Katalog

SAYFA CUMHURİYET 21 AĞUSTOS 2000 PAZARTESİ PAZARTESI SOYLEŞILERI Adalet Bakanı HikmetSami Türk, yeni uygulamayla 'Cezaevi Insan Hakları Beyannamesi 'nin geldiğini söyledi •Yem sistembâşlı başına güvence'• Terörle Mücadele Kanunu'nun 2. fikrasuıda " 1 ve 3 kişilik odalarda banndınlanlann açık görüşten yararlanamayacağı ve birbirleriyle görüşmelerine, haberleşmelerine engel olunacağı" yolunda bir hüküm var. F tipi cezaevleri hizmete girmeden önce yeni önereceğimiz düzenlemeyle sosyal birlikteliği açıkça öngören bir yapıya kavuşturacağız. • Koğuş sisteminde sınıflandırma yaparnıyorsunuz, hepsi bir arada oluyor!. Böylece cezaevine örgüt sempatizanı olarak giren, eğitilmiş militan olarak çıkıyor. Koğuştan odaya geçtiğiniz zaman bu sınıflandırmayı kişinin işlediği suça göre yapma olanağı var. Öyle ki, kişisel alışkanlıklanna göre, örneğin sigara içip içmediğine göre dahi ayarlayabilirsiniz!.. • Tek kişilik odalar daha çok tehlikeli suçlular ve disiplin cezası alanlar için geçerli. Ama disiplin cezası en çok 1 -2 haftadır. Daha fazla olamaz. Orada ortak yaşam alanlan var. 1 ve 3 kişilik odalar daha çok yatmak, gecelerini geçirmek için kullanılacak. Her şey Avrupa 'Konseyi'nin cezaevi kurallanna uygun. ÜMJTZtLELİ Hikmet Sami Türk le Adalet Bakanhğı 'nda- ki odasında görüştük. Ama daha önce Ba- kan 'ın zarifÖzelKalem Müdiresi Fahriye Ha- nım akonukoldum. Bakan Türk içerde Refah PartisVnin hukukçu milletvekili Mustafa Ka- malak ilegörüşürken ben de Fahriye Hanım 'la birazdan yapacağım söyleşinin "ısınma turu- nu " attım!.. F tipi ile ilgili karşdaştığı olaylar- dan örnekler anlattu Bir tanesiözellikJe çok il- ginç, bir o kadar da düşündürücüydü; anlat- tığınagöre bazt mahkûm aileleriBakan 'a ka- dar çıkıp, "Çocuklarımızı bir an önceFtipice- zaevlerinealın, koğuşlardan, oradaki bashlar- dan kurtann " diyorlardı!.. Sırfsilah kuüan- ntak için infaz koruma memuru olmak isteyen işsiz ortaokul mezunu gencin hikâyesini ise dehşetiçindedinledim!.Bakan Türk'lebirsa- atkonuştuk. Benim teybime karşıJık Bakanlt- ğın teybi de açıku. O nedenle çok güvenilir bir söyleşiokuduğunuza emin olabüirsiniz!.. Ba- kan 'ın afkonusunda söylediklerini ise önce- ki hafta Cumhuriyet 'te manşet olduğu için bu- raya almadım. Tek cümleyle anımsatayım; "200 l'den önce af..." - Sayın Türk, F tipi cezaevleriyle ilgüi tarüş- malar, eleştiriler, protestolar bir türiü dinmiyor. Diğer taraftan cezaevlerinin yapunı da bitmek üzere. Ne olacak efendim?. TÜRK - Aslında bu cezaevleri 1991 yılında çıkan Terörle Mücadele Kanunu'nun 16. mad- desi gereği inşa edilmektedir. O maddeye göre bu kanun uyannca hüküm giyenler ya da tutuk- lananlar bir ve üç kişilik odalarda banndınlır- lar. Daha sonra 1999 yılında çıkanlan, çıkar F tipinin özellikleri 'İngiltere'den daha çağdaş' Adalet Bakanı Türk, F tipi