Katalog

SAYFA CUMHURİYET 28 NİSAN 1997 PAZARTESİ 1 8 DIŞ HABERLER :rgisine göre Pekin'le Moskova'nın uzun vadeli ittifak kurabilmeleri mümkün değilThe Economıstıiı Çiııile Rıısyaıını ınııutsıızDış. Haberler Senisi - Rusya Devlet Başkanı Bo- ris Yeltsinıle Çın Devlet Başkanı ZiyangZemin ara- sında, geçen hafta Moskova'da yapılan zirve sonun- da yayımlanan ortak bildiride, ıla lider adıru verme- den ABD'yi kastederek dünyamızda bir devletin he- gemonya kurmasına karşı oldukJannı açıkJadılar. Moskova zırvesi, bır dizi gözlemci tarafından ABD'ye karşı Çın-Rus ekseninin ya da ıttifakının ku- rulması şekhnde yorumlandı. Ancak 'The Economist' dergisi, Rusya ile Çin'in ortak kaygılan ve çıkarlan olmasına karşın iki ülke arasında uzun süreli bir işbiriiğinin ya da ıttifakuı im- kânsız olduğunu öne sürüyor. Dergiye göre Rusya ile Çın'in bazı ortak çıkarlan olmasına karşın, iki ülke arasında Asya'da ciddi bir rekabet ve çıkar kavgası da var. Ortak çıkarlar The Economist, önce Rusya ile Çin'i birbirine yak- laştıran ortak çıkarlan ele alarak bunlann üç tane ol- duğunu belirriyor 0 Baü'ya karşı ortak husumet: Rusya, NATO'nun genişleme karanndan ötürü öfkelı. Çin ise Batı tara- findan sürekJi insan haklan ve demokrasi konulann- da kendisine baskı yapılmasından tedirgin. Çin ay- nca ABD ile Japonya arasmdaki güvenlik anlaşma- sından da rahatsız. • Bölgesel isfikrar isteği: Orta Asya cumhuriyet- lerinde ıstıkrann saglanması hem Rusya'nın hem de Çin'in çıkarlanna uygun. iki ülke de bölgede radı- kal Islamın yayılmasını istemiyor ve anarşiden kor- kuyor. Rusya ile Çin Kuzey Kore'nin bölgeyi tehli- keli bır bunalıma sürüklemesini de istemiyor. Zira bu takdirde ABD askeri müdahalede bulunabilir. 0 Silah tkareti: Çin'in modern silahlara ihtiyacı var. Rusya'nın da sılahlannı satacakpazara. Çin şim- dıye dek Rusya'dan miryarlarca doîarlık silah aldı. Çin'in son 5 yıl içinde Rusya'dan 5 milyar doîarlık silah aldığı tahmin edihyor. Çin, özellikle Rus SU- 27 ve SU-30 saldın uçaklanna ilgi duyuyor. Çıkar çafaşmalan Ne var ki Rusya ile Çin arasındakı ortak çıkarlar ancak kısa vade için geçerlı. Uzun vadede ise iki ül- ke arasındaki çelişki ve çıkar çatışmalan ortak çıkar- lardan çok daha önemli ve büyük. Örneğin silah ticareti. Çın gerçı şu sıralarda mo- dern silahlar için Rusya'ya bağımlı, ama Avrupa ya da Japonya"dan daha kaliteli silahlar alınca Rusya'ya ihtiyacı kalmayacak. Çın'e silah satmak aslında Rusya açısmdan da çok cazip değil. Zira Rusya, Çin'e silah satarak para ka- zanıyor, ama bir yandan da ileride kendisi için teh- lıkeli olabilecek 1.2 milyar nüfuslu Çin'i silahlandır- mış oluyor. Nitekim Rusya Savunma Bakanı Igor Ro- dionorv. Noel'de yapfığı bır konuşmada Çin'in Rus- ya için "potansivel tehdtt" oluşturduğunu söylemiş- ti. İki ülke de gerçi Orta Asya'da ısrikrar istiyor. Ama Rusya'nın ikilemi: Rusya hızla büyüyen Çin'in ileride kendisi için tehdit oluşturmasından korkuyor. Moskova bu nedenle bir yandan Çin'e silah satarken, öte yandan bu silahlann kendisine karşı kullanılabileceğinden kaygı duyuyor. Çin'in toprak iddiasi: Pekm. Çarlık Rusyası'nın 19. yy'da Çin'e ait yüz binlerce kilometrekarelik toprağa el koyduğunu ileri sürüyor. Nüfusu hızla artan Çin'in gözlerini Rusya'nın Sibirya bölgesine diktiği bildiriliyor. Silah rekabeti (1995) Savunma harcamalan [milyar $) GSYHjyuzdesı Silahlı Kuvvetler (asker) Tank Savaş uçağı RUSYA 82 7.4 1.5 milyon 17.150 2.640 ÇİN 31.7 5.7 2.93 milyon 8.000 5.575 Eşit olmayan ortaklar Çin Devlet Başkanı Ziyang Zemin Ue Rusya Devlet Başkanı Boris YeKsin arasında Moskova'da yapılan zirve samimi bir havada geçmişti. Gayri safi yurtiçj hasıla -1996 Çin 845 milyar dolar Rusya 443 milyar dolar Toplam ticaret hacmi -1996 Çin 245 milyar dolar Rusya 147 milyar dolar The Economistten madalyonun öteki yüzüne bakıldığında Rusya ile Çin'in bölgede çetin bir rekabet içinde olduklan gö- riilebilır. Çin'in ekonomisi gelişip güçlendikçe Pe- kın'ın bölgede etkinligini arttırma faaliyetleri de yo- ğunlaşacak ve Çın, gözlerini Orta Asya cumhuriyet- lerinin petrol ve doğalgaz zenginlıklerine dikecek- tır. Bölgede Rus-Çin rekabeti zaten başlamış durum- da. Örneğin iki ülke de petrol zengini Iran'la flört edi- yor. Çin güçlenirse~. Bu arada Çin'in güçlenmesinin de Rusya'nın ba- şına bir dizi dert açabileceğini belırtmek gerekiyor. Önce Çin'le Rusya arasında 19. yüzyıldan kalma toprak anlaşmazhğı var. Pekin, Çarlık Rusyası'nın Çin'e ait yüz binlerce kilometrekarelik topragı iş- gal ettiğini ileri sürüyor. Rusya'nın Çin'den korkmasının dığer bir nedeni, Ruslann Urallar'ın doğusunda çok zayıf olmalan. Çin sınınna kadar olan Rus topraklan (Sibirya) ma- den bakımından çok zengin, ama insan bakımından boş araziden oluşuyor. Sınınn öte yanındaki Çin topraklan ise kalabalık nüfusa sahip, ancak maden bakımından fakir. Yani Çin'in hızla artan nüfusunun ihtiyaçlannı karşılamak için Rusya tarafındaki yeraltı zenginliklenne ihtiya- cı var. Rusya, bu nedenle Çin'in nüfusunun hızla art- masını kaygıyla izliyor. Moskova, zengin maden yataklanna sahip Sibir- ya'yı günün birinde elinden kaçırmaktan korkuyor. Sibirya'nın doğusundaki muazzam topraklarda sa- dece 20 milyon insan yasıyor. Üstelik bunlann ço- ğu Rus asıllı değil. Bölgede denetimi ise iyi besle- nemeyen ve maaş alamayan 200 bin Rus askeri sağ- lamaya çahşıyor. Moskova'nın denetimi zayıfhyor Bu durumda otorite giderek Moskova'dan yerel li- deriere kayıyor. Ekonomik açıdan da Doğu Sibirya'nın çıkarlan Çin ve Pasifık ülkelenne yaklaşmakta. Böl- ge, Moskova'dan bir şey beklemiyor. Rusya'yı korkutan bir olasılık daha var Çin'in ze#- gınleştikçe daha mıllıyetçı ve saldırgan bır polıtıka- ya yönelmesi. Çin'ın ileride Rusya için bir tehdit oluşturabile- ceği kaygısı, Moskova'yı bölgede Pekin'e karşı den- ge arayışına ittı. Nitekim Rusya bır süredir Asya'nın ikinci en ka- labalık ülkesı Hindistan'la flört ediyor. Hindistan aynı zamanda Rus silah sanayisi için de büyük bir pazar. Buna karsılık Çin'in de Pakıstan'la yakın ilişlti- leri var. Özetle uzun vadede Rusya ile Çin'in ittifak yapa- rak dünyamızda ABD'ye karşı yeni bir kutup oluş- turmalan oJası gösülmüyor. Jlt ( ., I Radyo ve Televizyon yayınlarında haberiniz ol Magazin, Haber, Rö Yabancı Film ve Di Televizyon v Cekiml ır ' 84 sayfa) Yılhk Abone Bedeli Yazışma Adresi 1.200.000.- TL. (KDV dahil) TRT RADYO TELEVİZYON DERGİSİ TRT Sitesi, A Blok Kat.4 • 0R-AN / ANKARA Tel : (0.312) 490 10 74 -490 11 19 • Fax: (0.312) 490 93 03 Asya nın ağırlığı artıyorRusya ite Çin, yayımtadıklan deklarasyonla çok ku- tuplu dünya isteklerini dile getirirken en başta ABD hegemonyasına karşı çıktılar. Ancak bunu ölçülü bir dille yapmaya özen gösterdiler. Çünkü her ikisı de kaderierini önemli ölçüde Batılı sermayenin yar- dımlanna bağlamış durumda Yabancı sermayeyi ül- kesıne çekmekte Rusya'dan daha başarılı olan Çin'in, ABD'yi dolaysız olarak hedef almamak için daha büyük dikkat sarf ettiğı gözden kaçmadı. An- cak yine de bu durum, Moskova-Pekin zirvesini "sembolik" olarak nitelemeyi ve deklarasyonun öne- mini küçümsemeyı haklı gösteremez. Her ne kadar iki komşu ülkenin yakınlaşmasını NATO'nun Do- ğu'ya doğru genişlemesinin bire bir yanrtı olarak görmek isabetli olmayacaksa da şunu saptamak mümkyn: Topraklannın üçte ikisı Asya'da bulunan