Katalog

SAYFA CUMHURİYET 22 ARAUK1999 ÇARŞAMBA O L A Y L A R V t j (rOKUİŞLJiJl. olay.gorus@cumhuriyet.com.tr Uyum Yasafan ve Yapısal Düzenlemeler Dr. Sema TUTAR PİŞKtNSÜT DSP Aydm Miiietvekm U luslararası tahkim ile ılgi- ve aynca yine tekel konumunda tuttuğu li anayasa değişıkliğı ta- sansı daha çok yabancı sermayeyi ülkemize çek- mek ve özellikle eneıji sektörûndeki YlD (yap-ış- let-devret) modeli de gerçekleşürilecek ya- ünmlann önünü açmak gerekçesiyle gün- deme getinlmiş ve parlamentomuzca da kabui edılmıştır. Böylece, Tûrkiye Cumhuriyet Anaya- sası'mn Bazı Maddelerinde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun'la imtiyaz söz- leşmelerinde de uyuşmazlıklann ulusla- rarası tahkımle çözûlebılmesi olanağı ge- tİTİlmıştir. Kanuna ilışkın tartışmalardan yazık ki sonuç alınamamış ve olay bir kamplaşma çerçevesınde gelmıştir. Kamu- oyunda tahkımın niçuı savunulduğu ya da tahkıme neden karşı çıkıldığı anlaşı- lamamıştır. Endişeleri gıderebilmek için, tahkimin, neden özellikle enerji projele- ri dikkate alınarak öne süriildüğü tartışü- malıdır. Tahkim esasen hukukumuzda var olan ve ticari sözleşmelerde ydlardır uy- gulanan bir çözütn yöntemidir. Ancak. idari sözleşmelerde ve özellikle imtiyaz sözleşmelennde kamunun genel yarannın korunabilmesı amacıyla tahkıme yer ve- rümemıştır. Son dûzenleme ile imtiyaz sözleşmelennde de tahkim getinlmişrir. Konunun önemi; YlD modeüne dayanı- larak gerçekleştirilmesı planlanan enerji sektörüne ilişkin çerçevesınde ortaya çık- maktadır. Çünkü, asıl kâr ve kâıiılık bu- radadır. Kamn efinde tekd ofam sektörlerde re- kabetde yoknır. VİD sörieşmeteri Oe re- kabetsiz bir ortamda garantfli kazanca otanak ranmmakradır. YlD projelerinde devlet enerjiyi hâlâ bir monopol olarak elinde tuttuğu için yau- nmcı şırketlenn ürettığı elektrik enerjisi- ni uzun bir işletme süresi boyunca (20-30 yıl) belh bir sabıt fiyat üzennden (büaha- re eskale edilmek kaydıyla) satın almayı doğalgaa da doğalgaz santrallannda uzun bir süre için sabit fiyat ûzerinden satma- yı garantı etmektedır. 20-30 yıllık bir sü- re için elektrik enerjisınin rekabetsiz bır ortamda satın alınması öngörülmektedir. Yaünmcı şırketın üstlendıği hemen hemen hiçbir risk yoktur! Dahası, 3096 saydı ya- saya göre yapılan sözleşmelenn, rekabet ortamında gerekleştirilmeleri de söz ko- nusu değıldir. Kısaca, 30 yü boyunca re- kabetsiz bir ortamda elektnği satın alma- yı garanti edıyoruz. Böyle bir garantılı ışe ncaret değil, söz- cügün tam anlamıyla "imtiyaz" denilir. Ay- ncaüklı bu dûzenleme, dünyanın başka bir ülkesınde yoktur. Tahkim üe bu sözleşme- lenn Danıştayca düzeln'lmesı olanağı da ortadan kaldınlarak, garantiler garanti al- ûna alınmakta, gelecekte herfaangi bir ik- tidann yeniden sözleşmelen gözden ge- çirip düzeltme olasüığı ise zaten bulun- mamaktadır. YtD ve Yî (yap-işkt) gibi modefler as- hnda dolayh yoklan özeieştirme anlamı- na gehnektedir. Ozeüeştinnede ise tekel- leşmeyi öaleyiciönlemleralmmasıgerek- tkfir.