Katalog

SAYFA CUMHURİYET 11 ŞUBAT 1997 SALI 10 DIZIYAZI Ulema deli şehzadeyi Osmanlı tahtına çıkardı• Hoca Sadeddin Efendi'nin devlete büyük bir hizmeti olmuştu. O da Eğri seferinden kaçmaya hazırlanan III. Mehmed'in atını tutarak kendisinı dırenmeye teşvik etmesiydi. Hoca Efendi'nin bu erdemi, kendisinin saray entrikalanna kanşmasını bir dereceye kadar bağışlattırabilirdi. Yine de çocuklannı ve yakınlannı belli başlı yerlere yerleştirmek, Hoca Efendi'nin sürekli bir hastahğıydı. Çıkar tutkusu, arpalık sevdası her hocanın kalbinde büyük bir yer tutardı. LI dev ırde Sunullah Efendi gıbı şeyhulıslamlar şenat hukumlennı uygulamaktan gen durmazlardı \emişci Hasan Paşa nın (sadrazamlığı 1601- 1603) şeyhulıslamı Ebulmuyamen zarranında kışısel tutkulan karşilamak ıçın ılk tetvalar verıldı Hergunbır ayaklanmapatlak vemordu De\nn rezaletlen herkesı nerret ettırmiştı Bir gun Şe\h Emir Efendi, vaazında "Ekâbir (dolet ileri gclenleri) ruşvet aiur. Karşılığı lanettir. Devlet işleri ehil olmayanlara verilir. Zulumlertc âlcm doldu. l lemamı/ dunva için dinin duşmanlannın kapısına vanrlar" dedı. haikı to\be etmeve çağırdı Bu sozler de\let ılen gelenlennın hoşlanna gitmedı Şeyh Efendi suruldu yenıçenlerayaklandı Kesınlıkle şeyhı ıstedıler Valıde Sultan korkmava başladı Şevhlere ^adaka volladı - Benım habenm yoktur Beddua evlemevesız Yıne gelsun Ademler (adamlar) ıle kâğıt gonderdım. dedı Gerçekten de Şeyh Fmır Efendi on beş gun ıçınde Istanbul a geldı Şevh Efendi haklısdı Saray kadınlanna >anaşan hocalar kadıaskerlık elde ederler, ılımce ve erdemce kendılennden yuksek olanlann onune geçerlerdı Raziye Kadın'ın damadı Muhiddin.Semanıve Medresesı muderrıslığınden kadı olmuştu Hoca Sadeddin Efendi'mn dev lete buvuk bırhızmetı olmuştu O da Eğn setennden kaçmaya hazırlanan III. Mehmed'in atını tutarak kendisinı dırenmeye teşvik etmesiydi Hoca Efendi nın bu erdemi kendisinin saray entrikalanna kanşmaMnı bir dereceye kadar bağışlattırabılırdı Yıne de çocuklannı ve vakınlannı bellı ba^lı yerlere verleştırmek Hoca Efendı"nın sureklı bır hastalığıvdı Çıkar tutkusu, arpalık sevdası Her hocanın kalbinde buyuk bir yer tutardı Artık Osmanoğullan'nı şıddetten ve adaletsızlıkten caydırma>a çalışan ulemanın sonugelmiştı Ikıyuzluluk, yaltaklanma ruşvetçılık yı>ıcıhk, jurnalcılık devlet hızmetı elde etmek ıçın hocalann çoğu kez başvurduklan çarelerdı tlk devırde vetışen ulema. padışahlann erdcmlenyle ovunürlerdı I. Ahmeddevn (1603-1616) uleması .se akıl ve bılınçten yoksun bir şehzadeyi Osmanlı tahtına oturtacak derecede devlet çıkarlanna aldııışsız vaşıyorlardı Mustafa'nın dengesizliğine kılıf: 'Dervişmeşrep'lik... Bu donemde memleketın en zorba. en çalkantılı, en hareketlı kuvvetı yenıçenlerdı Onlar bıle hocalara bağlılık gostenrlerdı Ancak yenıçenler, hocalann da vağmacılıkta kendı duzeylenne duşmuş olduklannı bılmıyorlardı Dolayisiyla padışahlann "İltlı ılyasetı ve rişvete ılet