Katalog

14OCAK2001 PAZAR CUMHURİYET SAYFA DIZI Filibe'de ressamların toplandığı antik meydan, kentin 'her çağını'kucaJdıyor Önümüzde 'Roma' karşımızda'Osmanh' O k t a v E k i n tanhınde yaşanan hemen tüm dönemlere aıt kültürel mırasın bır açık hava müzesı gıbı sergılendığı Fılıbe'de, bu dokuyu yûrüyerek gezebılmek ıçın de çok geniş bır alan "polıs arabasının bıle geçmedığı" gerçeklıkte yaya bölgesı olarak düzenlenmış.. lçınden otomobdler, oto- büsler geçmeyen, ınsanla- nn ezılmeden yurumek ıçın kaldınmlara uklım tıkış sı- ğınmadıklan, ahş venş yap- mak ya da bır yakadan kar- şı koşeye ulaşabılmek ıçın yeraltı geçıtlenne doluşma- dıklan gerçek bır "kent meydanTndayız Bulgarlann "Ptovdiv'' de- dıklen, bızım "Fffibe" ola- rak tanıdığımız ve Bulgans- tan'ın başkent Sofya'dan sonra ıkıncı buyük kentı ol- mak ıçın Varna'yla sureklı bır yanş ıçınde olan tanhı yerleşmenın "Ressamlar Meydanı"nda Bu ısmı aslında bız koy- duk Hem tanhı kent doku- larını ve kulturel mırası ın- celemek, hem "komşu" ül- kenın mımarlık kuruluşla- nyla tanışmak ve ılışkılen guçlendırmek, hem de bu yakınlaşma ıçın tatıl gunle- nnı değerlendırmek ûzere geçen Şeker Bayramı'nı Fı- lıbe'de geçırdığımızde, "kenti yaşamak" ıçın alıp başını gıdenlenmızle bu- luşma yen olarak Ressam- lar Meydanı'nı belırledık Daha dogrusu, hemen her yaştan sayısız ressamın. sa- yısız guzel tablosunu, tan- hı bınalarla çevnh bu buyuk "açıksaıutgaferismde" hem sergıleyıp, hem sattıklan, üstelık bunu yaparken tab- lolannı seyredenlere uzun uzun "hangı teknikte çahş- aktannT da anlattıklan, ya- nı en sıkılgan kışı ıçın bıle zamanın nasıl geçtığı bellı olmayan kultur ve sanat meydanını Tarlh gözler önünde Hoş, buranın adını yıne kendı aramızda "AntikRo- ma MeydanT ya da "Os- manlı MeydanT koysak da yıne çok yakışırdı Çünku, meydanın orta- sında yeraltı çarşısı yok, "yeralü müzesT var Uste- lık, uzen tumüyle açık ve o müzeye ınsemz de ınmese- nız de, Fıhbe'nın antık "Ro- ma Çağı"nı belgeleyen en önemlı arkeolojık kalıntı- lardan "menneranfi-tiyat- royu" butünüyle seyrede- bılıyorsunuz, görebılıyor- sunuz Ressamlar, kent ha- ntasında da "Roma TTyat- rosu" olarak gostenlen ış- te bu antık yapının çevresı- ne sıralanmışlar Meydanı kuşatan ve her bın 19 yuz- yü Avrupa sıvıl mımansının "kentsoylu" orneklennı oluşturan etkıleyıcı bınalar- la ortadakı Roma Tıyatro- su'nun arasında kalan yaya alanlarını ıse adeta "açık sanat koridorianna" dönuş- turmuşler Pekı, neden "Osmanlı Meydanı" da dıyebüırdık9 Çûnku, böylesıne güzel ve görkemlı bır meydanın en buyuk ve en "baskm'T)i- nası ıse Füıbe'dekı Osman- lı dönemı kultur mırası ör- neklennden en önemhle- nnden bın olan "CmnaCa- misr Ya da yıne kent ha- ntasındakı adıyla "Cunuı Mescidi" Meydana açı- lan tanhı arterlerden Mak- sın Gorkı Caddesı ıle Knyaz Aleksandre Caddesrmn ke- sıştığı köşedekı duvannda yıne Osmanlı donemınden kalma "güneşsaati" ıle ha- la zamaru da doğru goster- meye devam eden Cuma Camısı, aynı meydanın do- ğu yakasını olduğu gıbı