Katalog

23TEMMUZ2000 PAZAR CUMHURİYET SAYFA HABERLER Bölge halkına iş olanağı sağlayan sınır ticareti, diğer yandan ciddi sermaye kaçışlanna neden oluyor ÖGÖZLER SINIR KAPILARINDAHAZALATEŞÇASIR Iğdır'danyapılan "karidesithalaa" ve Ga- ziantep 'teki "muz kaçakçıhğı"gibi olaylaria sık sık gündeme gelen sınır ücaretine ilişkin düzenlemeler bir türlü rayına oturmnyor. Yıl- lardır ciddi sermaye kaçışlanna neden olan sınır kapılan, rüşvetin en çok alındığı yer- ler olarak tamnıyor. Öte yandan ise bölge halkına iş olanağı sağlama ve ekonomiye katkıda bulunma gibi nedenlerle teşvik edi- liyor. Ancakbazı kişiya dagrupların bu uy- gulamayı ülke çıkarlanna zarar verecekşe- kilde kullanmaları nedeniyle sınır ticaretinin kademeli olarak azaltılması öngörülüyor. Bugün sınır ticaretininyüzde 90 'ıpetrol ithalatından oluşuyor. Sınırdan ithalat ya- pılabilecek ürün sayısının, motorin de da- hil254 'ten 31 'e düşürülmesinin ardından, sınır ticaretine 2001 yılında tamamen şon verilmesi öngörülüyor. Ancak konu ile il- gili üst düzey yetkililer komşu ülkelerle 'hassas' ilişkiler nedeniyle sınınn tama- men kapanmasının mümkün olmadığını belirtiyorlar. Konu ile ilgili her kesimin görüşü ise birbiriyle çelişiyor. Maliye Bakanlığı sınır yoluyla giren ma- zot nedeniyle trifyonlarca liralık vergi kay- bının ortaya çıktığını belirtirkenpetrol şir- ketleri de kalitesiz mazotun piyasayı istila etmesi nedeniyle kendi pazar paylannın düşmesinden şikâyetçiler. Bölge halkına desteksağlamakamactyla yapılan uygula- manın amacını aştığını bildiren Milli Gü- venlikKurulu da alınan kararlar doğrultu- sunda sınır ticaretinin kademeli olarak azaltılmasını ve kaldınlmasını istiyor. Böl- ge işadamları ise sınır ticaretinde yapıla- caksımrlamalarınyöre halhnın geçim kay- nağı olan kapılann kapatılması anlamına geleceğini söylüyorlar. Başbakan BüJentEcevit 'in, Diyarbahr 'da "suur tkaretiyie ilgili lasOJama konusundtüd kanmtameyiiçinesindnvmediğini* söyleme- sinin ardından, konuya ilişkin düzenlemeler yeniden masaya yatınldı. Başbakanhk yet- kilileri, sınır ticaretine ilişkin kararnamenin iki açıdan yumuşatılabileceğini belirttiler. Bunagöre, kararname ile sınır ticareti kap- samında getirilen, illere verilen mazot tah- sis miktariannın arttınmı yoluna gidilebile- cek. Ayrıca, "etekü katnyon * olarak bilinen kamyonlarla getirilen mazotta yüzde 60 tan yüzde 80'e çıkanlan vergilendirme oranı tekrar düşürülebilecek. AMACINDAN SAPTI Petrvl şirketleri şikâyetçi Tüririye'de faaliyette bulunan akaryakıt dağıtım şirketleri, sınır ticareti yoluyla getirilen kalitesiz mazotun piyasayı istila etmesi nedeniyle kendi pazar paylannın düşmesinden şikâyetçiler. Akaryakıt Dağıtım Şirketleri Derneği'nce (ADER) yapılan açıklamada, başlangıçta 8 ilin ihtiyacını karşılayacak miktarda akaryakıtın sağlanması amacıyla izin verilen akaryakıt ticaretinin amacindan saptınldığı bildirildi. ADER'in değerlendirmesinde, "Sunrdan getirilen motorin Türkiye'nin her yerinde ucuz mazot' ilanlan ile saolmaya başlandı. Içerdiği kükürt miktan ve pariama noktası başta oimak ûzere çeşrtii özellikleri Türkrye için beBrlenmiş. kaüte standartianna uymayan bu yakran ucuzhığu, devletin yurtiçi rafinerilerden ve normal ithalat yohı ile sağlanan motorinden akhğı akaryakıt tüketim vergisi ve akaryakıt