eiilreesl" Ahmet Refik Altınay'dan aktaran Alpay Kabacalı • Artık Osmanoğullan'nı şiddetten ve adaletsizlikten caydırmaya çalışan ulemanın sonu gelmişti. İkiyüzlülük, yaltaklanma, rüşvetçilik, yiyicilik, jurnalcılık, devlet hizmeti elde etmek için hocalann çoğu kez başvurduklan çarelerdi. İlk devirde yetişen ulema, padişahlann erdemleriyle övünürdü. I. Ahmed devri (1603-1616) uleması iseakıl ve bilinçten yoksun bir şehzadeyi Osmanlı tahtına oturtacak derecede devlet çıkarlanna aldınşsız yaşıyordu. tahta çıkanlışında ulemanın da onemlı bir etken olacaklan doğaldı Sultan Mustafa tahta çıktığı zaman (1617). hocalar hak ve şenat yolunda hıç ses çıkarmamışlardı Sultan Mustafa o zamanın duşunuşune gore şenat açısından padışah ve halıfe olamazdı «.endısınde halıfelık nıtelıklen yoktu Akılca zayıftı, havuzda balıklara para serper, delıce hallen dışarda bıle dıkkatlen çekerdı Yıne de bu konuda ulemayı bir dereceve kadar haklı gosterecek bır sebep vardı I \hmed tahta çıkma yontemını değıştınvordu O zamana kadar. buyuk oğlu padışahın >enne geçerdı, şımdı hanedanın en buyuğu yenne geçecektı Buvontemın konulmasının nedenı hanedan arasında kardeş kavgasını kaldırmaktı O sırada Sultan Mustafa'dan başka hanedanın en buyuğu olan şehzade yoktu Ulema bu noktada haklı olabılırdı, ancak onlan en çok gulunç duruma sokan nokta. Sultan Mustafa'nın ruhsal hastalığı anlaşıldığı zaman bunu "der\işmeşrep'"lığıne. "cezbe-i rahmana mazhar r> ı\etıne (Tannnın çekımıne tutulmuş olmasına) bağlamalanvdı Hocalann bu >oldakı ınanışı uzun surmedı Sultan Mustafa'nın sokaklara altmlar serpmesı, sonunda tahttan uzaklaştınlmasına yol açtı (1618), ancak yenı padışah II. Osman, hocalann butun ısteklennı venne getırecek varatılışta değıldı II Osman donemının (1618-1622) unlu uleması. Muftü Esad Efendi, Hoca Ömer Efendi, Şeyh Mahmud Efendi'ydı Muftu Esad Efendi. kardeşı Şehzade Mehmed'in oldurulmeMne fetva ısteyen padışaha ret cevabı verecek derecede ahlak, gozupeklık ve erdeme sahıptı Sultan Osman muftuden alamadığı fetvayı Kazasker Kemaleddin Efendi'den almış tasarladığı cınayetı ışlemekten gene gen durmamıştı Bununla bırlıkte Muttu Esad Efendi'nin padışah yanında değen ve saygınlığı vuksektı Kızı Akilc Hanım,padişah tarafından eş seçılmıştı Ancak padışahın Esad Efendı'ye yalnız bir noktada burukluğu vardı Odal Ahmed ın olumunun ardından Sultan Mustafa'nın tahta geçırılmesı yolundakı çabasıydı Bu nedenle Topkapı Sarayı'nda Tomak köşkü olması gereken yapı önünde askerler cirit oynuyor. l lema başansız olacağını bilmesine rağmen I.Mustafa'nın tahta çıkması için bu\ uk destek vcrdi. saray da en çok nufuz sahıbı, Hoca Omer Efendi ydı Fakat butun sarav hocalan sınıfının dışında bir zat vardı kı o da Uskudarlı Şeyh Mahmud Hudayi Efendi'ydı Sultan Osman a karşı yenıçenler ısyan ettıklen zaman. aralannda hocalar da vardı Hocalar, artık yetennce ısyana yol açmaya başlamışlardı Bu nedenle Sultan