kap- lıyor, böylece alanı adeta "mtayor." Yıne aynı ressamlar, açık sanat galensıne bu güzel camıyı de "fon" olarak ka- tıyorlar ve önlennde antık Roma kûltürû, karşılannda Avrupa kent mımansı, arka- lannda klasık Osmanlı ya- lınlığı ve zanfbğıyle ıkıbın ydlık Fılıbe tanhının en gör- kemlı tanıklanna tablola- nyla eşlık edıyorlar Cerçek yaya bMgesl Işte böylesı bır meydan- da, gunde kımbılır kaç kez bır "bahaae" uydurup bu- luştuktan sonra, yıne gün- de kımbılır kaç kez daha güneydekı "PastanevePas- tane MeydanTna yuruyo- ruz Tahırun ettığınız gıbı bu ısmı de yıne bız koyduk Aslında resrru adı "Merkez MeydanT Kent hantasın- da "Centrd Square" ola- rak geçıyor Bulgarlar da "Bnyük Meydan" dıyor- lar Ne var kı Fıhbe 'nın merkez "Pastane BinasT ıle en güzel pastanelen bu- rada olduğu ıçın, oyle kım- lıksız, düz ısımJerle anmak pek ıçmıızden gelmıyor Us- telık, hem pastane bınası da kenttekı görkemlı tanhı ya- pılardan bınsı, hem de tam köşede bulunan "Dreams" (ruyalar) adlı pastanedekı tatlılar, dondurmalar, kup- lar, borekler, çorekler, tur- talar ınanılmaz güzellıkte ve lezzette Ancak bızım asıl dıkka- ümızı çeken (özelhkle Istan- bullular ıçuı) özellık ıse ku- zeyde Menç'ın uzenndekı "Çarjılı KöyriTden başla- yan, yukarda anlattığım Ressarnlar Meydanı'na ula- şıp oradan ışte bu ayn gü- zellıktekı Merkez Meyda- nı'nadekuzananu \waböl- gesi" ıçınde saatler ve gun- lerce tek bır "motortu ara- ca" dahı (nıotosıklet dahıl) rastlamamış olmamız Yanı, şu bızım Beyog- lu'ndakı "İstildalCaddesT gıbı ve Ferhan Şensoy un deyuruyle "sözdeyayacad- desT durumu yok Ne bır *g&revfi"(<) beledıye aracı, ne "devriye" gezen polıs otomobıh, ne "ayncahUı'' olduğu havası veren lüks sı- yah otomobıller, ne üzenne "qddak" takmıs sıvıl pla- kalı "parti" gorevlılen, ne zabıta, ne de başkası Kent merkezını neredeyse bır uç- tan öbur uca bağlayan bu 3 kmiık yaya bölgesınde bı- sıkletebıle rasüamadan. tam bır özgurluk ve güvenlık ıçınde, sabahın alacakaran- hk saatlennden gece yansı- nı geçınceye kadar dolaşa- bıldığınız kadardolasın. Bul- var kahvelennde çay ıçıp dınlenın, sonra muzelen, galenlen gezın Sonra yıne gezın, tozun, eğlenın. Ustelık, en büyük mağa- zalar, en kalabalık lokanta- lar, hatta bırçok resrru daıre, okul, kılıse, camı, hızmet bınalan da bu bölgede ol- masuıa rağmen Fiübe'de Urihi kentin yaya aksıru oluşturan Knyaz Aleksandr caddesini kımlik veren yapüar» SUNUS B * sizlere aktaracağım Filibe (Plovdiv) ve Sofya izlenimlerini, 27-31 Aralık 2000 günlerindeki Mimarlar Odası 'nın Bulganstan gezisi ve ziyaretinde edindik. Kültür Bakanhğı 'nın desteği ve katılımıyla gerçekleşen ve Bulganstan Mimarlar Birliği ile iki ülke arasında mesleki ve kültürel yakınlaşma sürecini başlatacak "işbirliği protokolü " görüşmelerinin de yapıldığı ziyarete, ünlü edebiyatçımız Şükran Kurdakul, yazanmız Sönmez Targan ve ÇEKÜL Vakfi Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen 'le birlikte Mimarlar Odası'nın merkez veşubelerinden 30 kişi katıldu Bulgaristan 'ın Istanbul 