cezaevlerinin fiziki özellikleriru anlatırken bir kez bile önündeki notlanna bakmadı. Rakamlan, ölçümleri söylerken dahi!.. konuya hâkimdi. Diğer ülkelerle karşılaştırma yaparken Türkiye'deki F tipi cezaevlerinin daha modern, çok daha çağdaş olduğunun özellikle altını çizdi.. - F tipi cezaevleri ile ilgüi iki niteleme ağır basıyor; siz 'oda' sözcüğûııü kullanıyorsunuz. Karşı çıkanlar 'hücre' diyor. Zaman zaman 'tabutluk' diyenler de var™ TÜRK - Bir süre önce 23. Avrupa Adalet Konferansı nedeniyle Londra'ya gittim. Ingiliz hükümetinın davetlisi olarak bazı incelemeler de yaptım. tngiltere'nin en modern cezaevini de gezdirdiler. Orada hücre sistemi var ve odanın genişliği, hücrenin genişliği 3 metrekare. îçinde sadece bir tuvalet var. Normal olarak her hücrede bir kişi kahyor ama aşın kalabalık durumda bir hücreye 2. bazen de 3 kişinin konduğunu bana ifade ettiler. Bizim bu tek kişilik odalanmız sadece 1 kişi için ve 10 metrekare genişliğinde!.. O nedenle biz hücre sözcüğünün kullanılmasının bu odalann fiziki ölçülerine uymadığı kanaatindeyiz. içinde tuvalet var, duş var, yatak, dolap, sandalye var. Aynca bu odada kendi olanaklanyla radyo. televizyon, buzdolabı gibi cihazlan kullanabilmek için elektrik donanımı da var. - Elektriği kendisi ödemek kaydıyla mı?. TÜRK - Hayır, cihazlan kendisi getirmek suretiyle. Aynca az sayıdaki tek kişilik odalann 42 metrekarelik havalandırması var. Diğer tek kişiliklerin üç tanesi için 50 metrekarelik ortak havalandırma mevcut. Oç kişilik odalar ise 25 metrekare altta, 25 metrekare üstte olmak üzere dubleks olarak yapılmaktadır. Orada da alt katta tuvalet, daha geniş bir duş, onun dışında yemek ısıtmak için, bulaşık yıkamak için lavabo var. Her kişi için dolap, üç kişilik masa ve_ sandalye var. Bu ortak oturma odası. Üst katta da üç ayn yatak, yani koğuşlardaki gibi ranza değil, üç tane de dolap var. Oraya da kendi eşyalannı koyabilecekler. Bu odalann da 50 metrekarelik havalandırması bulunuyor. - Anlahmmıza göre fiziki şarüar yeterli görünüyon. TÜRK - Tamamıyla... Bu oda sistemine karşı çıkan çevreler öyle ıddialar ortaya atıyor ki... Örneğin bize gönderilen, belki gazeteci olarak size de gönderiien, "hücrelere hayır" kampanyası içinde F tipiyle ilgisı olmayan birtakım resimler var. Bunlara tabutluk diyorlar. Bunlar kesinlikle doğru değildir. Fiziki bakımdan tamamen anlattığım özellikleri taşımaktadırlar. amaçlı suç örgütlenyle mücadele, başka bir de- yişle mafya tipi suç örgûtleriyle mücadele ka- nunu da bu suçlardan hüküm gıyenlenn aynı şe- kilde banndınlmasını hükme bağlamıştır. 