Katalog

13MAYIS1997SALI CUMHURİYET SAYFA DIŞ HABERLER 11 Rusya NATO için kritikgün MOSKOYMAA)- NATO'nun genışleme planlannın uygulanmaya konulmasından önce, Rusya'yagüvenlik garantileri verecek olan NATO-Rusya anlaşmasının içeriği ile ilgili görüşmelerde bugün en kritik gün olacak. NATO Genel Sekreten Javier Solana'nın. Rusya Dışişleri Bakanı Yevgeni Primakov ile Moskova'da yapacağı görüşmeler, anlaşmanın. 27 mayısta Paris'te imzalanıp imzalanamayacağuıı belirleyecek. NATO anlaşmanın ımzalanmasını istiyor. Bugünkü görüşmelerde, kalan askeri sorunlar da giderilırse, anlaşma, 27 mayısta imzalanacak. Rusya televizyonunda öncekı gece açıklamalar yapan Primakov, askeri-siyasi bazı konulann henüz çözümlenemediğini yineledi. Bu sorunlar. Rusya'nın yenı üye olacak ülkelenn NATO'nun askeri kanadına dahıl edılmemesi isteğinden kaynaklanıyor. Primakov. mutabakat sağlanan noktalan da şöyle sıraladı: "NATO'nun yaptsı, banşı kurma ve siyasi fonksiyonlann ağırlık kazanması şekline dönüştürülecek. Rusya ve NATO. bir ortak konsev kuracaklar. Bu konseyde, taraflardan birinin çağnsı ûzerine. herhangi bir konuda danışma görüşmeieri yapılacak Eğer Rusva \e NATO ortak bir evlem sürdürüvorsa, karaıiar mutlaka iki tarafin da onayı ile alınacak." Pnmakov. bu anlaşmanın, NATO ûlkelerinın tûmûnün liderlerince ımzalanması gerektığinı belırterek belgenın bildıri niteliğinde olmasmı istemedıklerini kaydetti ve "Bu anlaşma her iki tarafi da bağlayıcı nitelikte etacak" dedı. Rusya'nın zayıfbir ülke olmadığını da vurgulayan Primakov, "Askeri ve ekonomik alanlarda SSCB'ye göre daha zayıfiz. ancak hiç kimsenin bize, "venilgive uğranlmış' gibi davranmasına da izin vermeviz" dedi. Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin ile Çeçenistan lideri Aslan Mashadov, beklenen banş anlaşmasını imzaladılar Kremliıı'de taritn anlaşmaDış Haberler Servisi - Rusya ve Çe- çenistan liderleri dün Kremlin'de 400 yıl süren savaşı sona erdiren tarihi ba- nş anlaşmasına imza attılar. Devlet Başkanı Boris Yeltsin ile Çeçenistan Devlet Başkanı Aslan Mashadov ara- sında ımzalanan anlaşma "Banşa ve Rusya ile İçkerya Cumhuriyeti arasın- daki ilişkilere yönelik" prensiplen kap- sıyor, ancak Çeçenistan'ın statüsûne değinilmiyor. Anlaşma ağustos ayında imzalanan ateşkes uyannca gerçekleş- ti. Mashadov belgeye imzasını, 1991 'de bağımsızlığı ilan edilen "Çeçen İçker- ya Cumhurryeti" adına attı. StatÜye değinilmedi Banş anlaşması, Çeçenistan'ın bağımsız mı yoksa Rusya'nın bir parçası mı olacağına değinmeden, iki ülke arasmdaki ilişkilere yönelik prensiplen kapsıyor. Çeçenistan'ın statüsûne, yani ba- ğımsız mı, Rusya Federasyonu'nun bir parçası mı olduğuna değinilmeyen an- laşmaya göre her iki taraf da "yüzyıl- lar süren çattşmayı sona erdirmeyi ve karşılıkh çıkar üişkilerinin konınduğu eşit ve istikrarü bir işbirliğinin sağlan- masınT istiyor. Taraflann uzlaştığı di- ğer maddeler ise şunlar: -Herhangi bir anlaşmazlığı çözmek için güç kullanma yoluna