Katalog

SAYFA CUMHURİYET 17EYLÜL2000PAZAR 12 PAZAR KONUGU KKTC'nin Ombudsmanı Nail Atalay ile kurumun işlevini, insan haklarına katkısını konuştuk 'Ombudsmanhalkmavukatidır' Türkiye konuyla ilgilenmedi - Ombudsman kurumu bugüne kadar Türkiye 'de neden kurulmadı? - Ombudsman kurumu şu anda 100'den fazla devlette mevcuttur. Bugüne kadar Türkiye'de bu konuyla ilgilenilmediği için kurulmadığını düşünüyorum. ^.eGerekli çalışmalar tamamlanarak toırulması halinde Türkiye'de de çok * rti yararlı faaliyetleri olacağına inanıyorum. Ancak gerçek anlamda yarar sağlaması için, Ombudsman'ın sadece Ankara'da olması yeterli değil, illerde ve ilçelerde de temsilcilerinin olması gerekir. Çünkü vatandaşlann, şikâyetleri için Ankara'ya gitmesi pratik değil ve yararlı da olamaz. 'Demirel yararlı olur' -AdaletBakam HikmetSami Türk Ombudsman kurumunun oiuşmast ut '°1çin yasal düzenleme yapmakta >n kdrarlı görünüyor, Ama "n Ombudsman kurumunun özel olarak Süleyman Demirel için oluşturulmasımn amaçlandığı söyleniyor. Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? - TC Adalet Bakam Sayın Hikmet Sami Türk'ün Ombudsman kurumu oluşturulmasına ilişkin çaba ve çalışmalannı takdirle karşılıyor ve başanlar diliyorum. Türkiye'de Ombudsman kurumunun oluşturulmasına yönelik çalışmalar bugünlerde yoğunluk kazanmakla birlikte yeni bir olay değildir. Nitekim üç yıl kadar önce, Sayın Bakan benim de davetli olarak katıldığım bir toplantı düzenleyerek Avrupa'dan davet edilen diğer Ombudsmanlardan da memleketlerindeki çalışmalan ve faaliyetleri hakkında bilgi ve göriiş almışlardır. Neticede Ombudsmanlık yasa tasansı hazırlanırken bu görüşlerin de dikkate alındığından eminim. Kesinlikle Ombudsmanlık görevini küçümsediğim için değil, fakat 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel'in, daha önce ifa ettiği görevleri ve bu görevlerde kazandığı deneyimleri göz önünde bulundurduğum zaman şahsen kendilerinin daha farklı ve üstün bir görevde ülkesine daha yararh olacağı inancındayım. Örneğin. komşu ve Türki devletleri ile ilgili deneyimleri ve var olan saygın ilişkileri de dikkate ahnarak Türkiye'nin bu devletlerle olan ilişkilerinde "özel temsiki (Special Presidential Envoy)" olarak çok faydalı olabileceğine inanıyorum. Bu görüşümü örneklemek istiyorum. Amerikan Devlet Başkam Jimmy Carter, Çin liderliği ile iyi ilişkiler içerisinde olan eski Devlet Başkam Richard Nixon'ı (Watergate Skandalı nedeniyle Yüce Divan'da yargılanmaktan zor kurtulan fakat Başkanlık görevüıden istifa eden) Devlet Başkam Özel Temsilcisi olarak Çin'e göndermişti. Neticede, yüzden fazla devlette bulunan Ombudsman kurumunun Türkiye'de de kurulmasına yönelik çalışmalann en erken bir zamanda tamamlanması ve faaliyete geçmesi en büyük dileğimdir. PORTRE / NAİL AIALÂY Ülkemizde daha birkaç ay öncesine kadar adı duyulmayan Ombudsman kurumu herkesin ağzında sakız haline geldi. Dünyada hukukun üstünlüğüne saygı gösteren uygar üîkelerde Ombudsmanlık çok ciddiye alınırken her nedense bizde bu kurum tek bir kişinin görevlendirilmesi amacıyla gündeme geldi. Her neyse... Bizdeki mantık hataları ve iler tutaryanı olmayan yanlış uygulamaları bir yana bırakıp Ombudsmanlığın yararlarına bakalım. Kurum, Batı Avrupa ülkeleri ve onların mandası altında bulunan üîkelerde etkili ve söz sahibi. Hatta KKTCde de üç yıldır anayasal olarak faaliyet gösteriyor. KKTC'nin Ombudsmanı, Kıbrıs Türk toplumunu 10.5 yıl Birleşmiş Milletler de temsil eden Nail Atalay. Nail Atalay 'la Ombudsman kurumunu, işlevini, insan hak ve özgürlüklerine katkısını konuştuk. 