Rusya, yalnızca siyasal değil, ekonomik nedenler- le de yüzünü Güneydoğu Asya'ya ve Ortadogu'ya dönmesi gerektığinı giderek daha iyi anlıyor. Ba- t'nınfazlayüzvermediği "Sovyetteknolojisi" ürün- lerine en büyük ikjiyi gösterenler arasında Çin, Hin- distan, Malezya, Endonezya, Iran, Irak ve Libya gi- bi ülkeler bulunuyor. Rusya ile Çin arasında son yıl- larda hızla gelişen ekonomik işbirliginin, 3-4 yıl için- de 20 milyar doîarlık hacme kavuşturulması amaç- lanıyor. Bu, Çin'in, Rusya açısmdan bir numaralı ti- caret ortağı haline gelmesi demek. Ikı ülke arasın- da askeri işbirliginin başlaması ise -şu anda taraf- lann birbirine karşı hâlâ epeyce güvensiz olması ne- deniyle fazla öne çıkanlmasa da- gelecekte önem- li gelişmelere kapı aralayabilir. Aynca Moskova ile Pekin'in dile getirdiği "çok kutuplu dünya" isteği, yalnızca onlan ilgilendirmekle kalmıyor. ABD'nın ba- şına buyruk tavırlanndan zaman zaman cıddi btçim- de rahatsız olan Avrupalı gelişmış ülkelerin ve Ja- ponya'nın da eğilimine yanıt veriyor. | MEDYA TATARİSTAN Çernomırdin Basın OZgÜTİUgÜ kısıtlanıyor Rusya'nın önde gelen yayın organlanndan Izvestıya, Baş- bakan Viktor Çernomırdin ile ilgilı bır haberinden dolayı, ga- zetede en büyük hısseye sahip olan Lukoil petrol şirketinin tepkisini çekti. Yüzde 41 hisse sahibı Lukoil ve ona yakın hıs- sedariar, Izvestıya yönetimıni değiştireceklerini açıkladılar. Komsomolskaya Pravda ise Başbakan Birinci Yardımcısı Ana- toliy Çubays'a karşı tutumu nedeniyle hissedan Oneksim- bank'ın gazabına uğradı. Ülkenin 15 önemli gazete ve dergi- sinin yöneticileri, Başkan Boris Yertsin'e gönderdiklen mek- tupta medyaya yönelik baskılan kınadılar. Nezavısımaya ga- zetesi yayın yönetmeni Vrtaliy Tretyakov, kendisi de dahıl, bütün belli başlı gazete yöneticılennin, artıkyayınlannın korrt- roJ paketinı elinde tutan sermaye gruplannın karanna bağlı ol- duğunu vurguladı. Tretyakov, yazısını şöyle bitırdi: "Libera- lizmin zaferi için diktatörlük hayali kurmayan liberal yok- tur; öte yandan, iktidannı hiçbir şeyin tehdit etmediği koşullarda liberal davranmayacak birdiktatördeyoktur." Kazan Latin harfleri seçti Tataristan Bilimler Akademisi Prezidyumu, yakıhda Kiril yerine Latin alfabesınin uygulamaya sokulacağını açıkladı. Tatartar 1927'ye kadar Arap harflerini kullanıyordu. Daha sonra Latin alfabesi seçilmişti. Ancak 1939'da Stalin tarafından yayımlanan emirie bütün Sovyetler Birliği'nda Kiril alfabesi kullanılması karara bağlanmıştı. Yalnızca Baltık ülkeleri, bu karann dışında tutulmuştu. Sovyetler'in dağılmasından sonra Tatar bilim adamlan, Kiril harflerinın Tatarcadaki sesleri yeterince yansıtamadığını vurgulayarak ya Arap ya da Latin alfabesine geçilmesi gerektiğini savunuyorlardı. Sonunda Arap alfabesindeki zorluklar göz önüne alınarak Latin harflerinin daha uygun olduğuna karar verildi. Aslan Mashadov Grozni Araplara yaklaştıRusya ile Çeçenistan arasında kesin banş anlaşmasının yapılması ve ekono- mik ilişkileri düzenleyen mekanizmalann oluşturulması bir türlü gerçekleşmeyin- ce, Çeçen Devlet Başkanı Aslan Mashadovçözumü Ortadoğu'da aramaya baş- ladı. Mashadov'un Arap ülkeleriyle ilişkileri geliştirmek ıçın etkin olarak kullan- dığı uzun hac ziyaretinin sonlanna doğru Rusya Başbakanı Viktor Çernomır- din'e gönderdıği mesaj bunun bir işareti oldu. Moskova'nın Çeçenıstan'a karşı ekonomik ambargo uygulaması durumunda, ekonomik ilişkilerde Ortadoğu ül- kelerine yöneleceklerinı belirten Çeçen liderın, Suudi Arabistan'dan 600 bin do- îarlık karşılıksız yardım aldığı iddia ediliyor. Aynca bin beş yüz Çeçenin hacca gitmesınin, Suudi Kralı tarafından finanse edildiği bildiriliyor. j rjb