Çünküözefleştirrnede rekabet, şeffirf- hk, bunlara bağh olarak fîyanarda etkin pryasa denetimi söz konusudur. Bızde bu modellere dayanan ve ulus- lararası tahkıme konu olan enerji proje- lerinde ise özelleşurmeye ters düsen bir uygulama oluşturulmaktadır. 20-30 yıllık sabit bir fıyattan enerji alım garantileTİ ile rekabetsiz bir ortamda garanüli kazanç ka- pılan açdmıştır. 30 yıllık sözleşmeye sır- ünı dayayan flrma kiminle ne zaman ve neden rekabet etsin? Projekrde piyasa dûzentemesiııeveözd sektörce kendi yabnm riskini de içeren pbnlamaya yer \trilmemistir. Devletbu defa ozel enerjı anlayışına ge- çerse, aruk sadece genel yönlendırici plan- laması gûndeme gelmelidir; yatınmın ns- ki ve bu anlamdaki planlama, ilgilı düzen- leyıcı kuruluşun bünyesinde çahşacak olan serbest girişimciye bırakılmalıdır ki risk, devletın üzennden kalksın! Aksı hal- de gereksinimin çok üzerinde bir elekt- rik enerjisi üretımi ya da tüketihneyecek doğalgaz alım garantlieri üe karşılaşmak olasıdır. Enerjide özel sektöre anlayışında ne şekılde belırlendiğı ve kamunun ne kadar risk altına girdiği araşnnlmadan yeni dü- zenlemelere gırişmenin anlamsızlığı or- tadadır. Elektrik enerjisi tarifeferinde rekabet- sizortamdagörOnenfirmalannrisld,yûk- sek tarifeler şektinde tüketkiain omzuna ya da sübvansryon yoiuyla kamunun sır- üna yuklemnektedir. Rekabet koşullanna uymayan ve say- dam (şefFaf) olmayan yöntemlerle "Biri- lerineihaieediiiveren''enerji sözleşmele- riyle olağanüstü yüksek elektrik tarifele- ri ortaya çıkmıştır. Elektrik enerjisi üre- tim işini ûsüenen fırmalannrekabetcıko- numda olmarnaian nedenıyle kendi risk- lenni yansırüklan yûksek tanfelenn yü- kü tüketıcıye neden ödetümektedir? Enerji sketöründeki özefleştirme çahş- malan bir bütün olarak de afanmabdır. Sadece elektrik enerjisi alanında dü- zenleyıci kurum yaratarak serbest reka- bet piyasasına ve özeUeştirmeye gıdilme- sı yeterli sonucu sağlayamaz. Devletin te- kel oluşturduğu temel enerji girdUerinde de aynı yaklaşım ve dûzenlemelere gıdil- mesi olmazsa olmaz koşul olmalıdır Ak- si takdirde sözgelimi. dogalgaza dayalı enerji üretım sanatrallannda yıllar boyun- ca başkasının gazına garanüJer venlerek plansız doğalgaz alımlanna gıdilmesi mümkündür Bu konuda DPT Müsteşar- lığı ile Enerji Bakanılğı arasında yaşanan gelecek yıllardakı doğalgaz gereksinımi- ne yönelik olağanüstü rakam farklıhkla- n bu riske küçük bir örnektir. Tahkim sonrasmdaûlkemizeneölçüde dolargefcfecektir? Bir ülkeye yabancı ser- maye -haklı olarak- belh bir kâr güdüsü ile gelir. Ancak bunun ıçınde doğal ola- rak elverişli bir yatınm ortamı arar. Dev- let içm asıl hedef- spekülatif olmayan, uzun vadeli bir yabancı sermaye girişini bu yatınmiarla sağlamak olmalıdır. Bu tür yatınmcılar ise siyasal ve ekonomik isükrar ararlar. Bürokrasisi