kesinlikle başvurulmayacak ve kuwet kullanmak birtehditaracı olarak kullanılmayacak. -İki ülke arasmdaki işbirliğinin tesi- sinde uluslararası hukuk yasalan ge- çerli olacak. -Anlaşma hemen yürürlüğe girecek ve anlaşmanın yaptınm gücü olacak. Taraf lar memnun Boris Yeltsin, "400 yıllık anlaşmazlık sona erdi" derken Aslan Mashadov da "Rus-Çeçen savaşlannın sonu geldi, banş asn başladı" dedi. -Bu anlaşma iki ülke arasmdaki di- ğer ikili anlaşmalar için de "esas" ola- cak. Anlaşmaya göre Rus birliklerinin Çeçenistan'dan bütünüyle çekilmesi ve Çeçenistan'ın statüsûne ilişkin görüş- meler 2001 yıltna kadar ertelenmişolu- yor. Tarihi anlaşmadan sonra bir konuş- ma yapan Rusya Devlet Başkanı Yelt- sin, "tmzaladığımız anlaşma 400 yılhk bir anlaşmazlığı da sonaerdirmiş bulu- nuyor. Bu anlaşmanın ber iki tarafin ekonomik ilişkilerini de geliştireceğine inanıyorunT dedı. Anlaşmanın diğer önemli bir özelliği de Rus ve Çeçen li- derleri ilk kez bir araya gerirmiş olma- sı. 400yıllık çatışmaların sonu• 16. yüzyılda Rus çarlanna direnen Çeçenler, 1840'larda Şeyh Şamirden sonra verdikleri arayı 1991'de Cahar Dudayev'in önderliğinde bozmuşlardı. MOSKOVA (AA) - Rusya Devlet Başkanı Boris Yeltsin ve Çeçenistan Devlet Başkanı Aslan Mashadov"un, dün sona erdığinı ilan ettikleri 400 yıl- lık savaş ve husumet, Rus çarlannın 16. yüzyıldan itibaren Kuzey Kafkas- ya'da otorite kurmaya çalışmalan so- nucu başladı. Kuzey Kafkasya'da Rus- ya"ya karşı direniş ise 1840'larda Şeyh Şamil liderliğinde Çeçenistan ve Da- ğıstan'da başlatılan savaşlar ile doru- ğa çıktı. Rusya'nın, 1859'daÇeçenistan'ıil- hak etmesine karşın, Çeçenlerin dire- nişiazalmadı. 1917'dekiBolşevikdev- rimi sırasmda yeniden isyan eden Çe- çenler, komünistler ve sınır boylanna yerleştırilen etnik Rus çetecileri olan Don Kazaklan ile savaştılar. Stalin döneminde ağır baskı gören Çeçenler, 2. Dünya Savaşı sırasında da topyekûn Sibirya'ya sûrüldüler. 1 Şu- bat 1944'ten itibaren Sibirya'ya 500 bin Çeçen sürülürken, bu halkın cum- huriyeti de feshedildi. Çeçenler, top- raklanna ancak 13 yıl sonra dönemin Sovyet lideri Kruşçov'un izniyle 1957'de geri dönebildiler. Yine budö- nemde Çeçen-Inguş cumhuriyeti oluş- turuldu. SSCB'nin dağılma sürecinde yine isyan bayrağmı açan Çeçenler. Cahar Dudayevliderliğinde, 1 Kasım 1991'de bağımsızlıklannı ilan ettiler. 11 Aralık 1994'te. Rusya'nın Çeçe- nistan'a askeT göndermesiyle, Çeçe- nistan'dakı çatışmayı, onbınlerce sivil ve askerin öldüğü topyekûn savaşa dö- nüştüren gelişmeler başladı. 1995 yılının şubat ayında Çeçen di- renişçiler başkent Grozni'yi terk etti- ler. Ancak Rus birlikleri hiçbir zaman ne başkent Groznı'ye ne de Çeçenis- tan'a tam olarak hâkim olamadılar. Aynı yıl 3 temmuzda Yeltsin, Rus or- dusunun Çeçenistan'da sürekli kalma- sı konusunda bir kararname yayımla- dı. Geçen yılın 16 haziran tarihinde ilk turu yapılan Rusya Devlet Başkanlığı seçimi öncesinde Yeltsin. "Seçimika- zanmak için Çeçenistan sonınuin