fryat istikrar fonu kesintilerinin sınır ticareti ile getirilen motorinden ahnmamasından kaynaklandı" denıldı Son yapılan düzenlemelerle etekli kamyonlarla mutat depo ile getirilecek aylık mazot miktan, mayıs ayından itibaren Iğdır'da 25 bin tondan 15 bin tona, Habur'da 150 bin tondan 75 bin tona indirildi. Böylece, ilk 4 ayda Iğdır'a 100 bin ton, Habur'a ise 600 bin ton olmak üzere toplam 700 bin ton mazot getirildiği kabul edilirse, yılın kalan bölûmünde Iğdır'a en fazla 120 bin ton, Habur'a da 600 bin ton mazot getirilebilecek. Bu kapsamda getirilen mazotun tamamı Tûrkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı'nın (TPAO) yan kunıluşu Tûrkiye Petrolleri Uluslararası Şirketi (TPIC) tarafından satın alınacak. Kayıilargerçek ithalaün beştebiri Sınır ticareti kayıt rakamlannın gerçekçi obnadığL, ithalaün ancak 5te rinin göründüğü beUrtflryor. Sınır ticareti kapsamında ithal edilen ürünlerin miktan konusunda da sağlıkh kayıtlar rurulamadığı için gümrük indiriminden kaynaklanan vergi geiiri kaybının da sağhkh olarak belirlenemediği kaydediliyor. Gündemdeki ürün daraltması ile sınır tkaretinin sadece il ihtiyaçlan ile sınırlanması sağlanacak. Önceden, söz konusu tkaret kapsammda gümrük vergisi yüzde 40 indirimli olarak ithal edilen ürünkr, Türkiye'nin en uç noktalannda, büyük şehirlerde bile sauhyordu. Gümrük vergisi avantajı nedeniyle, büyük şehirierdeki bazı işadamlan sınır ticareti yapılan iDerdeki kişiler adına belge atayor, istedikleri mallan indirimli tarifeden ithal edip satabiliyoriardı. Geçen yü ocak-eylül döneminde, etekli kamyonlarla yapılan hariç, sınır ticareti kapsammda, 47 miryon dolar karşıhğında 380 bin ton motorin ithal edirmişti. Aynı dönemde, sınırticaretikapsamında motorin dahil toplam 61 milyon 752 bin dolarhk ithalat yapıhrken ihracat 10 miryon 400 bin dolarda kabnıştL 1998'de ise 222 miryon 821 bin dolar karşıhğında 1 miryon 301 bin ton motorin ithal edüirken toplam ithalat 277 miryon 523 bin dolar, ihracat ise 16 miryon 400 bin dolar düzeyinde gerçekleşmişti. KAYITSIZ İTHALAT Karidesin ardından muz Sınır ticareti ile Iğdır'dan kayitsiz yapılan karides ithalatının ardından. Yasin Amnbaş'ın son 3 yılda kaçak yollarla 400 bin ton muzu sınırdan yurda soktuğu iddia edildi. Paraşüt operasyonu ile holdingin işlemlerini yürüttüğü Kilis Öncüpınar Gûmrük Kapısı'ndan yaptığı yolsuzluk, sahtecılik ve hayali ihracat uygulamalan gözler önüne serildi. Geçen yülarda Iğdır'a sınır yoluyla giren ve bölgede satış patlaması yapan karides espri konusu olmuştu. Geçen aylarda yapılan hayali ihracat operasyonu ile sınırda yapılan hayali ihracat olaylan gözler önüne serildi. Görevden alınan gümrükçüler ve adı geçen bürokratlar, sınırdakı yolsuzluğun boyutlannı ortaya koymuştu. Sadece muz ıthalatında devletin büyük miktarda vergi kaybına uğratıldığı saptanrrken, son 3 yılda kaçak yollarla ülkeye 400 bin ton muzun girdıği saptandı. Merkezi Gaziantep'te bulunan, Yasin Altrnbaş'ın kurduğu holdingin geriye dönük yapılan vergi işlemleri de hesap uzmanlan tarafından incelemeye alındı. Holdingin muhasebesinin Gaziantep'te tutulduğu, elde edilen haksız kazancın da bu ilde bir banka şubesine yatınldığı kaydedildi. Hayali ihracat yaparak devletı zarara uğratan Yasin Altınbaş'a ait holdingin soruşturmalan sürerken