Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 TEMMUZ 1996 PAZAR PAZAR KONUGU Eski Dışişleri Bakanı Vahit Halefoğlu ile dış siyaset üzerine konuştuk 'Türkiye'nin dış politikası kolay değişmez' *J Ut * *-^y Türkiye'nin dış siyasetınde son yıllarda belirli bir durgunluk gö- zleniyor: her bölgedeki ilişkilerde Ankara'nın açıkça başarısız olduğu izlenimi git- tikçe daha fazla yerleşiyor. Bır yanda PK.K Avrupa'da kurumsallaşıyor; buna karşılık Ankara. AB'yle garip bir gümrük birliği anlaşması imzalıyor. Yunanistan ve Balkan ülkelenyle ilişkiler ortada. Rusya'yla derseniz bir adım ileri, iki adım geri gidiliyor. Ortadoğu'da Türkiye tam anlamıyla çepeçevre kuşatılmış durumda. Kuzey Irak'ta ABD marifetiyle bir Kürt de\ ieti kurulur mu? Özellikle Rusya'yı ve Ortadoğu'yu çok iyi bilen, yıllann diplomatı ve eski dışişleri bakanlanndan Vahit Haleibğlu'yla şöyle geniş bir ufuk turuna çıktık ve Ankara"nın dış siyasetindeki bütün bu iltihaplı noktalan ele aldık. SÖYLEŞİ LEYLA TAVŞANOĞLU Türkiye'de ıızıın süredir bir şeriatçı- lık baskısı var. İslam ideolojisine dayalı Refah Partisi de bııgün iktidar ortağı ılunımıında. Siz- ce Refah Partisi'niıt iktidaru ortuk olması An- kara 'nın dış politikasım nasıl etkiler? - Bılivorsıınuz. önümüzdekı puzarte>i günü (yann) TBMM'de bu Refah-Doğru Yol hükümc- ti için güvenovlaması yapılacak. Pazartesi günü güvenoyu alıp almayacağı hakkında kesın bir şey sövlemek mümkün olacak. \'ar sayalım ki bu hükümel güvenoyu aldı. Re- fah. koalisvonun büv ük panisi olmasına rağmen tek başına ıktidar olmuş bır parti değil Dolav ı- sıyla Erbakan Hoca'nın da gerçekçi olarak bır- kaç defa tekrarladığı gıbi, herhalde kendi prog- ramında bazı rötuşlar yapmayı uvgun görecek. Ben. Türkiye'nin dış politikasım bugünden ya- nna değıştirmesınin mümkün olacağını sanmıyo- rum. Kendısi de zaıen bunu görmıiş olacak kı Başbakan Yardımcılıği \e Dışişleri Bakanhğı'nı Doğru Yol Partisi'ne \erdı. Onun başına da vit- rinde oturtmak için Tansu Hanım ı getirdi. Tan- su Hanım'ın Batı'daki ımajından yararlanmak is- tedıklerı kanısı ortava çtkıvor. Tansu Hanım'ın Batı'daki imajı eski parlaklı- gını muhafaza ediyor mu. etmiyor mu? Batı'da gördüklerimize göre o imaj da eski parlaklığını sürdürmüyor. Ama her halükârda. Türkiye'nin dış politikası denınce bazı parametreleri göz önünde tutmamız lazım. Dış politıka.sı. coğrafyasi. stratejik konu- mu. geçmişı. denevimleri. millı menfaatları \e gü\enliği göz önünde tutularak halkının da öz- lemlerini karşılamak amacıvla takıp edilen bir politikadır. Bunun. bir partiden öbürüne. bir kişiden öbü- rüne deği^mesi kolay degildir. Ama Refah Parti- si geldiğinde a\nen öbürünün izledıği politikası izleveceğıni söylemekdebırazabartıholur. Ara- da bazı nüanslar olacaktır. Bunu önümüzdeki haf- talarda. hatta aylarda daha somut biçımde görnıek imkânına ka\ uşacağız. • • M