ba- nşçı çözüm bulmam gerekivor" dıye- rek, Çeçen lider Zetimhan Yandarbi- yev'i Moskova'ya davet etti. Rusya Devlet başkanlığı seçiminin 3 tem- muzda yapılan ikinci turundan sonray- sa cumhuriyette durum yeniden ger- ginleşti ve Çeçen güçler başkent Groz- ni'yi, 5 ağustos gecesi, Şamil Basayev komutasmda başlattıklan saldın sonu- cunda, üç gün içerisinde tamamen ge- ri aldılar. Yeltsin'in Çeçenistan temsilciliğine getirdiği Aleİcsander Lebed'in, "Çe- çenleri tarih boyunca hiç venemedik, daha önce olduğu gibi bugün de» dip- lomasi yoluyla çözüm bulmabyız"' di- yerek başlattıgı girişimler sonucunda banş sağlanabildi. Geçen yıl ağustos ayı sonunda, bu çerçevede Rus birlik- lerinin iki tugay dışında tamamen çe- kilmesini içeren ve Rusya-Çeçenistan üişkilerinin belirlenmesini 5 yıllığına erteleyen anlaşma imzalandı. Çeçenis- tan lideri Yandarbıyev, anlaşmanın im- zalanmasından birkaç gün sonra. "Biz bağunsızhk düşüncemizden vazgeçme- dik. Savaş öncesi durumumuzu koru- yonız. 5 yıl aslında Rusya'ya verdiği- miz, düşünme sûresidir'" dedi. Mashadov da anlaşmanın imzalan- masmdan önce yaptığı konuşmada. "Banş için buradayım. İmzalayacağı- mız anlaşma ile banş asn başlavacak" dedi. Mashadov, "Rusya-Çeçenistan savaşlanmn, yüzyıUar sonra ilk kez so- na erdirileceğini ve banş asrmın başla- yacağuıı" söyledi. Mashadov, "Rusya, Kuzey Kaikasya ve bütün İslam dünya- sı için yeni bir asra giriş oiacağmı" be- lirtti. Anlaşmanın ımzalanması ile, "Savaş isteyen. Moskova ve Çeçenis- tan'ın her zaman karşı karşıya kalma- suıda >l arar gören kesimlerin ayaklan- mn altındaki zeminin de ortadan kakb- nlacağuu" belirten Mashadov, "Bu an- laşma. Çeçen lkfcrliğine de gücünü ve etkisini kanıtlama firsatı sağlamış oto- cak" dedi. Yeni anlaşmalar Mashadov 'un, Yeltsin ile görüşme- sinin ardından Çeçen yetkililerin Rus- ya Basbakanı VTktor Çernomırdin ile bir araya gelerek gümrûkler, bankacı- lık ve ekonomi konulannda bir dizi an- laşmayı imzalayacaklan belirtıliyor. Rus ve Çeçen liderler arasmdaki ta- rihi anlaşma, üç gün önce Rus bastn mensuplanrun bir grup Çeçen tarafin- dan kaçınlması olayından sonra ger- çekleşti. Kaçınlma olayının anlaşma- nın imzalanmasmı olumsuz etkıleye- ceğı ileri sürülüyordu. Ancak her iki li- der de iki ülke arasmdaki ilışkileri pro- voke edecek gruplann her zaman var olabileceğinı, bu tür olaylann ilişkile- ri zedeleyemeyeceğinı belirttiler. Mashadov ile birlikte Kremlin'e ge- len Çeçen heyeti üyelerinden Ahmet Zakayev, Itar-Tass'a yaptığı açıklama- da, uluslararası hukukun genel kabul gören standartlannın, ikili ilişkiler için esas oluşturacağını belirtti. Zakayev, "Çeçenistan'ı Rusya*nın parçası olarak görmeye devam eden Rusva ile bağım- sızlık fikrinden vazgeçmeven Çeçenis- tan, bu düşüncelerini koruyarak anlaş- üJar" dedi. Rusya Güvenlik Konseyi Sekreter Yardımcısı Boris Berezovski. cuma günü yaptığı açıklamada, "Çeçe- nistan'ın, Rusya'nın ayrümaz parçası olarak kahnaya devam edeceğmi** be- lııtmişti. Çeçen