1991 yılında bu kanun çıktıktan sonra dönemin ana muhalefet partisi SHP, kanunun hemen tümü- nü anayasaya aykınlık iddiasıyla Anayasa Mah- kemesi'ne götürmüştür. - Neydi SHP'nin aykmlık iddiası?. TÜRK - Onlar bir grup suçlu için farklı tip- te cezaevi yapılmasının anayasaya aykın ola- cağını öne sürmüşlerdi. Fakat Anayasa Mahke- mesi bu iddiayı yerinde görmemiştir. Yasa ko- yucunun cezadan beklenen sonucu alabilmek için suçlara uygulanacak iyileştirme, ıslah yön- temi bakımından aynm yapabileceğini kabul et- miştir. Aynca, 1 ve 3 kişilik odalarda banndı- nlmanın da anayasaya aykın bir tarafı bulun- madığını söylemiştir. • Kogus sistemi /,,'-; - Ama bu, tarüşmalan bıtirtnemiş-. TÜRK - Çağdaş bir gelişme olarak, artık çok sayıda ınsanı bir arada banndıran koğuş siste- minin dünyada terk edilen bir sistem olduğunu belirtmek isterim. Çünkü hürriyeti bağlayıcı cezalann infazı bakımından başlıca iki tip ce- zaevinin varlığından söz edilir; birisi bizde uy- gulanan koğuş sistemi, diğeri de her hükümlü veya tutuklunun tek başına hapsedildiği hücre sistemidir. Bunlann arasında karma sistemler vardır. F tipi de karma sistemdir. - Şayuı Bakan, neden 1 ve 3 tdşffîk odalar?. TÜRK - F tıpının temelindeki düşünceyı an- lamak için, koğuş sisteminin sakıncalannı, olumsuz yönlerini dikkate altnak gerekir. Ko- ğuş tipi cezaevinde çok sayıda insan bir arada bulunmaktadır, aynı yaşam alanını pay laşmak- tadır. Bunun sağlık yönünden olumsuz etkile- ri vardır. Bulaşıcı hastalık yayılması yönünden sakıncalan vardır. Ama asıl, F tipi cezaevinin benimsenmesinde çok önemli nokta; orada ör- gütlerin kendi disiplinlerini sürdürme olanağı- nı bulabümeleridir. Örneğin, terör örgütleri ora- da kendi ideolojik eğitimlerine devam edebil- mektedirler. Kendi mensuplan üzerinde disip- lin kurabilmektedirler. O kadar ki; zaman za- man kendi arkadaşlanndan bazılannı ihanet ve- ya ajanlık gerekçesıyle infaz ettikleri başına da yansımışnr. Bu nedenle bu örgütlerin koğuş ya- şamında bulabildikleri egemenlik ve örgüt di- siplinini ortadan kaldırmak gerekmektedir. Bir de sınıflandırma yapamıyorsunuz. Örneğin, Te- rörle Mücadele Kanunu'na göre hüküm giyen- lerin hepsi terör suçlusu olarak nitelendirilmek- tedir. - ŞimdUd dununda pankart asanla cinayetiş- leyen bir arada bulunuyor o halde?. TÜRK - Hepsi bir arada oluyor!. Onun so- nucunda da cezaevine örgüt sempatizanı olarak giren, eğitilmiş militan olarak çıkıyor. Bannma yerlenni küçülttüğünüz zaman, koğuştan oda- ya geçtiğiniz zaman bu sınıflandırmayı hüküm- lü ya da tutuklunun işlediği suça göre, kişiliği- ne göre yapma olanağı var. Öyle ki, kişisel alış- kanlıklanna göre, örneğin sigara içip içmedi- ğine göre dahi ayarlayabilirsiniz!.. Çete suçla- nnda da sadece yardım etmiş, kolaylık göster- tniş insanlan da ayn ayn odalarda tutma ola- nağı bulabilirsiniz. Dolayısıyla, hem sağlık yö- nünden daha uygundur, hem de insanlann ih- tiyaçlannı karşılama ve kişiliklerini yaşama ba- kımından daha uygun bir ortamdır. Bu düşün- celerie 1 ve 3 kişilik odalar öngörülmüştür. -Tecritedflme, yaşamdan kopanbnaiddialan?