H Sizce ilk deneme hangi ulanda oltır? - Sanıyorum. Çekic Güç'ün süresinin uzatıl- ması ya da uzatılmaması olacak. Erbakan Ho- ca'nın açıklamalanndan bir sonuç çıkarma ola- sılığı ortaya eıkarsa o zaman bunun olunısuz ol- mayacağı kanısı beliriyor. Erbakan Hoca da he- pimiz gibı sayın komutanlanmız. değerlı gene- rallerımizın Çekıç Güç'ün süresinin uzatılması- nı istediklerini bıliyor. Ben. ilk haftalar. ilk aylar. harta ilk yıl Refah Partisi'nin dış politikada da öbür alanlarda da son dercce yumuşak. son derece uzlaşıcı \e son derece kendine prestij kazandıracak. güven ve- recek bır tutum içmde hareket edeeeğine inanı- yoruni. Tabii bu koalisvon luikiınıetınin omrünün olduğunu \arsayarsak... ••••• Bu inanç sizde nasıl oluştıt? -Onların bütün istedikleri. kanıuoyunda ken- dilerini güvenilır. inanılırvebu işi yürütmekte v a- rarlı bir hükümet olduğunu göstermek ve ispat et- mektir. • • • • • Ortadoğtı 'da ilgiıtç gelişmeler olııyor. Biliyorsıınuz. ABD'yi Suudi Arabistan 'da ka- lesinde vurdular. Bahreyn kaynıyor. İsrail'de aşırı dinci Setanyahu seçimleri kazundı. Öbür tarafta hâlâ hlam devrimini ihraç etmeye çu- lışun bir İran var. Sizce ABD için Ortadoğu 'da zemin ayaklarımn alnndan kayıyor mu? - Ben kaydığını sanmıyorum. Bu zemin kay- dsğ\ takdirde o boşluğu kim dolduracak? Biliy or- sunuz. 1971de İngilizler. "EastofSuez** dedik- leri "Süveyş'in doğusu" politikasim ortava attı- lar. Oradaki sorumluluklarını. vükümlülüklennı Amerikalılara de\rettiler. Rusların oradaki \arlıgı \e etkisiyle karşı kar- şıya gelen Amerikalılar olıiu. Bugün orada Rus- iardtfingilizlerdevok. Dola\isi\laoboşluğudol- duracak başka birkuvvet bulunmuyor. Onun için. orada olup bitenler ABD'nin orada dışlanması anlamına gelmivor. Ortadoğu'da veni oluşumlar \ar. yeni dengeler kuruluyor. Yeni bir Ortadoğu yaratıli) or. ortaya çıkıvor. Biz. bu dogumu yakın- dan izlemek zorundayız. Belki de önümüzdeki birkaçyıl içinde>enibirOrtadoğu'vlakarşı kar- şıya geleceğiz. Suudi Arabistan'dan söz ettiniz. Şimdı. Suudi Arabistan"da büyük bir sonın \ar. Biliyorsunuz Kral Fahd 75 yaşında. Geçen yıl bir felç geçirdi \e vetkilerini ü\e> kardeşi olan Veliaht Prens Abdullah'a terk etti. Prens Abdul- lah. Kral Fahd'a kıyasla daha Islamcıdır. daha dincidir. Prens Abdullah Suudi Arabistan dış po- litikasında Suriye'şle ilişkileri basından ben \ö- neten kişidir. Prens Abdullah'ın eşi Suriyelıdır. Kral Fahd'ın öz kardeşleri. bu yetki de\rine şid- detle karşı çıktılar. Nitekim Fahd birkaç hafta sonra kendini biraz daha iyi hissedince bu kara- nnı geri aldı. Bu da bize şunu gösteri\or: Belki ayları. >ılları sa\ılı olan Fahd'dan sonra Suudi Arabistan"da bazı dengeler değışecektir. Birinci nokta. Veliaht Prens Abdullah'dır. ondan sonra da MilH Sa\ unma Bakanı olan Emir Sultan gelmek- tedir. Ikinci nokta. Suudi Arabıstan'ın Körfezkri- zinden