Osman da yenıçenlen yatıştırmak ıçın ulemayı etrafına topladı - Vann soy(öfl Kâbe'ye gıtmekten feragat ettım dcdı Ancak bu boyun eğışten hıçbır sonuç çıkmadı Isyana katılan ulema ıçınde seçkın kışıler de vardı Yahya Efendi Kadı/ade, hepsı ıçındevdı Bu muthış ısvanı dağıtmak ıçın hıçbın ışe kanşmıyordu Hatta padışahın huzunına çıkmışlar oldurulmesı ıstenen onde gelen kışılenn venlmesını oğutluyorlardı Ulemayla padışah arasında geçen konuşma dıkkate değerdı - Ehven-ı şerreynın ıhtıyan lazımdır Venlmezse zıyade şerr-u fesada bâıs olur Zarar-ı âmdan zarar-ı has tercıh olunagelmıştır (KotulukJenn en zararsızının seçılmesı gerekır Venlmezse çok kotuluk ve bozukluğa yol açar Ozel kışılere venlecek zarar kamuya venlecek zarara yeğlene gelmıştır) - Sız muka>yed olman (ılgılenmeyın) Anlar (onlar) başsız askerdır, tez dağılur - Kul taıfesı cemıyet ıtdıkde (toplanınca) ıstedıklennı alurlar Ecdad-ı ızamınızdan (atalannızdan) alagelmışlerdır Mukaddemce (bıran once)olmak evladır - Bu fıtne erbabını sız tahnk ıtmışe benzersız Evvel sızt kıranm Badehu anlan (sonra onlan) Bu taıfenın tedankı gorulmuşdur (gereğı duşunulmuştur) Llema bu cevap uzenne hic ses çıkarmadılar Yenıçenler saraya saldıracaklan zaman ulemayı bekledıler Hucum pek muthış oldu Asker "şeriat" ıstıvordu Sonunda şenat yennı buldu Yenıçenler Sultan Mustafa'yı buldular Hocalar kendılenne - Yoldaşlar padışah ıstedığınızı verdı \e hatta kımı ıstersenız padışahtan 'dıralım. dedıler ıcnıçenlen yatıştinnak ıstedıler >oldaşlar, gelın. feragat edın Padışahınız Sultan Osman Han sıze vclam eyledı Istedıklennızın ıkısını verdım Bakısını (gen kalanını) dahı vıreyım, dedı Bız kefîl olalım Sultan Mustafa'yı kon (bırakın) dursun Sonra nadım (pışman) olursuz, dedıler Fakat kâr etmedı Venlen ^evap şu ıdı - Bız padışahımızı bulduk Elbete bıat evlen (padışah olduğunu kabul edın) Bu konuda hocalar banşçı davrandılar Hatta venıçenlenn kılıca davranmalan uzenne Sultan Mustafa'ya bıat ettıklen sırada ıçlennden Kaf/ade Efendi'nin "havfından zehresi çâk ve munzil-i/irı hâk" oldu (korkusundan odu koptu ve Tann nın toprağına ulaştı) Nıhayet bu ısyan, Sultan Osman'ın oldurulmesıyle sonuçlandı Bu cına>erten sonra hukumet >enıçenlerle ulema elınc kaldı Artık hocalar /nrbalarla bırlesmi'jlerdı Hocalann ı tiuzev ı de zorbdlar duzev ıne ıııştı Surecek ANKARA TVOTLARI MUSTAFA EKMEKÇİ Bodrum'un Otekı Yuzu: (2) David, Dört Yandan Sarılıyor... Bodrum'da, AmeriKaıı Davıd S.'nın başına gelenler ılgınçtı Olayın turızme onem veren bızım ulkemızde ya- şanması, tore (ahlâk) yonunden de onemlıydı Davıd'e, Istanbul'a gıtmesının, orada bırsure bekle- mesının 1yı olacağını soyleyen, bırlıkte ortaklık kurduk- ' lan istanbul Restaurant'ın ortağı durumundakı 2 bayan, Turk Nezihe G. ıle Ingılız Karen H., Davıd Bodrum'da yokken, bir çılıngır tutarak Davıd S 'nın oturdugu da- ırenın kapısını açtırmaya çalışırken Davıd'ın ev sahıbı bayan bunlan gorur