'daki Başkonsolosu Branimir Mladenov da özel bir ilgi veyakınlık göstererek organizasyona yardımcı oldu... Dizide sizlerle paylasacağım gözlemler ise bu tür bir u teknik"ve "kültür"ağırlıklı programın doğalsonucu olarak "mimari ağırlıklı" olacak. Ancak, okuduğunuzda da göreceğiniz gibi, bir toplumun ve ülkenin kentlerine ve mimari değerlerine verdiği önem, onlann "uygarlık düzeyinin" de temel göstergelerinden birini oluşturuyor. Belkı yazının sonunda söylenmesi gerekeni de şimdiden belirtirsem, gerek Filibe, gerekse Sofya, Bulgaristan 'ın ve halkının "kimlikli bir gelecek " için kentlerine ve tarihsel mirasa "uygarca sahip çıktüdannın " en açık kanttlan olarak 21. yûzydı karşılıyor. "Komşumuzun " kühürlere ve mimari değerlere olan bu bağlUığını ovgüyle anıyor, tatillerini "gezerek" değerlendiren herkesi de ilk programlan için Bulgaristan 'ı yeğlemeye davet ediyorum. Traklardan günümüze Bulgaristan Antik Romatiyatrosununortada yer aldığı meydanın bir yanı Osmanh dönemine ait Cuma Mescidi'yle sınırlanryor» Uygarlık ve sanat tanhçılen, Akdenız ve çevresınde her yönüyle "imparatorluk" denebı- lecek baslıca ıkı devlet olduğunu soylerler Bın Roma, dığen ıse Osmanlı Bulganstan topraklan ve kent- len de bu saptamanın "doğrulu- ğunu" kanıtlıyor Gezımızde ın- celeme olanağı bulduğumuz Fı- lıbe'de ve Sofya'da antık kent ka- lıntılan arasındakı "Roma döne- mi" yapılan bası çekerken, 15 yuzyıldan 20 yüzyıl başlanna dek atılan "Osmanlı İmzası"da 500 yıl sûren donemın "uhısfamıs- tû" bırkulturmırası yarattığını bel- gelıyor Daha eskı zamanlara gıdıldı- ğınde ıse Roma'dan ve Makedon- ya Krallığı'ndan önce bolgenın ılk çaglardakı kavımı "Traklar" İlk Trak Krallığı î Ö 5 yy 'da ku- rulmuş Bır çok kaynakta "Orta • FiKbe'de ve Sofya'da antik kent kahnblan arasındaki 'Roma dönerai' yapılan başı çekerken, 15. yüzyddan 20. yüzyıl başlanna dek atüan 'Osmanlı tmzası' da 500 yıl süren dönemin 'uluslarüstü' bir kültûr mirası yarattığını belgeüyor. Asya kökenli" olduklan belırtı- birlikte "500 yıl" Osmanlı done- len Bulgarlar ıse t S 4 yy'deVol- ga Irmağı'nın batısına geçtıkten sonra, 1 S 7 yy da da Balkanla- ra yerleşıp bugunku Bulgar hal- kının "tarihsel onculeri" oldular Tanh kıtaplan, ılk Bulgar Kral- lığırun kuruluşunu 1 S 680'lere takvımlıyorlar Kral I. Boris'ın dönemınde(9 yy) ortadoksluk ka- bul edıhyor, 1014-1185 yıllan arası ıse Bızans'ın egemenlığı al- tında geçıyor Izleyen donemde 1393 'e kadar yıne bağımsız krallık olarak sıya- sal varhğını sürdüren Bulgans- tan, bu tanhte başkent Tımo^'nın Osmanlı devletınce alınmasıyla mınıyaşadı 1908'de Rusya'nın desteğıyle Prens Ferdınand'm lıderlığınde ayn bır devlet olduğunu ılan eden Bulganstan, çok geçmeden 1912 'de dığer devletlerle birlikte Osmanlı'ya savas açtı Ancak Bırıncı Dunya Sava- şı'nda tttıfak Devletlen'nın sa- finda bulunduğu ıçın de toprak- lanmn bazı bolümlennı Sırbıs- tan'a ve Yunanıstan 'a terk etmek zoranda kaldı Sosyalıst Bulganstan'ın kurul- ması ıse Ikıncı Dunya Savaşı son- rasınarastlar