- TÜRK - Aslında F tipi cezaevlerini gezdiği- nız zaman orada ortak yaşam alanlanmn da bu- lunduğunu göreceksiniz. Bunu gördüğunüz za- man 1 ve 3 kişilik odalann daha çok yatmak, gecelerini geçirmek için kullanılacağını, bu- nun dışında gün boyunca ortak yaşam alanla- nnda birlikte, iş atölyelerinde birlikte çalışma, çok amaçlı spor salonunda birlikte spor yapma, basketbol, voleybol ya da yeşil sahada futbol oynama yahut kitaplık ve okuma salonunda ay- nı yerde kitap ve gazete okuma olanağının bu- lunduğunu göreceksiniz. Her şey Birleşmiş Mil- letler'in minimum cezaevi kurallan ve Avmpa Konseyi'nin cezaevi kurallan dikkate alınarak yapılmıştır. - Terörie Mücadele Yasası -Ama TerörfeMücadeleYasası'ndabaa mad- detervan. TÜRK - Evet, Terörle Mücadele Kanunu'nun 2. fikrasını açıklığa kavuşturmak gerekir. Sö- zünü ettiğim fikrada," 1 ve3 kişttik odalarda ba- nndınlan açık görüşten yararlanamavacağı ve birbiriyle görüşmelerine, haberleşmelerine en- gel olunacağı" yolunda bu- hüküm var. Bu hü- küm F tipi cezaevleri hizmete girmeden önce değiştirilmesini istediğimiz hükümdü. Yeni öne- receğimiz düzenlemeyle sosyal birlikteliği açık- ça öngören bir yapıya kavuşturacağız. • Yani bu düzenleme obnadan açmayacak mı- sınız F tipi cezaevlerini?. TÜRK - Evet. Zaten F tipi cezaevleri ancak yaz sonunda tamamlanabilecek. Ondan sonra geçici kabul, kesin kabul yapılacak. Biz yeni ya- sama dönemının başuıda Meclis'e 16. madde ile ilgili yeni düzenlemeyi önereceğiz. Tabii önce Bakanlar Kurulu'na getirilecek. Bu konu- Adalet Bakanı Türk, Burdur Cezaevi'ndeyaşananları değerlendirdi 'Amacı aşan bazı müdahalelenJ Adalet Bakanı Hikmet Sami Türk 'le bir saatlik söyleşimizin en sevimsiz bölümüydü!.. Zaten topu topu beş dakika sürdü. Halbuki en detaylı konuşulması gereken bölümdü bence. Çünkü F tipi cezaevlerine karşı çıkanlar örnek olarak onlan gösteriyorlardı; Burdur, Ulucanlar, Bayrampaşa ve diğerleri!.. -Saym Bakan, söytedikferiniz çok gözd, yasakr çıkacak ama, diğer taraftan cezaevkrinde yaşananlan.. Örneğin Burdur Cezaevi'nde abnlaı; oraya ataoaa "Nazı'lakaphmüdür- hir mahkıîmıın kolu kepçeyle kopanhyor, Isparta'dabirköpeghı • Burdur Cezaevi olaylan ile ilgili adli araştırmanın sürdüğünü belirten Hikmet Sami Tûrk çeşitli yönierden hazırlık soruşturmasımn yapıldığını söyledi. Türk, "Orada herhangi bir kimsenin kusuru varsa, bu cezasız kalmayacaktır. Ama burada herhangi bir kimsenin suçlanmasının doğru olmadığını söylüyorum. Bu konu şu anda yargıdadır" âeâi. ağzmda bulunuyorL Bunu heriudde siz de duyduğunuzda içiniz burkuhnuştur. Mahkûm yadatutukhıdadiyorki, 'Ben daha koğuşta yatarken bunlar olursa, yann tek başıma kaldıgımda bana neler yapmazlarki!..' Ük bakıştahiçde azımsanmayacak bir düşünce gibi görülüyor. BununasıJ ÖBİeyeceksniz?. TÜRK- Önce şunu söyleyeyim; hiç kimseyi burada suçlamayınız! O oiay hangi koşullarda geçmiştir?. Olayın aynntılanna girersek bu görüşmemiz Burdur Cezaevi görüşmesi olur.. - Hayır, buda göröşmemizin içinde gecen bir konn_ TURK - O konu, bizim müfettişlerimizce incelenmiştir. - Ne çıkmışar efemfira?