ve devlet çar- kı, şefTaf ohnayan, siyasal ve ekonomik istikrarsızlıkla sık sık karşı karşıya kalan bir ülkeye yabancı yatınmcı kolay gel- mez. Obürülkelerie karşüaştınldığında ya- bancı sermayenrn belırtilen nedenlerle yeterh ölçüde çekılemedıği bir gerçektir. Tahkimden sonra özellikle enerji sek- töründe yabancı sermaye girişınin patla- ma yapması olası mıdır? Bu soruya bel- li ölçüde "evet" yanıtı verilebilir. Ancak burada bir konu çok önemli: Öbür sektör- lerde tahkim öncesinde bir hareketlenme de yok ve olmayacak. Çünkü olsa idı şim- diye kadar çoktan olurdu. O halde enerji projelerinde niçin >nbana sermaye, pat- laması bekleniyor? Asıl tarbşılması gere- ken budur. Yanıu çok açıkür. Öbür sek- törlerde yabancı yannmcı, serbest ticaret ortamında ve ticari risk üstlenerek yatı- nmyapmakta iken, enerji sektörûndeki ya- ünmlarda hıçbır ücan risk üstlenıhnek- sizin tath bir kâr daha da sağlam dunıma getirilmektedir. Yabancı sermayeyi böy- le bir ayncalıklı (ünüyazh) konuma ge- tirmeyi amaçlıyorsak, bunun için YlD modelındekı enerji porjelerine gereksin- memiz yoktur! Enerji sektörûndeki gibi hammaddeyi ve üretilen malı satın alma- yı garanti edecegımiz her sektöre yaban- cı sermaye zaten gelir! Daha açık söylemek gerekirse; girişi te- kel, çıkışı tekel yapıda olan devlet teke- lindekı kamu kaynaklan, özel sektöre te- kel halinde ve gararulerle güvence altına alınarak YlD modeli ile ıhalesiz devretil- miş, bir bakıma devlet eli ile özel sektör tekeli yaratümış olunur. Bunun faturası- nı da korumasız tüketıcı (halk) acı bir şe- kılde öder. Halka yansıtmayalım denirse kamu kuruluşlan (TEDAŞ, TEAŞ) ara- cılığı ile faturayı devlet öder. Öderken de yabancı sermayeye soyulur. Kısaca çö- zumü belirtelim: Gerek kamunun ve ge- rek devletin yaran açısından uluslararası tahkıme olanak veren yasal dûzenleme sonrasmda rekabeti getirmek amacıyla dûzenlemeyapılmalıdır. Bu çerçevede bir dûzenleyicı kurumun (ABD'de Regula- tory Body, Ingiltere'de Pool System) gö- zetimi sağlanmalıdır. * Düzenlemeler yapıhncaya kadar bü- tün YtD sözleşmeleri sadece müzakere edılmeh, hiçbirsurette ımzalanmamahdır. Ancak bu takdirde satın ahna ve ham- madde sağlama garannleri ortadan kaldı- nlabilir. * Enerji sektörûndeki YtD, Yl ve İHD (işletme Haklannm Devri) ihalelerinde saydam birrekabetci yapı kururmah ve bu amaçla 30%, 3996 ve 4283 sayüı kanun- larda gereklı değişiklik yapılmalıdır. Böy- lece elektnk fiyatlannın dünya ile reka- betçı bir konuma getirümesi ve ülke sa- nayisinın rekabetci gücünün korunması sağlanabilir. * Halen ülkenin elektrik gereksinimi- nın planlanmasında vahim hatalar yapıl- dığı DPT yazüanyla sabittir. Bu hatalar ortada ıken yeni sözleşmeler yapümama- lıdır. Belırtilen yapısal düzenlemelerie garantüerin de ortadan kaldınlması mut- lak bir koşul ohnahdır. * YlD sözleşmelerini yeterli bir şekil- de müzakere ederek kamunun ve tüketi- cilerin