1937, Kıbns-Larnaka doğumlu. Yükseköğrenimini Ankara 'da, ODTÜ'de Kamu Yönetimi Bölümü 'nde tamamladu Kıbns'a dönüşünde öğretmenlikyaptu Kıbrıs 'ta 1963 olaylanpatlak verince dörtyıl mücahit olarak Türk toplumuna hizmet etti 1969'da Fulbright bursuyla ABD 'de kamu yönetimi ihtisasıyapU. Kıbns Banş Harekâtı 'ndan sonra Kıbns Türk toplumunun BM ve ABD nezdinde temsilciliğini kurmakla görevlendirildi; daimi temsiki olarak New York'ta 10.5yıl bulundu. 1997 başından beri de KKTCde Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) görevini sürdürüyor. - Türkiye 'de hiç bilinmeyen ama sizinle ikiyd önce konu- şup tanıttığımız Ombudsman kurumunun tarihteki kuruluş amacı ve ne zaman kurulduğunu anlatır mısınız? - Batı Avrupa'da hâkım olan görüşe göre Ombudsman ku- rumu ilk olarak 18. yüzyıl başlannda Isveç'te kurulmuştur. Zamanın Isveç Kralı 12. Şarl, 1713 yılında, Edırne'de bulu- nacağı süre içerisinde devletin iyi yönetilmesinı saglamak ve bazı kişilerin yokluğunu firsat bilerek ha'kına kötü davran- malarını ve adaletsiz uygulamalar yapmalannı önlemek için, kendisi uzakta ıken gözü kulağı olabilecek bir kışiyi görev- li olarak atamıştır. Atanan kişinin görevi, Stockholm'dekı yöneticilerin ve yargıçlann yasalara uymalannı gözetmekti. Kral ülkesine dönüşünde, atadığı gözlemci tarafından hazır- lanan ve yokluğunda meydana gelen olaylan, vatandaşlann şıkâyetlenni ve yaşanan sorunlarla ilgili çözüm önerilerini içeren bir raporla bilgilendirilir. Kral bu gelişimden memnun olduğundan, ülkenin adil ve etkin bir şekilde yönetilmesi için bir gözlemcinin sadece yokluğunda değil, her zaman fa- aliyet göstermesinin yararh olacağı düşüncesi ile 1809 yılın- da çıkanlan Isveç Anayasası'nda yer alması sağlanır ve böy- lece anayasal bir kurum haline gelir. Zaman içinde Isveç'te yapılan anayasa değişiklikleri ile geliştirilen Ombudsman kurumu 20. yüzyıl başlanndan itibaren ise diğer ülkelere ya- yılmıştır. Aynca, diğer bir görüşe göre îslam yazarlanndan El- Wa- hab, Ombudsman kurumunun, Îslam hukuk sıstemi ile Os- manlılar'daki idari sistemdeki 'başkadT görevi ile eş anlam- da olduğu görüşünü savunmaktadır. Bana göre de "baş ka- ddüV sistemınin iki fonksiyo- nu vardı. Şöyle ki, baş kadı hem 'hâkhn' hem de 'hakem' görevleri ile donatılmıştı. Baş hakemin arabuluculuk fonksi- yonlan, günümüz Ombudsma- nının fonksiyonlannın bir ben- zeridir. Rivayete göre Edir- ne'de 'zorunlu ikamette' olan Isveç Kralı, Osmanlı'daki kadı- lık sisteminden esinlenmiş olup, bu sistemin kendi ülke- sinde de faydalı olacağı ınancı ile Isveç'te de uygulanmasına karar vermişti. Ombudsmanlık hızlıdır -Siz üç yıldırKKTCde Om- budsmanlık yapıyorsunuz. Bu kurumun ülkenize ne yararı oldu? - Tam olarak arzu ettiğimız düzeyde değilse bile vatandaş- lann, idarenin eylem ve davra- nışlanndan doğan şikâyetlen- nin