yetkililerin bağımsız- lık istediklenni anımsatan Berezov ski, taraflann bu görüş aynlığını koruya- rak anlasacaklannı, bu görüş aynlığı- na karşın, "karşılıklı görüş birügi sağ- lanacakçokfazla alanm bulunduğunu " belirtmiştı. Berezovski dün yaptığı açıklamada da, "Yeltsin ve Masha- dov'un, ilişkilerin ilkelerini belirleyen bu anlaşmayı imzalamalannın ardın- dan. arök tarailar arasında önemli eko- nomik anlaşmalann imzalanmasınm önünde hiçbir engel kalmadı" dedi. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel, ECO olağanüstü zirve toplantısı için Türkmenistan'a gitti ECO'nun büyümesi Iran'a yaradı • Orta Asya ülkeleri ve Azerbaycan'ın katılımı ile genişleyen Ekonomik Işbirliği Örgütü (ECO), îslam devrimini ihraç etme ve nükleer- kimyasal silahlanma politikalan nedeniyle uluslararası planda yalnızlığa itilen Iran'a çare oldu. başkenti Aşkabad'a gitti. DemirePin Iran Cumhurbaşkanı Aü Ekber Haşimi Rafsan- cani ile bir araya gehnesi öngörülüyor. De- mirel'in Rafsancani ile görüşmesinde, Iran'ın Türk-lsrail askeri yakınlaşmasına karşı Suriye ve Mısır ile ittifak arayışlan- na girmesi ve Tahran yönetiminin Türki- ye'de şeriatı yayma girişimleri üzerinde LALE SARIİBR\HİMOĞLU ANKARA / AŞKABAD - Orta Asy& ül- keleri ve Azerbaycan'ın katılımıyla geniş- leyen Ekonomik Işbirliği Örgütü (ECO), İslam devnmini ihraç etme ve nükleer- kimyasal silahlanma politikalan nedeniy- le uluslararası planda yalnızlığa itilen Iran'a çare oldu. ECO'nun Orta Asyalı üyeleri ve Türkiye arasında stratejik konu- ma sahip olan tran. bu bölge ile arasmda- ki demiryolu yapımını tamamlarken, Tür- kiye, Iran'a bağlanacağı Van-Tatvan de- miryolu projesini gerçekleştiremedi. Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel. Türkmenistan'ın başkenti Aşkabad'da ya- pılacak olan ECO olağanüstü zirve toplan- tısına katılmak üzere dün Türkmenistan'ın Demirel 'den 'Molla rejimi' uyarısı AŞKABAD (CumhHriyet)-Cumhur- başkanı Sükvman Demirel, Aşka- bad'daki ilk temaslannda. Iran'ın Orta Asya'ya şeriat rejimi yayma çabalan- na tepki gösterdi. Cumhurbaşkanı Demirel'e, Türkme- nistan Ilimler Akademisi'nin En Yük- sek ünvanı ile 1997 Mahtumkulu Ulus- lararası Ödülü'nun verilmesi nedeniy- le Mekan Köşkü'nde tören düzenlendi. Demirel. burada yaptığı konuşmada, dinin siyasi ve ideolojik istismarianna yönelik çabalann giderek yoğunlaşö- ğını, kutsal inanç ve değerleri saptıran irticaı ve gerici akımlann, tüm tslam aleminde olduğu gibi Orta Asya'da da yayılma alanı bubna çabası içinde ol- duklannı söyledi. Demirel, "tnanç ve ibadet özgfirtüğüne saygryı güvence al- üna alan cumhuriyet, demokrasi ve la- iklik gibi çağdaş ve evrensel değeriere bağhlığı sağlamlaştıracak yurttaşhk kühürii hem Türkh.e henı dc kardeş ül- keler açtsından büyük önem taşımak- tadr" diye konuştâ durulması bekleniyor. Demirel 'in, sözde Ermeni soykınmma destek vermesi Anka- ra'da sert tepkiye yol açan Kırgızistan Cumhurbaşkanı Asker Akayev ile de ikili bir