sonra büyük bır sıkıntı içine girdiğidir. Savunma masrafian arttı. petrol fi\at!an düştü. destekledikleri birtakım topluluk. örgüt \e kişi- lere i>tedikleri ölçüde vardım >apıp onların sa- dakatlannı satın alma olanakları sınırlandt. Ay- rıca 20-30 vıldır. ABD'de çok sayıda öğrenci okuttular. Bu öğrenciler şimdi ülke>e döndü \e ülkede yeni bir ha\a esi\or. Buna karşılık. ülke- deki asıl rahatsızlık. Fahd'ı neredeyse biraz übe- ral görenlerden kaynaklanıyor. Ben kendi kendi- me bir slogan uydurdum. Di\orum ki: ABD'nin Ortadoğu politikası, İsraıl'in güven- Hk prizınasından petrole endekslidir. Bunun bir de köktendinci tehlikesi \ar. Onun için Iran'a kar- şidır, onun ıçın İran'a bö>lesine ambargo uvgu- luyor. Libya"> a da aynı sertlikle da\ ranıyor. Ama Suriye. hem PK.K. hem Hızbullah, hem Hamas'ı destekledigi halde bu iilkeye karşı aynı sertliğı üöstermivor. Sizce bunun nedeni nedir? - Bunun yegâne sebebi. Ortadoğu banş süre- cinin son halkasım tamamlamaktı. Eğer Şimon Peres. İsrail'de seçimleri kazansa>dı. bu son haN ka gerçekleşecekti. Çünkü bu halkanın konması için son pazarlık Golan üzerinde cereyan ediyor- du. Batı'yia Arap ülkeleri arasında \anlan uzla- şi. toprağa karşı barıştı. 1967 yılında İsrail işgal ettığı Arap topraklarını bunlara iade edecek, on- lar da İsrail'le banş şapacaklardı. İlk örneği Si- ııa'da oldu. Bunu da Likud'un başındaki Mena- hem Be0n'le Enver Sedai yaptı. Sedat bunu so- nunda hayatıyla ödedi. Fanatizm iki tarafta da de\am ettiği için İzak Rabin de a\nı biçimde öldürüldü. Son söyledi- ğim aşamada İsrail Golan'ı geri verecek ve Su- ri\e barışa razı edilecekti Burada Türki\e'\i ıl- gilendiren bir mesele vardı. Israil'deki Lut Gölü \e öbür su kaynaklannı besleyen su kaynaklan. Golan Tepeleri'nden gelen ka>naklardır. israil. \ılda iki nıilyar trtetreküp su kullanı\or Bunun 'De Facto Kürt devletiy VAHİT HALEFOĞLU1919. Antakya dogumlu. 192I-I93S anısı Hatay Fransa 'nın isgali altında olduğıından. 193H yılında Antakyu duki Fnınsı: Lisesi'nden mezun oldu. 193fi'dc Suriye pasaportıı alanık Ankara 'ya gilti ve Siyasat Bilgiler Okıılıt 'na girdi. Siyasul Bilgiter Okulıı 'nıı ikincilikle hiıirdi. Dififleri Bakanhğı na girdi- 45 yıl diplomat olarak Dififleri'ne lü:nwl verdi. 21 yıl. çv$itli ülkelerde büvükelçilik yaptı. 19S3-&7 arası Tıırgıi! Özal ın ilk döneın başhakunlıgında Dışişleri Bakanı olarak görev vaplı. Daha sonra eınekli oldıı. Arapça. Ingilizce. Fıvnsızca, Alnuınca bilivor. Amerikalılar sizce Kuzey Irak'ta bir Kürt devleti kurdurmak istiyor mu? Eric Roıdeafi nun mukalelerinden hirındeyaz- dığı $ıt Inısııs var: "Amerikalılar Kuzey Irak'ta bir Kürt devleti kurmak istîyorlar." Bu doğnı nnıdıır. değil ınidir? Amcrikalılaru \ordugumtzzaıııan. "Asla böylebir niyetimiz voktur"divorlaı: Baiılılara da \ordıığu- mtı: zamun, "Hayır, kesinlikle böyle bir şey iste- miyoruz "yunıtını alıyoruz. Ama hir degerçeklere baktığıınızzaman. $u an- da Kuzey Irak ta kundnnış bir "nüve " mevcııt. He- le Barzani 'yle Talabani unlaftıbilseler bu i$i da- ha da koluyklıkla yapacaklar. Bu anıda PKK varlığını kendi aralarııula caıı- landırmaya ve onıı da bir varlık, bir muhaıap olu- rak orıava çıkarmava neredevse \u tcşvik edivor- lar ya da göz yumuyorlar. Tabii bizim huftmıza da büvük sorunlar uçıvorlar. Onun için Türkiye nin bu konııvıı son derece ıvı ve gayet cıddi biçimde ABD yle ve ilgili öbür toplumlurla, ki$ilerle. dev- letlerle görü$üp mııtlaka bir hal çaresine bağla- musı şarnu: Çünkü Türkiye nin tıayati çıkarlan bunu gerektirir. Bizim bir tezimiz var. l'aktiyle ben de bunu çok tekrarludıın. Biz divoruz ki: "Burada bir Kürt devletinin kurulınası müm- kün degildir. Çünkü çevresindeki devletler, Tür- kiye, Irak, İran, Suriye bunu istemiyor. Yanidört komşusunun istemediği bir bölgenin ortasında nasıl bir Kürt devleti kurulur? " Gördiik ki kunılabiliyoı; 'de facto' olsa bile. Şimdi bizim söylediklerimiz bu durumda eski ge- çerliliğini korııvabilir mi? Ben koruvabihliğıııe kani degilim. Nüvesi kurulnuts bir Kiirdistan or- taya çıkıvor. Zaten Habur dan geçer geçmcz kar- sıda "Kürdistan " diye göıiiyorsıınuz. Türkiye nin sınırlan içinde sundığnmz bir me- sele. gittikçe Türkive sınırlannı çok aşıvor ve sı- nırlarının çok ötesine vansıvor. Bu Almanva da büvük bir varlık: ABD de hisse- dilir bir varlık. Avrupa nın bütün ülkelerinde fa- alivetlerihi.ssedilıvoı: Oradapaıiumento kunluiur. ••••• Bu arada Ankara, Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra Rusya 'yı biraz ciddiye al- maz bir siyaset izlemedi mi? Evet. neden.se biraz luıfife alır bir tavır takıııdı. Rusva bugün bunun cevahını verir birpolitıka içi- ne girdi. Ankara. Sovyetler Birliği dagılınca. Or- ta Asva Türk cumlıurivctleri. özellikle Azerbav- can. Güıvistan ın taınanuyla bugınısızoldukları ve Türkive 'vle istedikleri gihi ilişki it, inegiıvbilecek- lerini \andı. Oysa bunun bövle ohnadıgı çok va- kın bir zaman içinde ortaya çıkıı. Tiirkler, Adriya- tik 'ten Çin Seddi 'ne kadar. Ergenekon gihi lııkâ- velerivle isinpropagandusıvla uğruştıklan sırada Rııslar bize dislerini gösıerıne\ e basludılar. Çernisev in. Yeltsin in açıklamahın bunun işa- retleriııi verivor. Türkive nin açıkladığı son Boğaz- larStalüsü 'mleıı memıutn ohmıdıklannı ijade edi- vorlar. "Kürtleri de elbette destekleyeceğiz- Kürt- ler kendi ulusal varlıklarını savunun bir topluın- dur"divorlar. Çerni$ev. hildiğiniz gibi Sovyetler Birliği nin eski Ankara büyükelçisivdi. Bukaıı var- dtmaltgı vaptı. Bölgevt <,ok iyi biliyor. "Siz cam- lı kö$kte oturuyorsantz, başka bir camlı köske ta$ atmavın" dıvoı Bıından. \iztn birtakım zaaf- larınız varsa. baskalanıun zaaflanyla oynaıııa- vın. demeve getırıvor. Türkive dı$politikasım daima Ruslarla