giderilmesinde katkımız olmuştur. Kurumumuz hiç ku- ruhnamış olsaydı hiçbir katkı söz konusu olamayacaktı. Ku- rulmasıyla, hiçe göre yadsınamayacak faydası olmuştur. Ombudsman kurumu, kamu yönetiminın ve idarenin işlem ve eylemlerinin yasalara, mahkeme kararlanna ve hukuka uy- gunluğunu denetleyerek insan hak ve özgürlüklerinın ıdare karşısında korunması konusunda önemli bir işlev görmekte- dır. Ombudsman kurumu yaptığı çalışmalarla bir yandan in- san haklannın korunmasına ve bunun yanında insanlann haklanndan haberdar olarak haklannı aramalanna katkıda bulunurken diğer yandan da katılımcı demokrasi idealinin gerçekleşmesi ile hukuk devleti ılkesinin gerçekleşmesıne katkıda bulunmaktadır. Ombudsmanm kuruhnasıyla birlikte şikâyet sahibi vatan- daşlar yargıya başvurmadan önce kurumumuza başvurmayı tercih etmektedirler. Sebebi ise idari yargının hantal, şekil- ci, ücretli ve hukukılik denetımı ile sınırlı olmasıdır. Halbu- ki Ombudsman kurumu daha süratlidir, şekilci değildir, üc- retsizdır ve olanaklan yerindelik denetımi yapmaya elveriş- hdir. Bu anlamda Ombudsman halkın ücretsiz (bedava) avukat- lığını yapmaktadır. Ombudsman kurumu aynı zamanda ön denetim gibi benzeri bir işlevi üstlenmek suretiyle de idari yargının yükünü hafifletmek doğrultusunda ciddi katkılar yapar duruma gelebihniştır. Ekonomık hak ve özgürlükler içerisinde yer alan ve ana- yasamızca da düzenlenen mülkiyet ve konut edinme hakkı konusunda yaptığımız bir çalışmada "yanhş veyanıracT bil- gilere dayalı beyanla Lapta yöresındeki bir konuta "tahsis" alan bir kişinin işlemlerinin ileri aşamaya taşınarak "tapu (ko- çan)" verilme aşamasma getirilmesı ışlemleri dau-emizce mevzuata aykın bulunmuştur. Bu konudaki raporumuz tan- zim edilip sunulduktan sonra idare yanlış işlemlerini geri al- mıştır. Bir başka olayda, Akdoğan Belediyesı'nce, tüzük yü- rürlüğe girmeden yeni tarife üzerinden aluıan zamlı su üc- retleri, dairemizin çalışmalan sonucu mevzuata aykın bulun- muştur. Raporumuz tanzım edildikten sonra belediye yanlış ve mevzuata aykın işlemını geri alıp düzeltmiştir. Bu konu ile ilgili olarak bir kişinin yapmış olduğu müracaat netice- sınde, 770 kişi olumlu neticeden yararlanmıştır. Dairemize yapılan bir başka kişisel başvuruda ise Lefko- şa'da ikamet eden bir vatandaş su tüketim hesaplamalannda haksızlığa ugradığını belırtmiş ve konunun tarafimızdan in- celenmesi isteminde bulunmuştu. Yapılan araştırmada Lef- koşa Türk Beledıyesi'nin, Bakanlar Kurulu'nda onaylanıp Resmi Gazete'de yayımlanmamış ve yasallık kazanmamış olan Lefkoşa Türk Belediyesi Içme Suyu (değişiklik) Tüzük- lerini yürürlüğe ginş tarihınden önce uygulamaya koyup tü- ketici faturalanna yansıttığı tespit edilmiştir. Bunun üzerine raporumuzda Lefkoşa Belediyesi'nin 22.000 tüketiciden hu- kuka aykın bir şekilde tahsil ettiği parayı tüketicilerine iade etmesi gerektiğini belirtmiştik. Raporumuz yayımlandıktan sonra beledıyeye başvuruda bulunan tüketıcilere, gayri ya- sal olarak alınmış paralan Lefkoşa Belediyesi tarafından ia- de edilmiştir. Sikâyetler çözümlenemlyor Bir diğer olayda, mevzuata aykın olarak çalışma haklan ellerinden alınan ve işten çıkanlan kişiler, yapılan çalışma neticesinde