- TÜRK-Raporlannı daha yeni verdiler. îddialann bir kısmında aşınlıklar olduğu anlaşıhyor. Yani orada görev yapılırken amacı aşan bazı müdahaleler olduğu anlaşılıyor. Bir kısım iddialar da müfettişlerce yerinde görülmemiştrr. Aynca Burdur'da konunun adli soroşturması da yapılmaktadır Birkaç dosya açılmışör. Çeşitli yönlerden hazırlık soruşturması yapılmaktadır. O nedenle orada herhangi bir kimsenin kusuru varsa, bu cezasız kalmayacaktır. Ama burada herhangi bir kimsenin suçlanmasının doğru olmadığını söylüyorum. Bu konu şu anda yargıdadır... - Arna başka örnekler var, Sayın Bakan. Mesela LlocaBbrvar, Bayrampaşa var_ TÜRK - Onlann her biri bir inceleme konusu. - Daha bitmedi, sonuçianmadı anlammdamı söyiûvorsunuz? TÜRK - Evet, o konu da yargıda, o nedenle bunlan konuşmak doğru değil... - Karşı çıkanlar, bu örnekleri göstererek karşı çıkmıyoriar mı Saytn Bakan? Tüm ka\ güann arkasuıda bu örnekler yok mu?. TÜRK - Siz bunlan araya koyduğunuz için benim tam anlatacağım bir konuyu açıldamama imkân vermediniz!.. da çalışıyoruz. -F tipi cezaevini gezen bir gazeteci arkadasnn, "Bir gün hapse düşersem F tipi cezaevinde yat- mak isterim" detnişti!. Ama bu cezaevlerine en böyük karşı çıkış gerekçesi, Idşfliğin parçalanıp yok edileceği, baskdara karşı savunmasız ve za- yıf kannacağı şeklinde. Koğuştan kolayhkla an- namavan mahkûm ya da tutuktu, F tipinden poüs ya da asker tarafindan kolavhkia ahnabi- lirdeniyor™ TÜRK - Böyle bir şey yok. Burada hüküm- lü ve tutuklularla devlet arasında bir karşıtlık varsayılmaktadır. Doğru değil. Polisin oradan keyfi olarak hiç kimseyi götürmesi söz konu- su değil. Zaten gırmesı söz konusu değil. İnfaz memurlannın da kimseyi alıp bir başka yere gö- türmesi mümkün değil. Ama her türlü olasılı- ğa karşı, her türlü keyfi kullanıma karşı biz sa- dece F tipi değil, tüm cezaevleri bakımından ba- zı yenilikler düşünüyoruz. Yasa tasanlan hazy- hyoruz. cezaevleri insan Hakları Beyannamesi -Netur yenilikler?. TÜRK - Her şeyden önce cezaevlenndeki tutuklu ve hükümlülerin haklan ve yükümlü- lüklerini göstermek üzere bir çeşit, "cezaevle- ri insan haklan beyannamesi" gibi düzenleme- leri, cezalann infazı hakkında kanuna koymak istiyoruz. Bunun sürekli denetlenmesi için iz- leme veya denetleme kurullan kunJmasmı öne- ren bir kanun tasansı hazu"hyoruz. Bu kurullar cezaevlerinde görev yapacak. Emekli hâkim, avu- kat, eczacı, öğretmen gibi saygm kişiler bakan- lık değil, doğrudan hâkimlerden oluşan adalet komisyonlan tarafindan seçilecekler. Bunlar diledikleri zaman görev yaptıklan