ilişkile- hııe endt'ksleınistir. Biz \A TO 'ya Ruslardan kork- tuğumuz için girdik. Bunu Sovvetler Bırligi Baş- bakanı olan Kosigin 'e de s('iylemi$tım Türkive. Batı ylcı her zaman dost olmuş. ama hıı dosiluğu Rusva va karşı düsınanca birpolitika içinde gös- ternıemeve özeıı gö'sternıi$ıir. Anla$malara da bu- nu duir hirtukıın maddeler. birtakım ekler koymııs- tııı: Bıından sonra da aynı biçimde duvranmakta yarar vardır. \e kadar zaytflarsa zavıflasm. Tür- kive. Rusva nın komsusıı olarak bu ülkevle ivi ili$- kiler içinde olmak zorundadır * 350 milyon metreküpü Golan"dan geliyor. Bunu garantiye almadan da İsraıl'in Suriye'yle banş yapması mümkün görünmüyor. Burada benim endişe duyduğum bir nokta \ar: Burada biz. ABD. Filıstin. Âraplar. Suriye ve İsrail'in koalisyonuyla karşı karşıya kalabiliriz. • • • • Bu nasıl olur? - ABD size gelir. *Güne>inizde bir banş böl- gesi kuruluyor. Bu bölge sizin için bü\ ük imkân- lar sağla> acak. Bu barışa siz de katkıda bulunsa- nız ve Suriye*ye Fırat'tan. orada kaybettiğrsuyun karşılığını verseniz iyi olur" der. Ben bundan daima korktum. Bunu son derece \ akından izlememiz \e gelışmeleri çok dikkat ve özenle takıp etmemız. çıkarlanmıza aykın gör- düğümüz bir husus ortaya çıkacaksa. bu henüz or- taya çıkmadan tehlikeyi göriip ilgilileri uyarma- mız lazundır. Eğer Peres kazansaydı bu iş kolay- lıkla olacaktı. Ama Netanvahu iktidarda. O. "'Be- nim için öncegmenlik.sonra banş,sonra toprak. İsrail'in gihenliğinin mutlaka sa&lanması lazım- dır. Bu gü\enlik sağlanmadan ne Doğu Kudiis'ü müzakere ederim, ne Golan'ı geri \eririm, ne de Filıstin devletinin kurulmasınagöz yumanm** di- yor. İsrail'de Netanyahu kazanınca Araplaraya- ğakalktı. Suriye. krizle >aşayan bir ülke. Krizol- mayınca Suriye'nin mevcudiyeti tehlikeye giri- vor. Suriye Devlet Başkanı Hafız Esat. bu baha- neyle Mısır De\let Başkanı Mübarek %e Prens Abdullah'ı Sam'a çağırdı. Burada üçlü bir top- lant\ yaptılar; bir \andan Netanyahu'nun söyle- dikleri. bu arada da Türkiye'nin geçen şubatta İs- rail'le imzaladığı askeri egitim anlaşmasınm Araplara ne kadar zararlı olduğunu dile getirme- > e çalıştı. Esat. onlan neredeyse ikna da etti. Çün- kü Araplar. Türkiye">e karşı bir konu olunca mut- laka birleşirler. Arkasından da 21 tane Arap ül- kesini topladılar. Orada da bu konular dile geti- rildi, Netanyahu'ya toprağa karşı banşı kabul et- mesı çağnsı yapıldı. Türkiye'ye karşı ise Suri- ye'nin istediği sertlikte bîr ifade kullanılmadı. Bunda da ABD. Ürdün ve bir ileri bir geri poli- taka izleyen Mısır'ın etkisi oldu. tahmin ediyo- rum. Bu da Türkıye'yi fazla rahatsız etmedi. Yalnız. söylediğim gibi, Ortadoğu'da yeni bir oluşum var. Ortadoğu'da zarlar yeniden atılıyor. ABD. bugün terörist olarak bildiği ülkelere aynı şekilde davranmıyor. Pragmatik yaklaşımla ken- distnin kullanacağınt bildiği Suriye'yı