idarenin yapmış olduğu işlemlerin mevzuata ay- kın olduğu vurgulanan raporumuz sonrasında yeniden işe ahnmışlardır. Bunlann yanında, değişik konularda tanzim edilen rapor- lanmızda yer alan görüşlerimize idarenin belirli kurum, or- gan veya makamlannın uymadığı da bir gerçektir. Özellikle siy aM makam desteklı konulardaki şikâyetlerin çözümlenme- si pek mümkün olamamaktadır. Aynca bazı raporlanmızda, alınmış mahkeme kararlannın yerine getirilmediği ortaya konmuş ve bu konuya dikkat çekilmiş olmasuıa rağmen, ida- re, bu kararlann gereğini henüz yerine getirmemiştir. Yapılan soruşturmalarda, idarenin yapmış olduğu işlemle- rin bazı konularda doğru ve mevzuat ile mahkeme kararlan- na uygun olduğu da ortaya çıkmışur. Dairemiz tarafından tan- zim edilen raporlarda yapılan işlem veya eylemin doğru ve yasal olduğu vurgulanan konularda müracaat sahipleri işlem ve eylemleri daha rahat kabullenebilmektedirler. Yargı kararları uyguianır - Ombudsman kurumu isan hak ve özgürlüklerinin korun- masına yeterince katkıda bulunabiliyor mu? Genel olarak bakıldığı zaman, insan hak ve özgürlükleri- nin korunması mekanizması olarak Ombudsman kurumu gerçekten yararlı bir mekanizma olarak görülebilmektedir. Bugüne kadar yapmış olduğumuz çalışmalar neticesinde ida- renin, işlem ve eylemlerinin mevzuata aykın ve yanlış oldu- ğunu vurgulayan raporlanmızın çoğuna uyması, Ombuds- man kurumunun insan haklannın korunması konusunda ya- rarlı bir mekanizma olduğu sonucuna varmamızda bir gös- terge olarak kabul edilebilir. KKTCde insan haklannuı ko- runması mekanizması olarak 1997 yılında faaliyete geçen Ombudsman kurumunun, üç buçuk yıllık deneyim de dik- kate alınarak birtaknn yasal düzenlemeler ve yeni yöntem- lerle eksiklik ve yetersizliklerinin giderilmesi halinde, kuru- mumuzun daha etkin ve çağdaş düzeye ulaşacağı inancında- yım. - Türkiye 'de bağlayıcı olmasına karsınyargı kararian uy- gulanmıyor. O zaman Ombudsman kararlanm kim uygu- layacak? - Bunu düşünmek bile istemiyorum. Hukukun üstünlüğü- nü takdir etmek ve tüm ilkelerini titizlikle uygulamak ve uy- gulatmak esastır. Bu nedenle yargı kararlannın kesinlikle uygulanması kaçınılmazdır. Ombudsmanm kararian yoktur görüşleri vardır. KKTC Cumhunyet Meclisi Başkanlığı'na sunulan raporlann birer sureti de cumhurbaşkanına, başbakana, devlet bakam ve baş- bakan yardımcısma, ilgili bakana, ilgili daireye ve başvuru- da bulunan kişiye göndenlır. Hukuk devletinde anayasaya, yasalara ve yargı kararlanna uyulması gerekmektedir. İdari yargının, bir işlemi yasalara aykın bulduğu zaman iptal et- me yetkisi vardır. Halbuki Ombudsmanm kesin karar verme yetkisı ve yapünm gücü yoktur ve yaptığı çalışma sonucu bir eylemin veya işlemin yasalara veya mahkeme kararlanna aykınlığmı vurgularken doğrusunu ve hatalı yapılanın nasıl düzeltilebileceğini önerir ve böylelikle idareye yol gösterir. Yanlışlıklann düzeltilmesine ve iyileştirilmesıne yardımcı olur. Ombudsmanm yaptınm gücü olmamasına rağmen ya- sa gereği, raporlanmızın birer sureti de tüm basına gönderil- mektedir. Basın, raporlarmızı yayımlamakta ve olumlu yo- rumlanyla Ombudsmanı desteklemektedır. Bu destek de do- layh olarak bizi güçlendirmekte ve