SavaştaAhnanlar'la ıttıfak yapan Bulgar Kralı IIL Bo- ris 1943'te ölûnce, o tanhlerde önemlı oranda guçlenen ve halk desteğım de kazanan konumıstler Georgi Dimitrov lıderlığmde ık- tıdara geldıler Bulganstan'mAl- man faşızmmın egemenlığınden kurtulmasında Sovyet desteğımn de önemlı payı vardı ve aym ya- kın üışkı 1980'lenn sonuna kadar da Todor JKkov yonetımıyle de- vam ettı Bulganstan, Sovyetlenn dağıl- ma sürecıyle bırlıkte, 1990 'lar- dan bu yana da "SerbestFazareko- nomisine geçişi'' temel alan lıbe- ral bır polıtıka ıçınde Nüfusu yaklaşık 10 mılyon, başkent Sof- ya dışındakı buyuk kentlen ıse Fıhbe, (Plovdiv), Varna, Burgaz \ e Rusçuk Yarın: 'Eskf Filibe Nasıl Korunuyor PAZAR ORHAN BURSALI hsan Haklam Gerekli mi? Ulkemızde ınsan haklan konusu yaygın ve ege- men çevrelerce "netamelı" bır alan olarak kabul edılır Insan haklarını savunmak = teronst ve ay- nlıkçı haklannı savunmak gıbı, yanlış bır denklem kurulmuştur Bu yuzeysel denklem de toplumca sorgusuz genel kabul gormektedır Bunun nedenlen oldukça fazla tabıı • Ulkemızde ınsan haklarını bır genel kavram olarak savunan, tarafsız, ıtıbarlı bır sıvıl toplum ku- rumunun oluşamamış olması • Varolan bazı kuruluşlann etkınlıklerının, uç noktadakı orgutlen ıle mensuplannın haklannı sa- vunmak ıle sınırlı bır goruntu yaratmalan (veya bazılannın gerçekten oyle olmalan) • Toplumun, yıllarca suren bır bınkım sonucu, artık sılahlı ve şıddet eylemlennde bulunanlann sa- vunulacak bır haklan olmadığı goruşune gelme- sı ve getınlmış olması • Basında "yaygın" olarak okunan, her bakım- dan "ortalama ınsanın sesı" bırkaç kalemın de, ınsan "haklan= teronst savunması" olduğunatop- lumu ınandırma çabaları Benzer nedenler, ınsan haklannı savunmanın te- ronstlen desteklemek anlamına geldığı yanlış du- şuncesıne, neredeyse toplumsal bırgerçeklık ka- zandıracak noktaya getırdı • • • DSP Mılletvekılı Sema Pışkinsüt. bu yanlış denkleme bayrak açan ve çok da başanlı çalış- rnalar yapan bır ınsan Pışkınsut, kendı alanlann- da seçkın bılım ınsanlannı çatısı altında toplayan Türkiye Bilımler Akademisı'nın (TUBA) Insan Haklan Komrtesı'nın etkınlıklen çerçevesınde bır konferans verdı ve ıkı donem başkanlığını yaptı- ğı Meclıs Insan Haklan Komısyonu'nun çalışma- lannı anlattı Pışkınsut, ınsan haklannın "devlet düşmanı" gruplann haklannı savunmanın çok otesınde Tur- kıye'nın temel sorunlanndan bın olduğu goruşun- den hareket ettıklennı belırttı ve "devletın toplu- ma onculuk etmesı" gerektığının ınsan haklan- nın aynı zamanda bır demokrası ve sosyal dev- let sorunu olduğunun altını çızdı 1991 yılında yasayla kurulan Insan Haklan Ko- mısyonu, en cıddı çalışmasını 1998'de ve 2000 yılında gerçekleştırdı 1998'de 15 ıldekı butun sorgulama, yargılama ve ınfaz sıstemlennın nasıl çalıştığını sahada araştırdı Bu amaçla, komıs- yon olarak, hapıshanelere gınldı ve 4500 kadar mahkûmla goruşuldu Nasıl yakalandıklan, sor- gulandıkları, yargılandıkları oykulerınden yola çı- kılarak, anlatılanların karakol ve emnıyet