daha hoş tutuyor. kendisine karşı hâlâ sert bir tutum için- de olduğunu bildiği İran'a abhıkau sürdürüvor. Bu da tabii Avrupalıları rahatsız ediyor. Fransız- lar, Almanlar. Ruslar. Çinliler İranla ilişkileri düzeltmek istiyorlar. ••••• \e amaçla? - Çünkü İran'ı bu bölgede gözardı edemezsi- niz. Petrol zenginliğine sahip; bunu çok iyi kul- lanıyor. Orta Asya Türk cumhuTİyetleriyle hem sınırlan var. hem buralarda etkisi çok güçlü. Bu nedenle bazı konulan İran'siz halktmeniz zor olur. Ankara'nın da Sunye. Irak ve İranla ilişki- lerini yürütürken birtakım dezenformasyonlar- dan ne derece etkilendiğİne bakması ve bunlar- dan arındınldıktan sonra kararvermesi lazımdır. Ankara'nın, Suriye. İran ya da Irak'la ilişkile- ri ne zaman bıraz iyileşse hemen birtakım haber- ler uçuşmaya başlar. O haberler ister istemez. bi- zim medya) ı. basını. kamuov unu ve onların ara- cılığıyladevletadamlarımızıetkilivor. Hiçbirşev olmazsabirdursunlukdönemine cirilivor. Buna son derece dikkat etmek lazım. Biz bunlan tec- rübelerlc gördük Biz bır Ortadoğu ülkesıviz. Ortadoğu'vu çok iyi izlememiz ve yanlış yapmamamız lazımdır. Türkiye, AB'yle Gümrük Birliği \n- la$ması 'nı imzaladı. Oysa demin de konuştuğu- ııııız gibi PKK Avrupa 'da kurumsallaşıyor. Bu çelişkiyi nasıl değerlendiriyorsıınuz? - Bir konuyu pazarlık cdersiniz. Zayıf olduğu- nuz zaman pazarlık gücünüz azalır. Güçlü oldu- ğunuz zaman pazarlık gücünüz artar. Ankara, Gümrük Birliği'nin pazarlıgını vaptığı zaman herhalde çok güçlü değildi. Birtakım ödünler ver- mek. birtakım özverilerde bulunmak zorunda kaldı. Gümrük Birliği belki kötülerin en az kötü- sü, yada ivilerin eıı az ivisıvdi. Ben 1987'de Dı- şişleri .Bakanlığı'ndan daha avrılmadan Ankara. AB'ye.o zaman AET'ye tam ü>elik içinbaşvur- du. Benim o zaman bu başv uruyu vaparken uın- duğum şuydu: Türkive'vi Batı'dan koparmak is- teyenlere bir mesaj olsun. Ikincisi de siz Müslü- man ülkesiniz. Avrupa'da ne işiniz var. diyenle- re bir mesaj vermek ıstedik. Üçüncü mesaj da Ba- tılılaravdı. Çünkü onlar. "Siz samimi değilsiniz. Bir taraftan gidip Doğululara göz kırpıyorsunuz. bir taraftan da gelip bize >aklaşmak istiyorsunuz. Ama sizin burava girmekte pek hevesli olmadığı- nızı bili>oruz** dıyorlardı. l9~0'lı vıllarda biz treni iki kere kaçırmış ol- masavdık ABve ya > unanıstan'la birlikte girer- dik v a da Yunanistan'la birlikte girmezdik. O du- rumda \unanistan hiç değilse şimdıve kadar dı- şarda kalırdı. Dolav ısıyla Yunanistan, AB bağla- mında bize vaptığı kötülükleri vapamamiş olur- du. Asıl Yunanistan'ı kullanarak bize karşı ta\ır takınan ülkeler. bize karşı bu ~alibi""ve sahip ol- mazlardı. Çünkü ben Yunanistan'ın Türki>e"ye karşı bir araç olarak kullanıldığına kaniyim. Bunun arkasındaki asıl güç Almanya'dır. Tür- kiye'yi AB'ye almak istemeven Almanya'dır. Biz zamanında bunu değerlendirip politikamızı