görüşme yapması öngörülüyor. Irankazançh ECO'nun kurulduğu 1985 ve genişledi- ği 1992 yıllan ile sonrası Iran'ın İslam devrimini yayma, Ortadoğu banş süreci- ne karşı çıkrrıa ve nûkleer-kimyasal silah- lan geliştirme programlan nedeniyle ulus- lararası yalnızlığa itildiği dönemlere rast- lıyor. ECO'yu bu yalnızhğrndan kurtul- mak için kullanan İran'ın, örgütün Azer- baycan ve Orta Asya ülkeleri ile genışle- mesinden önemli ölçüde yararlandığına dikkat çekildi. Türkiye'nin ECO dışında Orta Asya ile özel ilişkileri bulunduğunu anımsatan yet- kililer, ECO'nun genişlemesi görüşünün 8. Cumhurbaşkanı Turgut Ozal'dan gelen "isabetsiz" bir öneri olduğunu belirtiyor- lar. ECO'nun genişlemesinin Iran'a Tür- kiye ve Orta Asya arasındaki köprü konu- munu güçlendirmek için olanak yararüğı- na işaret edilıyor. Birdiplomat "ECO'nun genişJemesine destek vererek Orta Asya ile olan özel ihşldmize tran ve Pakistan'ı or- tak ettik" değerlendirmesini yaptı. Iran. yapımını tamamladığı Meşhed-Se- raks demiryolunun açılışmı geçen yıl ya- pılan ECO zirvesinin hemen öncesine rast- İatıpdikkatleriüzerinetopladı. Türkiye ise Iran'a demiryolu ile bağlanacağı yaklaşık 400 milyon dolarlık Van-Tatvan demiryo- lu projesini henüz gerçekleştirmedi. Pro- jenin Türkiye ayağının gerçekleştirilmesi ile tstanbul'dan Çin'ekadaruzanan bir de- miryolu ağı kesintisiz kurulmuş olacak. Türkiye'yi Orta Asya'ya karayolu ile açı- lımmda Iran'a bağımlı olmaktan lcurtar- ması beklenen Aktaş (Kars)-Gürcistan de- miryolunun yapımı da gerçekleşmedi. tran y da ölü sayısı 4 bini aştıDış Haberler Servisi -tran resmi televizyonu, Ho- dağıtıldı, ancak yine de çok sayıda kişinin gece; rasan'da meydana gelen, Richter ölçeğiyle 7.1 şidde- açıkta geçirdiği bildinldi. Öte yandan, depremden 4 tindeki depremın 4 binden fazla can aldığını bildir- saat sonra 50 vaşında bir kadın ve 5 yaşında bir ç< Dış Haberler Servisi -tran resmi televizyonu, Ho- rasan'da meydana gelen, Richter ölçeğiyle 7.1 şidde- tindeki depremın 4 binden fazla can aldıgını bildir- di. 200 köyün yerle bir olduğu deprem bölgesinde devrim muhafızlan ile askeri birliklerin de kurtarma çalışmalanna katıldığı bildinldi. tran Cumhurbaşka- nı Ali Ekber Haşimi Rafsancani helikopterle dep- rem bölgesini zıyaret ederek depremzedelere para yardımı yatı. Bölgede depremzedelere binlerce çadır dağıtıldı, ancak yine de çok sayıda kişinin geceyi açıkta geçirdiği bildinldi. Öte yandan, depremden 48 saat sonra 50 yaşında bir kadın ve 5 yaşında bir ço- cuğun enkaz altından canlı kurtanldığı bildirildi. Akşam gazetesi Keyhan dün sabah 07:30'a kadar deprem sonrası 185 sarsıntı yaşandığını bildirirken, Gaen bölgesinde birçok cesedin hala enkaz altından çıkanlmadığını ve ölü sayısının açıklanan rakamlar- dan daha çok olduğunu belirtti. Hazar, Batı için hayati önenı taşıyor CASPER VVECVBERGER Batı, NATO'nun Doğu Avrupa'ya doğru olası genişlemesini kutlamaya hazırlanırken Rusya'nın, Batılılann bu "zaferini" gölgeleyecek