çıkaıiannı konımak amacıyla ilgi- li birünlerde yeterli hukuksal birikimi olan kadrolann oluşturuhnası şarttır. * Enerji sektörü stratejik önem taşu-. Ulke güvenliğim ve geleceğini yakmdan ilgilendirir. Bu amaçla konu Enerji Bakan- lığı'nın tekehnden çıkanlmah vebir "Yük- sek Enerji Konseyi" oluşturularak sektö- rün genel işleyışınden bu konsey sorum- lu tutulmahdır. Konseyde ülkenin ulusal stratejisinı behrleyen kurum ve kuruluş- lanmızın; Milli Güvenük Kurulu, Enerji Bakanlığı, DPT, Hazine Müsteşarhğı, Re- kabet Kurumu ve yukanda önenlen Dû- zenleyıci Kurul gibi kamu kurum ve ku- ruluşlannm temsilcileri yeT ahnalıdır. E ski Yunan'da babadan oğula geçen bir yö- nenm dızgesi yoktur. Yöneticılen halk seç- mektedir Aristidis, halk tarafından üç beş kez seçümiş olan bir hükümdardır. Yeni birseçım dönemıne gjrilmışnr Anstdisdeaday- lar arasındadır. Seçün gûnü oy sandıklan yakuunda dolaşmakta, yapılan işlemleri izlemektedir. Oy kul- lanrnak isteyen, ama okuma yazma bıbneyen bir va- tandaş Aristıdis'ten yardım ıster. "Kimin admı yaza- cagı" sorusuna da "Aristidts'i yazma da kuni yazar- san yaz" yanırını verir. Anstid^şaşırmıştn^.'OııdannekötiiİBkgördan.Ari}- Üdb adaktfi bir hökûmdar değü mi" dıye sorar. Va- tandaşın verdığı karşılık şöyle olur' "Hiçbir kötülû- ğünögörmednnveduymadnn. Kendisini detanımam. Adafeolbü-hâknmdbu-oidıığUs^knöor.Aınavıllar- dan berihepAristküs. Aristidis. Aristidis. Bıknm ar- Osmanlı Kafasından Kurtulmak... M. tskender ÖZTURANLI / Hukukçu ~~, " nkbu Aristidisten." Yüzvıllarcaönce söylenmış olan bu sözü yadsımak kolay değıldir. Bugün Türk vatan- daşı da en az otuz yıldan beri görev başında bulunan yönetıcilerden bıkmış ve usanmışür Yenıseslerduy- mak, yeni yûzler görmek istemektedn-. Aynca ülke- yi bugünkü dunıma getirenlerin siyaset dünyasından çekılmesıni beklemektedir. Eskiler deneyimliymiş!.. Eskiler yeni olaylar kar- şısında daha gerçekçi kararlar ahrlarmış! Masaldan bajka b^r ,şey değildir bu varsayunlar. Aklmı kulla- nan, nereye gıdeceğuıı bılen, gerçeğı görebilen ınsan, hangi yaşta olursa olstm deneyimlidir. Yaşlı insansa, deneyimlı değıl, denetılen ınsanlardır çoğu zaman. Unutmayalım kı, Mustafa Kemal 42 yaşında cum- hurbaşkanlığına seçılmıştır. Dünyada üstün insan yoktur. Çahşkan ve tembel, kendini bilen ve bilmeyen, görevinı ciddiye alan ve almayan insan vardır. Çağımız bırlıkte yönetim çağı- dır. Tek kişiye umut bağlamak doğru değildir. Sok- rates'e sormuşlar: "Obğanüstü, insanüstü niteKlderi olan bir kişi olsaydı, ona devieon hangi kcsinıiade gp- revvmrdiniz?'' Yanıtı şöyle olmuştur: "Böyiebir in- sanın önûnde saygı De eğflirdim. Ona gönûkfcn knt- lardun. Ama bizim devteamizde bu gibi kişjlere yer nhnmfcgnıı ammsatüktan sonra kendisini smır kapı- smdan uğuriardım." Tûrkiye'de cumhurbaşkanlığı yapabılecek binler- ce insan vardır. Anayasaya göre süresini doldurmuş, ne var ki kimi çevrelerce "çok nstnn