ona göre ayarlaş amadık. O zaman insan hakları so- runu. Kürt meselesi gibi sorunlar voktu. Yunanistan irşeliğe girerken iki tane yazılı söz verdi. Çok iyi bilivorum. çünkü bunun pazarlık- larını ben yaptım Üveliğe girerken. "Hiçbir za- man Tiirk-Yunan meseleterini Avrupa Copluluk- lanna getinneyeceğim" dedi. Bir de Türkiye'nin adav lığı söz konusu olduğu zaman vetosunu kul- lanmama>a da söz verdirTürkive 1970'li yıllar- da Avrupa Birliği üyesi olsaydı hem bugünkü ka- ostan çıkmış olacak. hem de pompalanan milyar- larca dolarlık yardımlarla büyük bir kalkınmayı başaracaktı. 'Körfez krizinde Türkiye aceleci davrandı' Peki Körfez krizinde Anka- ra'nın politikası ne kadar hatasızdı? Oradayanlış yapmadığımızı itirafet- mek biraz güç. Körfez krizinde elbette BM Güvenlik Konseyi nin akhğı am- bargo karanın uygulayacaktık. Ama bir işiyapmuk var. birde o işi vaparken laıl- lamlaıı biçim var. Sanıyorum biz biraz acele ettik ve biçimini de bira: ahart- tık. Bu sıtrelle de hem Iraklıları. hem Suriyelileri, hem de öbür Arapları Tür- kive nin aleyhine çevirmiş olduk. Irak peirolü. eskiden hirisi Suriye. öbiirü de Suudi A ntbistan 'dan giden iki boru hat- tıyla ukurdı. Bunlar varken Irak, Tfn'ki- ve den geçen bir baska boru hatlı yap- tı. Bundan da amacı Türkiye ye güven duynuLsıydı. Birinci bonı hattını genis- letti. arkadun ikincisini de yaptı. Bu iki petiTJİ boru hatiının toplam kapasitesi 72 milyon tondu. Biz bundan 350 milyon dotar dola- vında bir geçis ücreti altyorduk, uyrıca da petrolümüzün bir kısnunı buradan sağltyorduk. Gelelim Kafkas petmlüne. Rusya Dı- şişleri Bakan Yardımcısı Çernisev'in bir açıklaması vardı. "Hazar Deni- zi'nin statüsü sağlanmadan buradan bir gram dahi petrol ihraç edilemez- Azerbaycan ya da öbür ülkelcrle ikili anlasma yaparak bunu sağlayacağım sanan ülkeler yandıyorlar" diyordu. Çerni$ev geçen yıl buraya geldiğin- de benimle de görüşmûs- ve ben anlat- tıkhırmı Tansu Hanım a da nukletmiş- tîııt. "Hazarpetrolü 4-5 milyon ton ci- varındadır. Bu Novorossisk 'e akacak. Bundan sonrakipetroller de Novoros- sisk 'e akacak, Novorosshk 'e akacak petrol, tankerierie Kuzey Anadolu 'da bir yere taştnır, oradan boru hattıyla Akdeniz 'e gidebilir " dedi. Yani petro- lün anahtarının hiçbir zaman Rusyadı- sındaki ülkelerin elinde olmasına göz vummayacaklannı anlalmak istiyordu. Biz ne yaptık? Novorossisk 'e gitsin. ama bir taraftan da Supsa 'ya gelsin, dedik. Sııpsa ya gelmesi bizim tezimizi desteklenüyor ki. Supsa ya gelen petrol yine Boğazlar'dan geçirilerek ihraç edilmek zorunda. Bizim şimdiye kadar söylediğimiz de bunun Boğazlar a ge- tireceği tehlikeydi. Dolaytsıyla da bu petrolün Boğazlar 'dan geçmesine itiraz ediyorduk. Bir de Supsa ya geiecek pet- roîün ileride Ceyhan 'a geiecek petrol bonı hattt için gösterge olacağı sövlen- di. Bunun nasıl bir gösterge olacağım anlamakta ben doğnısiı zoıiuk çektim. Bundan sonra Tengiz deki petrol betli olmayan hir tarihte üreülecek, bir kıs- nıı da Akdeniz 'e çtkarılacakmış. Bu lıe- saplarm hiçbirimn tutmadığı son za- munlardu ortaya çıktı. Hatta Dışişleri Bakanı Gönensay, "Bundan sonra Supsa'yı ııımtalım ve öbür lıutla mes- gul olalım " gibi bir ifade kıdlandı. Irak la ilişkilerimiz bu petrol boru huttı yüzünden bozuldu. 