Davıd'ın yokluğunda boyle bırşe- ye ızın vermeyeceğını grtmezlerse polıs çagıracağını soyleyerek, bunlan oradan uzaklaştırır Ikı ortak, Da- vıd'ın yokluğunda evınden tum belgelerı alarak, onun kendılerıne karşı bırdava açmasını rrr onleyeceklerdı? Bu olayı ev sahıbınden oğrenen Davıd, Bodrum'a donmeyı kararlaştınr Butun ıstegı, ortaklık ıçın yatırdt- ğı 10 000 doları odemelerıdır Bodrum'da Nezihe G ıle fngılız Karen H parayı gen vermeyeceklerını soylerler Davıd artık başına neler geldığını anlamıştır Mahkemeye gıtmeye karar venr ama, Bodrum'da bırçok kışı Nezihe G 'nın çok zengın olduğunu, mah- kemeye vermenın boşuna zaman, para harcamak ola- cağını soylerler Davıd'e Davıd boyle basıt bir olayın Amerıka'da mahkemeye hıç gerek kalmadan çozule- bıleceğını soyler Çunku, Davıd ıle Nezihe G bir de in- gılız bayan Karen H kendı ısteklenyle btr sozıeşme ım- zaiamışlar tanıklarbetlı harcamalarbelgelı, mahkeme- lık ne var kı dıye duşunur Davıd Davıd, bir noterın resmı kâgıtlarının kâğrt peçete gı- bı ortalıkta dolaşamayacağını, noteriıgın bir guvenlık, bir onur kurumu olduğunu olaydakı gıbı bir durumda notenn, derhal noterliK lısansının ıptal edıleceğını ısrar- la vurgular Oysa, bu olayda İstanbul 21 Noten'nın başlıklı kâğıtlan kullanılmıs Davıd aldatı>mış mıdır? No- ter başlıklı kâğrtlar onaysı^ dır? Kendı lokantasmda parasızS 6 ay çalışan Davıd lo- kantada yağlıboyacılık bıle yaptıgını soylemektedır Oy- sa Nezihe G ıle Ingılız Karen, Davıd'ın lokantaya para yatırmadığını, hatta hıç çalışmadığını sadece onlar sayrıyken bıraz çalıştığını soylerler Amenkalı Davıd ol- dukça elı açık bmdır "İstanbul Restaurant" ıçın ortak olarak kattığı 10 000 dolardan başka tam 7600 DM lo- kantanın dort aylık kırasmı da odeyerek, ortaklığa olan katkısını 1 mılyar 689 mılyon 600 bın lıraya çıkarmıştı Mahkemede, Davıd S 'nın savunmanı Jale A., bu dort aylık kıra parasını Davıd ın odedığıne ılışkın bel- geyı mahkemeye kanıt olarak vermeyı unutur Bod- rum'un merkezındekı lokantanın kırası, Nezihe G 'nın sozlen uzerıne ıkı mılyon TL gıbı gulunç bir rakam ola- rak mahkemece kabul edılır Oysa Davıd'ın heray ode- dığı kıra parası 1900 DM = 135 mılyondur Davıd'ın sa- vunmanı Jale A lokantada bir keşıf yaptırarak, kılerde- kı domates, patates tuvalet kâgıdı vb 'yı saptatır, Dun- lar da 18 mılyon TL tutar Yazarkasa, buzdolabı, tabak- lar ses kayrt araçları gıbı demırbaş eşyalar, nedense hesaba geçmez Sonunda, bılırkışı raporunda da Delırtıldığı gıbı Da- vıd'e 18 mılyon lıranın uçte bırı olan 6 mılyon TL oden- mekle yetınıldı Mahkeme de bılırkışı raporuna uygun karar verdı Davıd'ın savunmanı Jale A anlaşılamayan nedenler- le, daha davanın açıldığı tanhte mahkemeye bir dılek- * çe vererek, "Bızdavayı, Barçlar Yasası'ntnacjıartat$k | sozleşmesıne ılışkın madde hukumlenne dayandırdiy- sak da bu kez taraflar arasında adı ortaklık ılışkısının olmadığını kabul edıyoruz Ve bu ıddıamızdan