hakkında 5 yıl 10 aydan 28 yıla kadar hapis istemi bulunuyor. Bu arada Şırnak'ın Silopı ilçesi yakınlanndaki Habur Sınır Kapısı'nda görevli 2 gümrük memuru gözaltına alınmıştı. Gürdstan Curcistant^- Suriye tran Suriye Nahçıvan* Suriye Suriye Suriye »rak Iran Gaziantep Hakkâri Hatay iğdr KiHs Mardin Şanlıurfa Şımak Van Karkamış Esendere Citvegözü Dilucu Öcupınar Nusaybin Akçakale Habur Kaptköy Sınırlarbaharatkokacak s, Kapı kapandı, yoksuüuk arttı Van'da yıl başından bu yana srnrr ti- caretinin kısıtlanması ile işsizlik ora- nı yüzde 70 oranında arttı. Iran'la 400 kilometreyi bulan sının ile 1987 yı- lından bu yana yaptığı sınır ticaretini ekonomisinin can daman haline ge- tiren Van'da iş yaşamnını neredeyse durma noktasına geldiği belirtiliyor. Yöre halkı, sınır ticaretine kontrol getirilerek sadece bölgenin yararla- nabileceği düzeyde yeniden canlandı- nlmasını istiyor. Van'da sadece sınır ticareti için 1500 şirketin kurulduğu bildirilirken, bunlann çalışamaz hale geldiği kaydediliyor. 1987 yılında uygulamaya giren sı- nır ticaretinde Van en parlak yılını 1994'te yaşadı. Devlet müdahalesi- nin olmadığı tek yıl olan 1994'te Van'm tran'la yapılan srnrr ticareti hacmi, toplam 18 milyon dolar ola- rak gerçekleşti. Tanm ürünlerinin hemen tamamı sımr ticareti kapsamından çıkanlrrken mazot, hurda demir-çelik ve hurda bakır hariç, sınır ticareti neredeyse sadece 'baharat ticareti'ne dönüştürüldü. Tûrkiye'de hiç üretilmeyen ya da üretimi sinırlı olan hurma, kakule, çövenkökü, dan, karabiber, karanfıl, kayatuzu, kimyon, diğer baharatlar, keper, mahlep, salep, tarçın, vanilya, zencefıl ve zerdaçal gibi ürünlerin sınır ticareti ile girişine sınırlı miktarlarda müsaade ediliyor. Bu kapsamda ithal edilebilecek sanayi ürünleri ise ham alüminyum, külçe alüminyum, külçe bakır, bakır süs eşyası, hurda bronz, kayatuzu, ham veya kaba yontulmuş mermer, naylon terlik, semaver ve odun ile sımrlandınldı. Sımrlardan 52 çeşit tarrm ürününün girmesinin hem ekonomiyi hem de üretıci ve tüketicileri olumsuz etkiledıği belirtiliyor. Alınan kararlardan önce gerek sınır ticareti ınırlardan 52 çeşit tanm ürününün girmesinin hem ekonomiyi hem de üretici ve tüketicileri olumsuz etkilediği belirtiliyor. adı altında gerekse normal'ithalat yolu ile sadece Gürbulak ve Esendere gümrük giriş kapılanndan çeşitli tanm ürünleri yüklü 350-400 civannda araç Türkiye'ye günlük giriş yapıyordu. Sınır ticareti kapsamından çıkanlan ürünlerden bazılan şunlar: "tranfisnğı,şeker, muz, domates, buğday, arpa, mercimek, nohut, pamuk, çay, salatahk, sarmısak, soyayağı, susam, yeşil biber, barbunya, karpuz, kavun, erik, elma, şeftaU, vişne, kiraz, üzüm, nar, pirinc, pathcan, çeltik, havuç, karnabahar, kabak, taze bamya, taze bezerye, ıspanak, lahana, mantar, narencrve ve portakal konsantresL" Bu arada, çoğunlukla Irak'tan getirilen deterian hammaddesi olan "lap" ile hurda demir-çelik ve hurda bakır ıthalatında uygulanan kota da kaldınldı. Sınır ticareti kapsamında getınlen bu mallar Tûrkiye genelinde satılabilecek. Bu ürünler dışında, sınır ticareti kapsamında ithal edilen ürünler il dışına çıkanlamayacak. Eskıden sınuiarda bankacıhk yapan fınans kunduşlan arük sınır bölgelerinde yoğun faaüyet gösteriyor. Bankalar da sınırlara kaydı Habur sımr kapısının açıhnası ve yö- redeki