'Bir koyaca- ğtl beş alacağız, bir koyacağız yirmi atacağız" gibi birtakım uçıklamalar yaplık. Buna lutrşthk, Irak hiçbir zaman sivrî açıklamalarda bulunmadı. İ ^ B H i Peki, Körfez Savaşı 'nı açma- sına karşın ABD neden Saddam 'ıye- rinden oynatmadı? Bu konuda, Fransa 'mn eski Ankara Büvükelçisi olan gazeleci-yazar Eric Rouleau 'nun son zamanlarda yazdığı bazı makaleler var. ' 'Amerikahİar Sad- dam */ değiştirmek istemediler " diyor. Bundan birkaçyıl önce de Bonıı 'da- ki bir toplantıda karşıiaştığım Alman- ya nın eski Dışişleri Bakanı Hans Di- etrich-Genscher de aynı şeyi söylemiş, ' 'İran 'a karşı yaralı bereli bir Sad- dam'ın Irak'ta korunması gerektiği inancmda olduklunnt" anlatm'tştı. Eric Rouleau. yazılarında diyor ki: "Saddam 'ın elit bir özel muhafızgü- cü vardır. Otut yok etmediler. Sitekîm Saddam, Kuzey'deki Kürtleri bastır- mak için bu askerleri yolladı. Bu as- kerlerin önüne katılan Kürtler Türki- ye 'ye yöneidiler." Bunun gerçeklen ne kadar yansıttı- ğını bilmivonını. ama Eric Roule- au nun da hiçbir şey bilmeden bunlan yazmış olduğu düşünülemez. dı? Türkiye sizce bunu neden başarama- - 1972 yılının ocak ayında ben büyükelçi ol- dum. 1987'nin ekim avına kadar... Bu süre için- de Türkive'de 12 kere hükümet değişti. Bütün bu pazarlıklar da o döneme rastladı. Aklınıza kim gelirse başbakan oldu Ben 1987 yılında av nldıktan sonra bugüne ka- dar da 12 tane dışişleri bakanı geldi. Tansu Ha- nım 12. Dışişlen Bakanı. Bu dönemde biz Avru- pa'yla ilişkilerımizi gelıştirmeye çalıştık ve bu kaos içinde biz gümrük birliğini imzalamak zo- runda kaldık. Bu durumda ıstediğimiz gibi bir metin olması mümkün müdür1 ••••• Rusya'da seçimleri Yeltsin kazandı şimdi ne olur? -Moskova'da üç kez görev de bulunnıuş. iki kez de büy ükelçilik vapmiş bir diplomat olarak Rus- ya'vı ivi tanıdığımı bilivorum. Rusya'da hiçbir şey değişmez. Değişen bizleriz. Ama Rusların değıstiğmi sanınz. Biz. bu gerçekleri bilerek ha- reket etmeli>i/. Bunlann vazılmamı^. bir meş,- ru \asiyetnameleri \ar. Bunun Büyük Petro'nun vasiveti olduğusövlenır. Bunda. "Sizler.sıcakde- nizlere çıkaeaksınız" talimatı vardır Bu sıcak denizler de Boğazlar. Basra Körfezi ve Uzak- doğu'dur. Bunlar değişmeyen stratejilerdir. Zaman kesrlen içinde vaklaşımlar. taktikler değişır. Ama biiv ük politika asla değişmez. Rus- ya'yla ilişkilerimızi çok dıkkatlı yüriitmemiz lazım. Bu ülkebizım için bulunmaz bir pazardır. Bugünkü Rus\a tek başına 146 milyon kişi.