stratejik bir üstünlük kazanmak için projesi ise Hazar Denizi bölgesindeki enerji kaynaklanna hâkim olmak. Hazar bölgesindeki enerji kaynakJan akıl almayacak şekilde fazla. Bölgedeki petrol üretiminin 200 milyar varili geçeceği ileri sürülürken yalmz Azerbaycan'ın 2010 yılına kadar gûnde 2 milyon varil bir üretim kapasitesınin olacağı varsayılıyor. Hazar petrolü şu anda boru hatlan ile Rusya'mn Karadeniz'deki limanlanna geliyor ve Moskova petrol akışını kontrolü altında tutmak için bu güzergâhın sürekli olarak kullanılmasını sağlamak istiyor. Bu büyük oyunun ortasında Moskova'nm Azerbaycan'ı köşeye kıstırmak mücadelesi de var. Zira daha önce Sovyet politbürosunun bir üyesi olan Azerbaycan Devlet Başkanı Haydar AHyev, Batıh yatınmcılara kucak açmış bulunuyor. Rusya bir yandan Azerbaycan'ı Bağımsız Devletler Topluluğu'na üye olması için zorlarken bir yandan da Ermenistan'a Azen topraklannm yüzde 20'sini işgal etmesi için askeri destek sağlıyor. Kremlin yönetiminin bakanlanndan Aman Tuleyev'in yasadışı yollardan Ermenistan'a 1 milyar dolar rutannda silah sevkıyatı ise Rus-Ermenı işbirliğinin en somut göstergesi. Rusya yalmzca Hazar petrolü üzerinde üstünlük mücadelesi ile yetinmiyor. Bir yandan da ABD üzerinde baskı kurarak Avrupa Anlaşması'ndaki konvansiyonel güçler maddesini kendi lehine değiştirmeye çahşıyor. Amaç Rusya'nın güney sınınndaki birliklerinin sayısını arttırmak. Rusya'mn Batfya karşı üstünlük sağlamak konusundaki stratejisinin bir diğer önemli öğesi de Rus- tran işbirligi. Moskova, tran'a nükleer teknoloji aktararak Hazar petrolü konusunda Tahran yönetiminin desteğini sağlamaya çalışıyor. Bunu yaparken tran ve Azerbaycan arasmdaki olumsuz havadan da istifade ediyor. Zira Iran, Azerbaycan'ı kendi sınırlan içinde yaşayan azınlık Azerilerin milh'yetçi duygulannı harekete geçiren bir tehdit unsuru olarak göriiyor. Azerbaycan ise Hazar petrolü için kurulan uluslararası konsorsiyuma İran'ın katılımım reddetmişti. Rusya ve lran Hazar bölgesi üzerinde istedikleri denetımi sağlayabilirlerse, Batı ekonomilerine karşı büyük bir üstünlük sağlamış olacaklar. Rusya'nın bu stratejik atıhmlanna karşın ABD'nin bölgedeki politikalan ise gerçekçilikten ve Amerikan çıkarlan doğrultusunda olmaktan oldukça uzak gözükûyor. Ermenistan bir yandan Rus ordulanna kucak açarken öte yandan ABD yardımından Israil'den sonra en büyük payı alıyor. Bu başanda ABD'de yaşayan Ermeni lobisinin büyük rolü var. Öyle ki Ermenilerin girişimleri sonucunda bugün ABD parlamentosunda Azerbaycan'a doğrudan Amerikan yardımı yapılması bile engellenmiş bulunuyor. Clinton yönetiminin bölgedeki çıkarlannr göz önünde bulundurarak yardım politikasını değiştirmesi ve Azerbaycan'a daha fazla ilgi göstermesi gerekiyor. Casper Weinberger: 1981-1987 yıllan arasında görev vapan ABD Savunma Bakanı PeterSdnvdzer, Hoover Enshtüsü nde görevli bir savunma araştırmacısı. Her iki yazarm ortak kaleme aldıklan "Bir SonrakiSavaş"adh bir kitaplan bulunuvor.