Michael Apted'in yöneteceği 'Enough' adlı fihnde sapık kocasmdan kurtulmaya çalışan ve kızıyla birlikte kaçan bir tecavüz kurbarunı canlandıracak. Lopez'e fihnde Julıette Lewis ve Billy Champbell eşlik edecek. Sanatçı aynca şarkıcılık ve oyunculuğunun ardından şimdi de moda dünyasında boy göstermeye hazırlamyor. Lopez, modacı Tommy Hilfiger'ın kardeşi Andy Hilfiger ile kendi çizgisüıi yaratmak üzere bir anlaşmaya imza atb. I Björk, Oscar töreninde 'Karanlıkta Dans' fihninde de yer alan Tve Seen Them All' adh şarkısını 55 kişilik bir orkestra ve Radiohead grubunun elemanı Thom Yorke ile birlikte söyleyecek.