vazge- çıyonız"der Bu taraflararasındakıhukuksalılışkıyı, ba- sıt bir alacak-verecek kımlığme sokar Bu dılekçe ve- nlmeseydı, dava daha hukuksal bir bıçıme donebılır mıydı 7 Savunmanın bu başvurusu nahkeme karann- da da goz onunde tutulur Aynca, Davıd'ın 7600 DM tutarındakı kıra odemesı gormezden gelınır Bu, mahkemeye belge olarak getı- nlmez İstanbul Beyoğlu 21 Noter'dekı aksakhğı, Noterler Bırlığı de kabul eder Ancak, o sırada noterler ıçın dı- sıplın suçlanna bir "bağışlama ' getırıldıgı saptandığın- dan 21 Noter cezalanmaktan kurtulur Davıd S dort yandan sanlmış mıydı? • • • Şeker Bayramı'nın ılk gunu de "dın somurusu"y\e geçtı Uzgoreçler, kımlenn hangı camılerde bayram na- mazı kıldıklanna değın açıkladılar Kıme ne kımın ne- rede kıldığı 9 Uzgoreç ızlencelerını hazırlayanlarda da utanma yok mu' Bıktık bu rezıllıklerden Cumhunyet'te 8 Şubat Cumartesı gunu çıkan Prof Doğan Kuban'ın yazısını okumayanlar okusun Doğan Kuban yazıyor Şeyhulıslam'ın oğlu eskı bir Danıştay uyesı, amcası an- latırmış Şeyhulıslam şoyle dermış - Camı ımamı bıle olsan namaza gıttıgmı kımse an- lamamalı Namazı gosten ıçın yapanlann namazı ge- çersızdır • • • ' Çagdaş Uygahıga Açılan Kapı' ızlencesınde TRT1, yarın saat 22 45'ten başlayarak her hafta aynı gun, "Merhaba' dıyecek Yann "Turk Yurttaş/arYasası"(Me- denı Kanun) anlatılacak, Atatürk un devnmlennı, ya- sayı hazırlayıpçıkaran zamanın Adalet Bakanı Mahmırt Esat Bozkurt'un emeğını bir kez daha yaşatacağız iz- lencenın yapımı ıle yonetımını TRT'den Ferıde Bilgın ustlendı Izlenceyı Oya Bırgul, Murat Karasu sunu- yorlar Izlencenın danışmanlığını Prof Ahmet Mumcu ıle Prof Ahmet Kılıçoğlu yapmaktalar Daha emek verenler çok BULMACA SEDİTYAŞAYİ\ SOLDAN SAĞA: 1/ Hindiba da denı- len ve yapraklan haşlanarak salata gıbı yenen bıtkı 11 Soylu Üzum şıra- sının tortularmı çöktûrmek ıçın kul- 4 lanılan kılle kanşık kıreçlı toprak 3/ Dar. uzun ve hafıf g bırvanşkayığı Is- lamlıktan once Ka- be de duran üç put- tan bın 4/Bır akış- kanın çekım ve sür- runme kuvvetlerı 1 2 3 4 5 6 7 8 nedenıvle akma eğılımıne karşı gosterdığı ıç dırenı, 5/ Cstun bir vetkının gucunu sımgeleyen değnek Daha kotü 6/ Budızm'de ruhun u- 3 laştığı en vuksek mertebeve venlen ad II Israıl ın plaka ışaretı \VTJÇ ıçı Duman lekesı 8/ Kılıme ben/er renklı ve motıflı uzun vol luk Unlem 9/Kabaa>ak- kabı VUKARlDAiN AŞ4ĞHA: 9 1/ Değerlı metallerle kapla- mak ıçın bir metal eşyanın daldınldığı altın gumuş >a da pla- tın banvosu 2/Arıtmetıkte bırkuvvetın derecesını veren savı Terlemekten va da sıcaktan vucutta gorulen kui.uk pembe ka- banılar VTokat ın bir ıl^esı Bir m ta 4/Daül-ı.ı,iM "()d ıle korkulma hızı kını lal-ı nısvı C anımı/bı/mı ada vanrnağa mutadevledı (Ho<.aDehhanı) 5/Bırdcnev havvanı 6/lsaret Sabahlık )apımında kullanılan dokumlu kuma^ IIEskıden kul- larıılmışkal>onturundenbır»avaşgemiiıi V ıla>et 8/Turlune- denlerle başanlı olamavan krmse Ilkel benlık 9/ Ilgı çekıcı