halkı aydınlatmaktadır. - Ombudsman kurumunun oluşturulabilmesi için anaya- sada negibi değişiklikler yapmak gerekiyor? -1985 KKTC Anayasası, İnsan hak ve özgürlüklerini, hu- kukun üstünlüğünü, kişilerin ve toplumun huzur ve refahını korumayı içeren çok partili, demokratik, laik ve sosyal hu- kuk devletini gerçekleştirme hedeflenyle paralel olarak 114. maddesınde, güvence sistemi olarak da insan haklannın ko- runması konusunda günümüzde gittikçe yaygınlaşan ve de- ğışik üîkelerde "Halkın Avuka- tT, "Kamu Denetçisi", "Halk Savunucusu", "Adalet Temsilci- si'', "Arabulucu" vb. isimlerle anılan Ombudsman kurumuna da yer vermektedir. Yasama, Yürütme ve Yargı or- ganlan dışında, her biriyle iliş- kısi olan, fakat ılke olarak onlar- dan bağımsız konumuyla "Hal- kın Avukaü" olarak ve insan haklan ihlallerini izlemek ve gi- dermek amacıyla faaliyette bu- lunan Yüksek Yönetim Denetçi- si (Ombudsman), 1985 KKTC Anayasası'nin 114. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir. Madde 114: Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) (1) "Yönetimin herhangi bir hizmetveya eyleminin yürüriûk- teki mevzuata ve mahkeme ka- raıianna uygun olarak yapıhp yapıhnadığnu veya herhangi bir yürütsel veya yönetsel birim ve- ya görevti tarafindan veya onlar adma yapılan herhangi bir hizmetveya eylemi denetlemek. so- ruşturmak, yetkililere rapor sunmak veya yasada beliriene- cek diğer görevleri yerine getirmek amacı ile cumhurbaşkan- hğuıca, meclisin onayı ik bir Yüksek Yönetim Denetçisi ata- nır. (2) Yüksek Yönetim Denetçisi'nde aranan nitelikler, yet- ki ve görevleri yasa ile düzenlenir. Yüksek Yönetim Denetçisi'nin görevden alınma koşul- lan, bir yüksek mahkeme üyesine uygulanan koşullara denk tutulur. (3) Yargı organlan ile dış politikayı ve ülke savıınmasmı ilgilendiren konular Yüksek Yönetim Denetçisi'nin yetki alanı dışındadır. KKTC Anayasası'nın 114 (2.) maddesinde yer alan "Yüksek Yönetim Denetçisi'nde aranan nitetikkr yetki ve görevleri yasa ile düzenlenir" hükmünden hareketle, KK- TC Cumhuriyet Meclisi'nce 16 Temmuz 1996 tarihınde ka- bul edilen ve 29 Temmuz 1996 tarihli Resmi Gazete'nin EK-1 'inde 38/1996 sayılı yasa olarak yayımlanan Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombudsman) Yasası yürürlüğe gir- miştir. Yasanm 3. maddesinde yer alan "amaç" kısmı, ay- nen anayasanm 114. maddesinde belirtildiği gibidir. Yasanm en ilginç maddelerinden birisi, Yüksek Yönetim Denetçisi'nin (Ombudsman) harekete geçmesine ilişkin kurallannı düzenleyen 15. maddesidir. Buna göre; 15(1) "Yüksek Yönetim Denetçisi (Ombuds- man) bir konuda haksızlığa uğradıgmı iddia eden herhan- gi bir kişinin dairece öngörülecek formu doldurmak ve im- zalamak suretiyle şahsen yapacağı müracaat üzerine hare- kete geçebilecegi gibi basında çıkan haberler, elde ettiği du- yumlar, yaptığı göziemler sonucu resen de harekete geçebi- Im" Yasanm en kötü yanı ise 13. maddede Yüksek Yönetim Denetçisi'nin (Ombudsman) yetkisi dışında tutulan konu- lann, anayasanm belirlediği konulardan daha geniş tutul- muş olmasıdır. Çerçevenin genişletilerek, "yetkimiz dısın- da" bırakılan konulann ve organlann arttınlması bazı ko- nulara bakmamızı sınırlamaktadır.