bir devlet ada- nn" olarak nitelenen bir kişiyı yeniden göreve getir- mek içın yasalan değiştumeye, anayasayı zorlama- ya çalışmak, aymazlıktan başka bir şey değıldir. Böy- le bir davranış, eşıtlık ılkesuıe de. yasalann genelli- ği ükesme de aykındrr. Yapılacak şey, gençlerin önünü açmak, siyasetyap- mak isteyen nıce değerleri, "Seçim Yasast" ve "P»r- tfler Yasaa" engeUnden kurtarmaktır. Omuzlarmın üs- tünde "Osmanh kafast" taşıyan poJitikacılardan kur- nılmarun başka yolu yoktur PENCERE Duş mu Gopduk?.. Hangi sözcüğü seçip kullansam?.. Birbirine benzer yakın anlamlı kaç sözcük var?.. Rüya.. Sanal.. HayaL Imge.. Düş.. Hepsini birden kullanmak daha iyi; yoksa tele- vtzyonda konuşan Korkmaz Yiğifin ekrandaki görüntüsü sanal mıydı?.. Reytingrekorundabütün Tûrkiye televizyonun başına toplanmamış mıydı?.. Rüya mıydı?.. Hayal miydi?.. Imge miydi?.. Sa- nal mıydı?.. Düş müydü? Korkmaz Yiğrt neler söylüyordu: - Çakıcı bana telefon etti, tehdit etti, çocuk- lanmın gittikleri okullan saydı.. Yiğrt ne diyordu: - Kanım dondu!.. • Sonra ne oldu?.. Mesut Yılmaz'ın adının da kanştığı bu açıkla- ma yüzünden hükümet düştü... Yoksa düşmedi mi?.. Çaktcı'nın işe kanştığı, Başbakan Yılmaz'm bu- laştığı bu olay nedeniyte hükümet istifa etmedi mi?.. Hayal mi gördük?.. Milyonlann iztediği açıklamasında Korkmaz Yi- ğit olaylann içyüzünü anlatmadı mı?.. Alaattin Çakıcı'nin kendisini tehdit ettiğini söytemedi mi?.. • Her şey rüyal.. Çakıcı, Sernra Özal aracılıgıyla Engin Crvan ve Seiim Edes arasındaki hesaplaşmaya girme- di, Engin Civan bacağından vurulmadı, Dündar Kılıç'ın kızı Uğur Kılıç bu çatışmada öldürülme- di, Kılıç'ın oğlu Çakıcı'nın kardeşini vurmadı; olay- lann içyüzteri, nedenleri, boyutlan, içerikleri med- yaya yansımadı; gazetelerde basılmadı; demeç- ler verilmedi; açıklamalar yapılmadı; koskoca toplum hop oturup hop kaJkmadı. Sevgili Hıncal Uluç bacağından vurulmadı, hastanede yatmadı, yok öyle şey, rüya gördük... Yoksa sanal bir dünyada mı yaşıyoruz?.. Hiçbir şey olmamış; hiçbir şeyyaşanmamış; ya- şananlar da sanalmış... • Çakıcı Fransa'dan Türkiye'ye getirildiği gün taksi şoförü ne demişti: - Abi, nah şuraya yazıyorum, ilk peşrevden sonra adamı salıverecekler... - Deme!.. - Derim abi!.. Çete bu!.. Poliste, adliyede, dev- lette, hükümette adamlan var... Taksi şoförü mü gerçekçiydi?.. Biz mi rüya görüyorduk?.. Peki, şimdi uyandık mı?.. Uyanacak mıyız?.. • I İH> O 1 l u ~J. » ı •' f Tek Hesap'ta çok marifet! Vadesiz hesap gibi kullanın, vadeli hesap gibi kazanın. .. . - • • Vadesiz hesabın tüm kolaylıklarını yaşarken, günlük bakiyelerinize göre aylık faiz kazanırsınız. . • Tüm Bireysel Bankacılık işlemlerinizi Tek Hesap tan yapabilirsiniz. • Tek Hesap, kredili mevduat hesabı oiarak da kullanılabilir. Hemen bir İktisat şubesine uğrayın, Tek Hesap avantajlarından siz de faydalanın. (0212) 274 16 16 www.iktisatbank.com.tr İKTİSAT Memnuniyetle