cezaevine girebilecek, oradaki yaşam koşullarmı incele- yebilecek, hükümlü ve tutuklularla konuşabi- îecekler. - Geldikr, gördüler, şikâyetkri saptadılar.. Sonra ne olacak?» TÜRK - Kurmayı düşündüğümüz yeni bir kurum olan infaz hâkimliklerine ya da doğru- dan bakanlığa iletecekler. Ondan sonra, eğer bir suç işlenmişse, tabii cezai işlem yapılacak. Eğer yaşam koşullannda, sağlık koşullannda aksak- lık varsa düzeltilecek ve sorumlular cezalandı- nlabilecek. Bunlar keyfi uygulama olanagını, infaz koruma memurlannın görevlerini kötüye kullanma olasılığını ortadan kaldıran kurumlar olarak görev yapacaklar. Bunlan da dikkate al- dığınız zaman değindiğiniz olasılıklann hiçbi- rinin gerçekleşmesi mümkün oünayacaktu-. Personelln durumu '' - Peki personelin yeni duruma ayak uydur- ması nasıl sağlanacak?. TÜRK - Meclis'e bir kanun tasansı sunduk. Ceza infaz kurumlan ve tutukevleri personeli eğitim merkezi kuruyoruz. HCT personel belli bir program içinde eğitimden geçecek. Ilk eği- tim merkezini Ankara'da kurmak istiyoruz. On- dan sonra altı ilimizde daha bölge eğitim mer- kezleri kurulacak. Bu okullarda gerek adaylara, gerek daha son- ra hizmet içi eğitime gelen memurlara insan haklan, ceza hukuku, infaz hukuku, sosyal iliş- kiler, sosyal psikoloji gibi dersler yanında be- densel ve toplumsal savunma sporlanyla ilgili dersler verilecek. - Ne kadar sürevte?. ! ! : TÜRK - Başlangıçta infaz ve koruma memur- lanna, cezaevi personelıne süratle eğitim ver- mek için bir öğretim yılı olarak düşünüyoruz. 9 ay süreyle bu merkezlerde eğitim görecekler. Bu aşama bittikten sonra iki yıla çıkaracağız. Bir başka konu da infaz ve koruma memurla- nnın özlük haklannın iyileştirilmesi... Çünkü çok güç koşullar altında, zaman zaman tehdit- ler alarak, büyük stres altmda görev yapıyorlar... Maas sorunu - Az maaş rüşveti de körüktüyor™ TÜRK - Tabii her şey olabilir!.. 160 mih/on dolaymda ücretle yaşamlannı sürdürmeye ça- lışıyorlar. En büyük önceliklerden biri bu. Ay- nca yeni yapılan cezaevleri çevresine bu me- murlanmız için lojman düşünüyorum. Bazı yer- lerde başlandı. Böylece hem yaşam standartla- n bakımından hem de güvenlikleri açısındançok iyi olacak. - Saym bakan, anlatbklannız güzel!. İyi niyet çerçevesinde düşünüldüğünde tutuklu ve hü- kümlülerin lehine yeni bir yapılanma olarak ni- telendirilebilir. Sanıyorum bîç kimse sizin söy- lediklerinizin arkasmda dunnayacağmızı dü- şünmüyordur» Ancak bu kurallar, bu çahşma- lar sizden sonra da yürüyecek mi?. TÜRK- Kanunlann uygulanması, yürütülme- si zorunludur. Biz yürütme organıyız ve göre- vimizi yapıyoruz. Ilerde de hükümlü ve tutuk- lulann cezaevindeki haklan, izleme ve denet- leme kurullan, personelin eğitimiyle ilgili hü- kümleryasayla belirlendiği için uygulanması zo- runlu olacakttr. Bu sistem zaten başlı başına bir güvencedir!..