güvenlik sorunlannın kısmen çözülmesi ile bölge ekonomisi canla- nırken özel bankalar da Güneydoğu'da şube sayılannı arttmyor. Sadece Silo- pi 'de dönen günlük para miktannrn 1.3 trüyon lira olduğu bildiriliyor. Banka- lann hedefinin nakliyeci ve müteahhit- ler olduğu belirtiliyor. Özellikle Kuzey Irak'tan getirilen petrol nedeniyle ticaretin canlanması, bankalardaki mevduat oranlannı arttı- nyor. Diğer yandan Kuzey Irak'ta ban- kacıhk sektörünün ohnaması nedeniy- le petrol dışında bu bölgeden bavulla gelen para miktannın aylık 10 milyon dolar olduğu kaydediliyor. Bölgedeki 15 bin insan geçimini mazot getirerek sağlıyor. Yöre halkı- nın faizi haram görmesi nedeniyle toplanan mevduatlar vadesiz olarak bankaya yatınlıyor. İJ EDRETTÎN KARABAĞ (GÜNSÎAD Başkamj ABDÜLKADİR ÇIKMAZ (GDoğuîhmcatçüarBiriiğiBaşkam) EHMET ASLAN (Gaziantep Tıcaret Odası Başkam) 'Bölge ekonomisi çöker' 'Sadece Irak'a izin verilsin' 'Teşvikleryatınmadönmeli' Sınır ticaretinin kalkmasıyla bölgenin ekonomik yapılanması allak bullak olur. 3500 köy boşalmış durumda. Şehirierdeki yığılmayla çarpık yapılaşma sorun olmaya başladı. Habur'dan gıda karşıhğında ayda 150 bin ton mazotun girişine izin verüiyordu. Bu oran 75 bin tona düşürüldü. Nakliye flrmalan felç oldu. Bu yıl kuraklık nedeniyle mahsul elde edilemedi. Ciddi sıkıntılar yaşanıyor. Akınbaş olayı ortaya çıktı diye sınır ticaretinde kısıtlamaya gitmek doğru değil. Burada 5 battaniye karşıhğı getirilen çayla yapılan sınır ticareti ekonomiyi canlandınyordu. Komşu ülkelerle ekonomik ve sosyal ilişkilerin gelişmesini sağlıyor. Bu engellenirse daha sonrakı günlerde sıkıntılar yaratır. Her koşulda sınır ticaretinin bölge halkı için kullandınlması gerekir. Irak hariç diğer ülkelerle yapılan sınır ticaretlerine karşıyım. Tûrkiye aleyhine çalışan bir durum söz konusu. Bu ticaretin yapıldığı ülkelerde sınır ticareti adı altında bir rejim de yok. Kısıtlanması faydalı oldu. AHmbaş olayı da sakıncalan ortaya koydu. Fıstık, kayısı, susam, pirinç, şeker gibi ürünler sınır ticareti adı altında giriyor. Yasaklanması gerektiğini söylüyoruz. Bire bir esası getirilmeliydi. Bir kilo mal karşüığrnda bir kilo mal almanız şeklinde. Bölgedeki illere faydası olduğunu dûşünmüyoruz. Azınlık bir kesim faydalanıyor. Sınır illenyle kısıtlanması gereken ürünler ülke geneline gönderilmeye başlandı. Bağımsız işleyen bir rejim söz konusuydu. Kısıtlandınlması Tûrkiye için faydalı. Ancak Irak'a yapılan sınır ticareti ülkemız lehine çalışıyor. DTM'nin karamamesi iki aydır yürürlükte. Sınır ticaretinde çeşitli sanayi mamulleri, sebze-meyve birçok ürün giriyordu. Bunun sanayici ve üreticiyi sıkıntıya sokmaması için kısıtlanmasından yanaydık. Bu konuda tavsiye karan alındı. Iran, Irak, Suriye ile normal ticaret geliştinlmeli. Sınır ticaretinin kapsamı dar. Türkiye'de üretilmeyen ûrûnlere ihtiyaç olduğunda uygulanacak bir şekilde hazırlanmah. Bu ûrûnlerle ilgili ciddi bir portfoy de yok. Sınır ticareti yerine normal ticaret yollan açılmalı. Suriye, Irak, tran'la ticaret kanaüannı açmak, Güneydoğu'da verilen teşviklerin hayata geçmesini sağlar. Ticaret olursa yarınmcı yöreye gelir. Komşu ülkelerle toplu ticaret payımız yüzde 8. Avrupa ülkelerinde ise bu oran yüzde 40-50 oranında. Son zamanlarda DTM de bu ülkelerle bir araya geliyor.