mudur- luklenndekı ızlen suruldu Kayıtlar, tanf edılen ve kımsenın o gune kadar gıremedığı sorgulama yer- len vb ıncelendı Mahkeme sureçlerı ızlendı vb Aynı çalışma ıkı yıl sonra, 2000 yılında bır kez da- ha yıne aynı yontemle yapıldı ve boylece hem durum saptaması yapıldı hem de sonuçlar karşı- laştınldı Bulgulann ve vanlan sonuçlann ne olduğunu an- latmaya gerek var mı? • Yaygın bır ışkence, şıddete dayalı sorgulama • Ifadeye dayalı yargılama ve mahkûmıyet • Faılı meçhul dosya sayısının toplam ıçınde yuz- de 23'e ulaşması • Yargılanma surelennın uzunluğu • Ağır ceza ve DGM'dekı yargılamalann yansı- nın beraatle sonuçlanması ve ınsanların aylarca ve yıllarca hapıste boşuna tutuklu kalmaları • Yoğunluk nedenıyle davaların yuzde 13'unun zamanaşımından duşmesı • 24 saatlık gozaltı suresıne uymama, sanıkla- ra avukat tutmama olaylannın yaygınlığı Istanbul emnıyet mudurlerınden bın "Sema Ha- nım, bır emır versek polıste butun kotü muame- le, ışkence vb durur, ama toplumda tfa suç pat- laması olur" dıyor • • • Bu konu bıryazıya sığdınlabılecek gıbı değıl ta- bıı Ancak, savcılığa bağlı bır yakalama sorgula- ma sıstemı kuımak, rfadeye değıl delıllere dayalı bır sısteme geçmek ve Adalet Bakanhğı sıstemı- nı butunuyle ve çağdaş bır anlayışla yenıden ya- pılandırmak ıle ınsan haklannı gozeten uygulama- lann yaygınlaşabıleceğı ınancında Pışkınsut Insan haklan, butun halkın haklannı kapsar In- san haklan, ancak, sosyal bır devlet kavramı ıçın- de ele alındığı zaman anlam kazanır Yıllarca ış- sız kalan ve aılesını geçındıremeyen yuz bınlerce yurttaşın sorunu da ozunde ınsan haklan sorunu- dur Insan haklan = devlet duşmanlarını savunmak- tır, zıhnıyetının yıkılması gerekır Şuphesız, "devlet duşmanlan"nın da yasalar- ca belırlenmış butun haklardan yararlanmalannı savunmak da ınsan haklarını savunmanın çok önemlı bır parçasıdır Bu, yasaları savunmaktır Herkese gerekli olan, yasalann obursalı" bilimmerkezi.org.tr '1. Perde 1 operasyonu Ttyotro çakşanlarının sorgulan sürüyor BURSA(AA)-Bursa Emnıyet Mudurlu- ğu'nun, Cumhunyet Baş- savcıhğı 'nın tahmatı uze- nne Bursa Dev let Tıyat- rosu'nda (BDT) başlattı- ğı "1. Perde" operasyo- nu suruyor Operasyon çerçevesınde, Ambar Müduru Nejla Bayra- moğlu ve terzı Cemil Benzeş'ın de gözaltına almdığı, oncekı gun go- zaltına alınan BDT Mu- duru Emin Gümüşka- jB'nın ıse 'tespitiçin' ıkı kez ti)atro bınasma ge- tınldığı oğrenıldı Operasyon kapsamm- da gozaltma alınan Gu- muşkaya'nın da aralann- da bulunduğu tı> atro ça- lışanlarının sorgulama- lan surerken, dun 5 çu- val ıçınde emnıyet mü- durluğune getınlen ev- rak da tek tek ıncelenıy or Özelhkle faturalar uzenn- de ıncelemelennı surdu- ren ekıpler, tıvatroya fa- tura kestıklen belırlenen Çakar Kereste, Karade- nız Kereste, Yalı Nalbu- nye, Enmtur'un da ara- lannda bulunduğu çok sa> ıda fırmanın sahıbının bılgısınedebaşvurdu Bursa Emnıvet Mudu- ru \jdmGenç,operas\on kapsamında gozaltma alı- nanlann tı> atro çalışan- lanndan oluştuğunu ve sa>ılannın 12 olduğunu belırttı